चीन
जनवादी गणतन्त्र चीन 中华人民共和国 (चिनियाँ) | |
|---|---|
 झन्डा
.svg) प्रतीकचिह्न
| |
राष्ट्रिय गान: 义勇军进行曲 "स्वयंसेवकहरूको प्रयाण" | |
 जनवादी गणतन्त्र चीनको स्थान जनवादी गणतन्त्र चीनको क्षेत्रीय विवाद | |
| राजधानी | बेइजिङ ३९°५५′उ॰ ११६°२३′पू॰ / ३९.९१७°N ११६.३८३°E |
| सबैभन्दा ठुलो सहर | साङ्घाई |
| आधिकारिक भाषाहरू | मानक चिनियाँ (वास्तबमा) |
| सरलीकृत चिनियाँ | |
| जातिगत समूहहरू (सन् २०२०) |
|
| धर्म (सन् २०२३) |
|
| रैथाने(हरू) | चिनियाँ |
| सरकार | एकात्मक मार्क्सवादी–लेनिनवादी एक दल समाजवादी गणतन्त्र |
| क्षेत्रफल | |
• जम्मा | ९५,९६,९६१ किमी२ (३७,०५,४०७ वर्ग माइल) (तेस्रो / चौथो) |
• पानी (%) | २.८ |
| जनसङ्ख्या | |
• सन् २०२३ अनुमानित |  १,४०९,६७०,००० (दोस्रो) |
• घनत्व | १४५ /किमी2 (३७५.५ /वर्ग माइल) (८३औँ) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (क्रय शक्ति समता) | सन् २०२३ लगत |
• जम्मा |  $३२.८९८ ट्रिलियन (पहिलो) |
• प्रति व्यक्ति | $२३,३०९ (७३औँ) |
| कुल ग्राहस्थ उत्पादन (साङ्केतिक) | सन् २०२३ लगत |
• जम्मा | $१७.७०१ ट्रिलियन (दोस्रो) |
• प्रति व्यक्ति | $१२,५४१ (७१औँ) |
| गिनी (सन् २०२०) | ३७.१ मध्यम |
| मानव विकास सूचकाङ्क (सन् २०२२) | ०.७८८ उच्च · ७५औँ |
| मुद्रा | रेन्मिन्बी (元/¥) |
| समय क्षेत्र | अन्तर्राष्ट्रिय प्रमाणिक समय+८ (चीन मानक समय) |
चीन (चिनियाँ: 中国), आधिकारिक रूपमा जनवादी गणतन्त्र चीन (चिनियाँ: 中华人民共和国), पूर्वी एसियाको एक देश हो। १ अर्ब ४० करोड भन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको यो देश विश्वको दोस्रो ठुलो जनसङ्ख्या भएको देश हो। चीन पाँच समय क्षेत्र बराबर फैलिएको छ र स्थलगत रूपमा चौध देशहरूको सीमा नाघेको छ। लगभग ९.६ मिलियन वर्ग किलोमिटर (३,७००,००० वर्ग माइल) को क्षेत्रफलको साथ, यो कुल भूमि क्षेत्रफलको आधारमा तेस्रो सबैभन्दा ठुलो देश हो। २२ वटा प्रदेश, ५ वटा स्वायत्त क्षेत्र, ४ वटा नगरपालिका र २ वटा अर्धस्वायत्त विशेष प्रशासनिक क्षेत्र गरी ३३ वटा प्रदेश स्तरीय विभाजनमा विभाजन गरिएको छ। बेइजिङ राष्ट्रिय राजधानी हो, जबकि साङ्घाई यसको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको सहर र सबैभन्दा ठुलो वित्तीय केन्द्र हो।
सभ्यताको उद्गमस्थलमध्ये एक, चीन पुरापाषाण युगदेखि नै बसोबास गर्दै आएको छ, दोस्रो सहस्राब्दी ईसापूर्वको उत्तरार्धभन्दा पहिले पहेँलो नदी जलाधारमा सबैभन्दा पुरानो राजवंशहरू देखा परेका थिए। ईसापूर्व आठौँदेखि तेस्रो शताब्दीमा झोउ राजवंशको अधिकारमा ह्रास आयो, प्रशासनिक र सैन्य प्रविधि, साहित्य, दर्शन र इतिहासलेखनको उदयसँगै। इसापूर्व २२१ मा पहिलो पटक सम्राट्को नेतृत्वमा चीन एकीकरण भएको थियो। नियुक्त गैर-वंशानुगत अधिकारीहरूले अभिजात वर्गको सट्टा काउन्टीहरूमा शासन गर्न थाले, किन, हान, ताङ, युआन, मिङ र चिङ सहित दुई सहस्राब्दीभन्दा बढी शाही राजवंशहरूको सुरुवात गरे। बारुद र कागजको आविष्कार, रेसम मार्गको स्थापना र रेसम मार्गको निर्माणसँगै भाषा, परम्परा, वास्तुकला, दर्शन र प्रविधिलगायत चिनियाँ संस्कृतिफस्टाएको छ र यसले पूर्वी एसिया र त्यसभन्दा बाहिर पनि ठुलो प्रभाव पारेको छ।
