सदर मुलुकी खाना

सदर मुलुकी खाना

सदर मुलुकी खाना
उत्तराधिकारी	नेपाल राष्ट्र बैङ्क
गठन	वि.सं. १९९० बैशाख ७
संस्थापक	श्री ३ जुद्ध शमशेर
प्रकार	सरकारी अड्डा
लक्ष्य	केन्द्रिय बैङ्क
प्रधान कार्यालय	काठमाडौँ
खजाञ्ची	जनकराज पण्डित
खजाञ्ची	भरतराज पण्डित
खजाञ्ची	नरेन्द्रराज पण्डित

राणाकालीन प्रशासनमा केन्द्रिय बैङ्कको (नेपाल राष्ट्र बैङ्क) काम गर्ने निकायलाई सदर मुलुकी खाना भनिन्थ्यो । मुलुकीखानाको राजस्वको निकासी कौसी तोषाखानाबाट गरिन्थ्यो ।

२०१३ सालमा नेपाल राष्ट्र बैङ्क स्थापना भयो । सदर मुलुकी खानाले प्रकाशित गर्ने नेपाली नोटलाई मोरु (मोहर रुपैयाँ) भनिन्थ्यो ।

नेपालमा पहिलो पटक वि.सं. २००२ असोज १ गते कागजी नोट प्रचलनमा आएको थियो। ५, १० र १ सय मोरु निष्कासन भएको पाइन्छ। नेपाल राष्ट्र बैङ्क मार्फत छापिएका कागजी नोटहरू २०१६ साल फागुन ७ गतेबाट प्रचलनमा ल्याउन थालिएको हो ।

यसको प्रमुखलाई खजाञ्ची भनिन्थ्यो। खजाञ्ची नियुक्ति राजगुरुको खलकबाट हुन्थ्यो ।

कार्यहरू

1. विभिन्न सरकारी अड्डाबाट जम्मा गरिएको रकम,सुन, चादी र भारतीय मुद्रा नोटको सङ्कलन गर्नु
2. ब्रिटिस सरकारबाट वार्षिक रूपमा आउने रु. १० लाख दिल्लीमा रहने नेपाली वकिलको माध्यमबाट बुझी लिनु
3. दिन दैनिक कामको लागि चल्ती ढुकुटीमा रु. १० लाख र रु. पाँच लाख (भारतीय मुद्रा) राख्नु र सबै जगेडा रकम तीन साँचा ढुकुटी मा राख्नु । (यो ढुकुटी मा तीन ताल्चा लगाइएको हुन्थ्यो र यसको साँचो खाजांची, तहबिल डीत्ठा र टहरीरसँग हुन्थ्यो )
4. कौशी तोषा खानाको आगी हरासंदा आदेश बमोजिम रकम निकासा गर्नु ।
5. निम्न कोषहरू व्यवस्था गर्नु :
   * गुठि रकम
   * चन्द्रबत्ति प्रकाश बिजुली रकम
   * डेप्रिसियसन् बिजुली रकम
   * निजामति कर्मचारी रकम
   * रोपवे रकम
   * महासमर सभा रकम
   * त्रिचन्द्र हस्पिटल रकम
6. भारतीय तथा नेपाली मुद्राको सतही कायम गर्नु विनिमय दर १०० भारू=१२४ नेपाली रुपैया र ३% . (सटहीको लागि मुलुकीखानाको सरफखाना फाँटलाई जिम्मेवारी दिइन्थ्यो । )

खजाञ्ची

• जनकराज पण्डित
• भरतराज पण्डित
• नरेन्द्रराज पण्डित

यो पनि हेर्नुहोस्

• पृथ्वीनारायण शाह
• जंगबहादुर राणा
• जुद्ध शमशेर

• राणाकालीन सरकारी कार्यालयहरू

सन्दर्भ सामग्रीहरू

स्रोत

• Acharya, Baburam (१९७१), "The Fall of Bhimsen Thapa and The Rise of Jang Bahadur Rana", Regmi Research Series (Kathmandu) 3: 214–219।