चीनसँग १४ वटा राष्ट्र सीमा साझेदारी गर्छन र पूर्वी एसियाको ठुलो हिस्सा ओगटेको छ भने दक्षिणपूर्वी एसियामा भियतनाम, लाओस र म्यानमारसँग सीमा जोडिएको छ। दक्षिण एसियामा भारत, भुटान, नेपाल, पाकिस्तान र अफगानिस्तान; मध्य एसियामा ताजिकिस्तान, किर्गिस्तान र कजाखस्तान; र रुस, मङ्गोलिया, र उत्तर कोरिया भित्री एसिया र पूर्वोत्तर एसियामा। यो दक्षिण पश्चिम र दक्षिणमा बङ्गलादेश र थाइल्यान्डबाट साँघुरो रूपमा विभाजित छ, र जापान, फिलिपिन्स, मलेसिया र इन्डोनेसिया जस्ता धेरै समुद्री छिमेकीहरू छन्। चीनले १४ मध्ये १२ छिमेकी राष्ट्रसँग आफ्नो भूमिसीमा समाधान गरेको छ र तीमध्ये अधिकांशमा पर्याप्त सम्झौता गरेको छ। चीनसँग हाल भारत र भुटानसँग विवादित भूमि सीमा छ। चीन पूर्वी र दक्षिण चीन सागरका क्षेत्रहरू जस्तै सेनकाकु टापुहरू र दक्षिण चीन सागर टापुहरूको सम्पूर्णतालाई लिएर धेरै देशहरुसँग समुद्री विवादमा पनि संलग्न छ।
इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]
चीनको इतिहास एक विस्तृत भौगोलिक क्षेत्रमा धेरै सहस्राब्दी सम्म फैलिएको छ। अहिले चिनियाँ विश्वको हिस्सा मानिएको प्रत्येक क्षेत्रले एकता, विखण्डन, समृद्धि र कलहको अनुभव गरेको छ। चिनियाँ सभ्यता पहिलो पटक पहेँलो नदी घाटीमा देखा पर्यो, जुन याङ्त्जी जलाधारको साथ चिनियाँ सांस्कृतिक क्षेत्रको भौगोलिक कोर को गठन गर्दछ। चीनमा जातीय र भाषिक जनसमूहहरूको समृद्ध विविधता रहेको छ। चिनियाँ इतिहास हेर्ने परम्परागत इतिहास लेखन वंशवादी चक्र हो: साम्राज्यवादी राजवंशहरूको उत्थान र पतन, र केही उपलब्धिहरू उल्लेख गरिएको छ। चिनियाँ सभ्यतालाई हजारौँ वर्ष अघिको अटुट धागोको रूपमा पत्ता लगाउन सकिन्छ र यसलाई सभ्यताको उद्गमस्थलहरूमध्ये एक बनाउन सकिन्छ भन्ने आख्यानमा व्याप्त छ।[१]
ईसापूर्व २२१ मा किन सि हुआङले चीनलाई पहिलो पटक एकल साम्राज्यवादी राज्यको अधीनमा एकताबद्ध गरेका थिए। लेखनवर्तनी, तौल, नाप, र कानून सबै मानकीकृत थिए। त्यसको केही समयपछि चीनले हान वंश (२०६ ईसापूर्व – इस्वी संवत् २२०) को साथ आफ्नो शास्त्रीय युगमा प्रवेश गरेको थियो। चिनियाँ भाषाको लागि एक शब्द अझै पनि "हान भाषा" हो, र प्रमुख चिनियाँ जातीय समूहलाई हान चिनियाँको रूपमा चिनिन्छ। यस अवधिमा चिनियाँ साम्राज्य आफ्नो सबैभन्दा टाढाको भौगोलिक सीमामा पुगेको थियो। कन्फुसिवादलाई आधिकारिक रूपमा स्वीकृत गरिएको थियो र यसको मूल पाठहरू उनीहरूको प्राप्त रूपहरूमा सम्पादन गरिएको थियो।[२]
भूगोल[सम्पादन गर्नुहोस्]
सुक्खा उत्तरमा गोबी र ताक्लामाकान मरुभूमिदेखि दक्षिणमा उपोष्णकटिबन्धीय वनसम्म चीनको भू-दृश्य विशाल र विविधतापूर्ण छ। हिमालय, काराकोरम, पामिर र तियान सान हिमशृङ्खलाले चीनलाई दक्षिण र मध्य एसियाको अधिकांश भागबाट अलग गर्दछ। याङ्त्जी र पहेँलो नदी, क्रमशः विश्वको तेस्रो र छैटौँ लामो, तिब्बती पठारदेखि घना जनसङ्ख्या भएको पूर्वी समुद्री तटसम्म बग्छ। प्रशान्त महासागरमा चीनको समुद्री तट १४,५०० किलोमिटर (९,००० माइल) लामो छ र यसलाई बोहाई, पहेँलो, पूर्वी चीन र दक्षिण चीन समुद्रले घेरेको छ। चीन कजाख सीमा हुँदै युरेसियासँग जोडिएको छ।[३]
चीनको जलवायुमा मुख्यतया सुख्खा मौसम र ओसिलो मनसुनको प्रभुत्व छ, जसले जाडो र ग्रीष्मऋतुको बीचमा स्पष्ट तापमान भिन्नतानिम्त्याउँछ। जाडोयाममा उच्च अक्षांश क्षेत्रबाट आउने उत्तरी हावा चिसो र सुख्खा हुन्छ। ग्रीष्मऋतुमा, तल्लो अक्षांशमा तटीय क्षेत्रहरूबाट दक्षिणी हावाहरू न्यानो र ओसिलो हुन्छन्।[४]
चीनमा कम्तीमा ५५१ प्रजातिका स्तनधारी (विश्वको तेस्रो ठुलो), १,२२१ प्रजातिका चराचुरुङ्गी (आठौँ ठुलो), ४२४ प्रजातिका सरीसृप (सातौँ ठुलो) र ३३३ प्रजातिका उभयचर (सातौँ ठुलो) पाइन्छन्। चीनमा वन्यजन्तुहरूले संसारको सबैभन्दा ठुलो जनसङ्ख्यामध्ये एकसँग बासस्थान साझा गर्दछ र यसको तीव्र दबाब सहन्छ। कम्तीमा ८४० जीवजन्तुका प्रजातिहरू खतरामा छन्, असुरक्षित छन् वा स्थानीय लोप हुने खतरामा छन्, मुख्यतया मानव गतिविधिहरू जस्तै वासस्थान विनाश, प्रदूषण र खाद्य, फर र परम्परागत चिनियाँ औषधिको लागि अवैध शिकार।[५]
राजनीति[सम्पादन गर्नुहोस्]
जनवादी गणतन्त्र चीन चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीद्वारा शासित एकदलीय राज्य हो, जसले आफूलाई मार्क्सवाद-लेनिनवाद ठान्छ। यसले चीनलाई कम्युनिस्ट पार्टीद्वारा शासित थोरै देशहरूमध्ये एक बनाउँछ। जनवादी गणतन्त्र चीन "श्रमजीवी वर्गले नेतृत्व गरेको र मजदुर र किसानहरूको गठबन्धनमा आधारित जनताको जनवादी अधिनायकत्वद्वारा शासित समाजवादी राज्य हो", राज्यसंस्थाहरूले "जनवादी केन्द्रीयताको सिद्धान्तको अभ्यास गर्नेछन्" र "चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवादको परिभाषित विशेषता चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्व हो" भनी चिनियाँ संविधानले बताउँछ।[६]
सरकार[सम्पादन गर्नुहोस्]
प्रशासनिक विभाजन[सम्पादन गर्नुहोस्]
चीन संवैधानिक रूपमा २३ प्रदेश, पाँच स्वायत्त क्षेत्रहरू (प्रत्येक एक निर्दिष्ट अल्पसङ्ख्यक समूहको साथ), र चार प्रत्यक्ष-प्रशासित नगरपालिकाहरू - सामूहिक रूपमा "मुख्यभूमि चीन"को रूपमा चिनिन्छ - साथै हङकङ र मकाउको विशेष प्रशासनिक क्षेत्रहरूमा विभाजित एकात्मक राज्य हो। चीनले ताइवानको टापुलाई आफ्नो ताइवान प्रदेश, किनमेन र मात्सुलाई फुजियान प्रदेशको एक भागको रूपमा मान्दछ र दक्षिण चीन सागरमा गणतन्त्र चीनको नियन्त्रणमा रहेको टापुहरूलाई हाइनान प्रदेश र ग्वाङदोङको एक भागको रूपमा मान्दछ, यद्यपि यी सबै क्षेत्रहरू चीन गणराज्यद्वारा शासित छन्।[७]
विदेशी सम्बन्ध[सम्पादन गर्नुहोस्]
जनवादी गणतन्त्र चीनको १७९ संयुक्त राष्ट्र सदस्य राज्यसंग कूटनीतिक सम्बन्ध छ र १७४ देश हरूमा दूतावास राखेको छ। २०२४ को अनुसार्, चीन दुनिया मा कुनै पनि देशको सबै भन्दा ठूलो कूटनीतिक सञ्जाल भएको देश हो।[८] १९७१ मा, संयुक्त राष्ट्र मा चीन को एकमात्र प्रतिनिधिको रूपमा चीन गणतन्त्र (ताइवान)लाई प्रतिस्थापित गरेर जनवादी गणतन्त्र चीनलाई स्थान दिइएको थियो र संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदके पाँच स्थायी सदस्य बनाइएको थियो।[९] ब्राजिल, रुस, भारत र दक्षिण अफ्रिकासँगै चीन उदीयमान प्रमुख अर्थतन्त्रहरूको ब्रिक्स समूहको सदस्य हो।[१०]
सेना[सम्पादन गर्नुहोस्]
पिपुल्स लिबरेशन आर्मी (PLA) लाई विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली सेना मध्ये एक मानिन्छ र हालैका दशकहरूमा द्रुत रूपमा आधुनिकीकरण भएको छ।[११] केही देशहरूले यसलाई प्रविधि चोरीको आरोप पनि लगाएका छन्। यसमा ग्राउन्ड फोर्स (PLAGF), नौसेना (PLAN), वायुसेना (PLAAF), रकेट फोर्स (PLARF) र रणनीतिक सहयोग बल (PLASSF) समावेश छ।.[१२][१३][१४] यसको लगभग 2.2 मिलियन सक्रिय कर्तव्य कर्मचारीहरू संसारमा सबैभन्दा ठूलो हो।
अर्थतन्त्र[सम्पादन गर्नुहोस्]
चीन जीडीपीको हिसाबले विश्वको दोस्रो ठूलो अर्थतन्त्र हो,[१५] र क्रय शक्ति समानता (PPP) को हिसाबले विश्वको सबैभन्दा ठूलो हो।[१६] 2022 सम्म, चीनले nominal GDP द्वारा विश्वव्यापी अर्थतन्त्रको लगभग 18% ओगटेको छ।[१७] चीन विश्वको सबैभन्दा द्रुत बृद्धि हुने प्रमुख अर्थतन्त्रहरू मध्ये एक हो,[१८] यसको आर्थिक वृद्धि सन् 1978 मा आर्थिक सुधारहरू लागू भएदेखि लगभग लगातार 6 प्रतिशत भन्दा माथि रहेको छ।[१९] विश्वका 500 ठूला कम्पनीहरू मध्ये 142 वटा मुख्यालय चीनमा छन्।[२०]
सन्दर्भ सामग्री[सम्पादन गर्नुहोस्]
- ↑ Lewis, Mark Edward (२००७), The Early Chinese Empires: Qin and Han, Belknap Press, आइएसबिएन 978-0-674-02477-9।
- ↑ Goucher, Candice; Walton, Linda (२०१३), World History: Journeys from Past to Present – Volume 1: From Human Origins to 1500 CE, Routledge, पृ: १०८, आइएसबिएन 978-1-135-08822-4।
- ↑ "Lowest Places on Earth", National Park Service, २८ फेब्रुअरी २०१५, मूलबाट २०१५-०२-०७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २ डिसेम्बर २०१३।
- ↑ Regional Climate Studies of China, Springer, २००८, पृ: १, आइएसबिएन 978-3-540-79242-0, मूलबाट २०२४-०३-२८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२४-०३-२८।
- ↑ Top 20 countries with most endangered species IUCN Red List . 5 March 2010. Retrieved 24 April 2013.
- ↑ Wei, Changhao (११ मार्च २०१८), "Annotated Translation: 2018 Amendment to the P.R.C. Constitution (Version 2.0)", NPC Observer, मूलबाट २०१८-१२-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २२ अगस्ट २०१९।
- ↑ Kerry Brown (२०१३), Contemporary China, Macmillan International Higher Education – University of Sydney, पृ: ७, आइएसबिएन 978-1-137-28159-3, मूलबाट ३ नोभेम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "Global Diplomacy Index – Country Rank", Lowy Institute, मूलबाट २०२४-०२-२५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २६ फेब्रुअरी २०२४।
- ↑ Chang, Eddy (२२ अगस्ट २००४), "Perseverance will pay off at the UN", The Taipei Times, मूलबाट ६ अगस्ट २००७-मा सङ्ग्रहित।
- ↑ "Bric summit ends in China with plea for more influence", BBC News, १४ अप्रिल २०११, मूलबाट २०२४-०२-२५-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २४ अक्टोबर २०११।
- ↑ Maizland, Lindsay (५ फेब्रुअरी २०२०), "China's Modernizing Military", Council on Foreign Relations, मूलबाट २०२२-०८-१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२२-०८-१४।
- ↑ "Russia up in arms over Chinese theft of military technology", Nikkei Asia (en-GBमा), मूलबाट २०२४-०२-०८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२४-०२-०१।
- ↑ "Chinese Spy Sentenced to 20 Years for Trying to Steal US Aviation Trade Secrets", NBC New York (en-USमा), २०२२-११-१७, मूलबाट २०२४-०२-०१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२४-०२-०१।
- ↑ "Office of Public Affairs | Chinese National Admits to Stealing Sensitive Military Program Documents From United Technologies | United States Department of Justice", www.justice.gov (अङ्ग्रेजीमा), २०१६-१२-१९, मूलबाट २०२४-०२-०१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२४-०२-०१।
- ↑ Kollewe, Justin McCurry Julia (१४ फेब्रुअरी २०११), "China overtakes Japan as world's second-largest economy", The Guardian, मूलबाट २०१९-०७-१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ जुलाई २०१९।
- ↑ "GDP PPP (World Bank)", World Bank, २०१८, मूलबाट २०१९-०२-१९-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ फेब्रुअरी २०१९।
- ↑ "World Economic Outlook Database, April 2023", International Monetary Fund, अप्रिल २०२३, मूलबाट २०२३-०४-१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १६ मे २०२३।
- ↑ "Overview", World Bank, मूलबाट २०२०-०९-३०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ सेप्टेम्बर २०२०।
- ↑ "GDP growth (annual %) – China", World Bank, मूलबाट २०२२-०५-३१-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ मे २०१८।
- ↑ "Global 500", Fortune Global 500, मूलबाट २०२३-०१-१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३ अगस्ट २०२३।
.svg)
| प्रदेशहरू |  | |
|---|---|---|
| स्वायत्त क्षेत्रहरू | ||
| प्रत्यक्ष प्रशासित नगरपालिका | ||
| विशेष प्रशासनिक क्षेत्रहरू | ||
| विवादित प्रदेश | ||
१ ताइवानलाई जनवादी गणतन्त्र चीनले दाबी गरेको छ तर गणतन्त्र चीनद्वारा प्रशासित छ (ताइवानको राजनीतिक स्थिति हेर्नुहोस्)। | ||
