हरियाणवी भाषा

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
हरियाणवी
हरयाणवी
मूलभाषीभारत
क्षेत्रहरियाणादिल्ली
रैथाने(हरू)Haryanvi people
मातृभाषी वक्ता9,810,900
देवनागरी
भाषा सङ्केतहरू
आइएसओ ६३९-३bgc
हरियाणवी भाषाका वक्ताहरुको वितरण

हरियाणवी ( हरियाणवी hariyāṇvī वा हरयाणवी harayāṇvī ) भारतको हरियाणा राज्यमा र केही हदसम्म दिल्लीमा बोलिने इन्डो-आर्यन भाषा हो। [१] हरियाणवीलाई पश्चिमी हिन्दीको बोली समूहको हिस्सा मानिन्छ, जसमा खरिबोली र ब्रज पनि पर्छन्। यो देवनागरी लिपिमा लेखिएको छ। [२]

लोकप्रिय संस्कृतिमा[सम्पादन गर्नुहोस्]

दंगल, [३] सुल्तान, र तनु वेड्स मनु: रिटर्न्स जस्ता बलिउड फिल्महरुले आफ्नो फिल्मको पृष्ठभूमिको रुपमा हरियाणवी संस्कृति र भाषा प्रयोग गरेका छन्। [४] यी चलचित्रहरुले भारत र विदेशमा न्यानो प्रशंसा पाएका छन्। [५] [६] नतिजाको रुपमा, केही गैर-स्थानीय भाषीहरुले भाषा सिक्न चासो देखाएका छन्। [७] [८]

हरियाणवीले भारतीय सिनेमा, [९] [१०] टिभी [११] लोकप्रिय संगीत एल्बम [१२] [१३] [१४] र एकेडेमियामा आफ्नो उपस्थितिलाई सफलतापूर्वक गणना गरेको छ। [१५] [१६] खेलकुद, बलिउड, रक्षा, [१७] [१८] [१९] औद्योगिकीकरण [२०] [२१] र राजनीति [२२] [२३] [२४] हरियाणवी भाषा र संस्कृति [२५] क्षेत्रमा हरियाणाको प्रभावले उल्लेख्य मात्रामा बढुवा पनि भएको छ । हरियाणवीका केही उल्लेखनीय वक्ताहरु मा फोगट बहिनीहरु , [२६] [२७] विजेंदर सिंह, [२८] सुशील कुमार, [२९] बाबा रामदेव, [३०] [३१] दुष्यंत चौटाला, रणदीप हुड्डा, [३२] सतीश कौशिक समावेश छन् । [३३]

अमर उपाध्यायले खेलेको शो मोल्क्की (२०२०-वर्तमान) का वीरेन्द्र प्रताप सिंहको चरित्र हरियाणवी बोल्छ। [३४]

पाकिस्तान मा[सम्पादन गर्नुहोस्]

विभाजन पछि, १२ लाख हरियाणवी भाषी मुसलमान भारतको हरियाणादिल्लीबाट पाकिस्तानमा बसाइँ सरेका थिए। आज पाकिस्तानमा, यो लाखौं मूली जाट र रङ्गार मुस्लिमहरुको " मातृभाषा " हो। तिनीहरु पञ्जाबका हजारौं गाउँहरु र सिन्ध र सम्पूर्ण पाकिस्तानका सयौं गाउँहरु मा बस्छन्। १९४७ मा पाकिस्तानको स्वतन्त्रता पछि, धेरै उत्तर प्रदेश रङ्घारहरु पनि पाकिस्तानको सिन्धमा बसाइँ सरेका थिए र प्रायः कराँचीमा बसोबास गरे।

यी मानिसहरु मुख्यतया लाहोर, शेखुपुरा, भक्कर, बहावलनगर, रहिम यार खान जिल्ला (विशेष गरी खानपुर तहसीलमा), ओकारा, लयाह, वेहारी, साहिवाल, फुल्लारवान जिल्ला सरगोधा र पञ्जाबको मुल्तान जिल्लाहरु मा बसोबास गरेका छन्। रंग्री वक्ताहरु को सघनता भएका पाकपट्टन, ओकारा र बहावलनगर जिल्लाहरु मा, तिनीहरु प्रायः साना किसानहरु छन्, धेरैले सेना, प्रहरी र निजामती सेवाहरु मा सेवा गरिरहेका छन्। तिनीहरु ले एक व्यापक जनजाति परिषद् ( रङ्घारी भाषामा पञ्चायत) कायम गर्छन्, जसले सानातिना अपराधका लागि सजाय वा गाउँको परियोजनाहरु मा सहयोग जस्ता धेरै मुद्दाहरु सम्बोधन गर्दछ। [३५] हरियाणवी वक्ताहरु सिन्धको मिरपुर खास र नवाबशाह जिल्लाहरु मा पनि पाइन्छ। अधिकांश रङ्घारहरु अब द्विभाषी छन्, उर्दु भाषालाई राष्ट्रिय रुपमा बोल्छन्। पञ्जाबी, सराइकी र सिन्धी क्षेत्रीयहरुपमा, साथै अझै पनि "प्रथम भाषा" वा "मातृभाषा" वा "गाउँको भाषा" वा " सामुदायिक भाषा " को रुपमा बोल्ने रङ्ग्रि भाषा। राजधानी इस्लामाबादमा पनि ठूलो संख्यामा रंगारहरु पाइन्छ। उनिहरु रङ्ग्रि उच्चारण संग उर्दू बोल्छन्। मूली जाटहरु, यसबाहेक, पाकिस्तानमा ओध समुदायले पनि रंगारीलाई आफ्नो मातृभाषाको रुपमा बोल्छन्।

यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]

  • हरियाणाको प्रशासनिक विभाजन
  • हरियाणवी सिनेमा
  • हरियाणवी संस्कृति
  • हरियाणवी सांस्कृतिक पर्यटन
  • हरियाणवी संगीत
  • हरियाणवी जनता
  • हरियाणवी रागनी

सन्दर्भहररु[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. "The Languages of Delhi – A Microcosm of India's Diversity", The Wire, अन्तिम पहुँच २८ जुलाई २०२० 
  2. "Haryanvi", Multitree, अन्तिम पहुँच ८ अक्टोबर २०२१ 
  3. "Aamir Khan's Dangal Declared Tax Free in Haryana", NDTV.com, २५ डिसेम्बर २०१६, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  4. "Haryanvi cinema booms", HT (अङ्ग्रेजीमा), २३ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  5. "South Korean First Lady, a Fan of Dangal, Invites Phogat Sisters For Tea", News18, ९ जुलाई २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  6. "As audiences embrace local stories, should Bollywood tap into 'Make in India'?", Moneycontrol, ५ अक्टोबर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  7. "Foreigner speaks with locals in Haryanvi, leaves big smiles on their faces", Hindustan Times (अङ्ग्रेजीमा), ८ फेब्रुअरी २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  8. "Cabbies Confess: 'I Want Google Maps to Talk in Haryanvi'", The Quint (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  9. "Haryanvi cinema vies to create its own space", Hindustan Times, २३ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  10. "Reel good news: Filmmaking accorded status of industry in Haryana", Hindustan Times (अङ्ग्रेजीमा), ७ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  11. Labhde, Bhagyashree, "Had to undergo rigorous training to learn Haryanvi for Super Sisters: Muskan Bamne", Mumbai Live (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  12. "'Hat Ja Tau' a typical small-town wedding song", Friday Moviez, २२ फेब्रुअरी २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ६ अक्टोबर २०१८ मिति
  13. "Latest Haryanvi Song Ek Chhori Ne Sabki Leni Kar Rakhi Sung By Masoom Sharma Haryanvi", The Times of India, २९ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  14. "Latest Haryanvi Song Mohtarma Bawal Sung By Masoom Sharma", The Times of India (अङ्ग्रेजीमा), ६ अक्टोबर २०१८, अन्तिम पहुँच २८ मार्च २०२१ 
  15. "Poet Hali: A Haryanvi to the 'red-ripe'", The Tribune, ६ अक्टोबर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  16. "Need to respect Haryanvi dialect and create culturally linked transitional courses for Haryana's rural kids", www.merinews.com, ३ जुन २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २ अक्टोबर २०१८ मिति
  17. "Veer Ahirs of Rewari fought valiently at Rezangla, Ladakh in 1962 war", The Print, १८ नोभेम्बर २०१७, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  18. "Nobody believed we had killed so many Chinese at Rezang La in 1962, 13 Kumaon Regiment", Indian Express (en-gbमा), ३० अक्टोबर २०१२, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  19. "Rewari to get Army recruitment centre: FM rajnath Singh in Haryana", The Times of India, १७ नोभेम्बर २०१६, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  20. "Economic Development in Haryana, GSDP of Haryana, HSIIDC", www.ibef.org, अगस्ट २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  21. "BJP seeks Harayana votes on the promise of delivering Skill enhancement & growth", www.tribuneindia.com, ९ अक्टोबर २०१४, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  22. "Haryana CM Manohar Lal Khattar gives NOC for dam's construction - Times of India", The Times of India, २२ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  23. "Various political leaders from Haryana including Bhupinder Singh Hooda, AIJASS chief Yashpal Malik invited by PM Modi for inauguration of 64-foot tall statue of peasant leader Chhotu Ram", The Times of India (6 October 2018), अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  24. "Haryana Govt: Babus to Pay 1 Re/KM for use of swanky SUVs.", Economic Times (4 October 2018), अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  25. Pioneer, The (७ सेप्टेम्बर २०१८), "Haryana Govt okays film policy for growth of Haryanvi, non-Haryanvi cinema", The Pioneer (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  26. "Story of six Sisters: 'Dangal' sisters in real world | Free Press Journal", Free Press Journal, २० डिसेम्बर २०१६, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  27. "Vinesh Phogat:First female Indian wrestler to win gold at Asian Games", The Indian Express, ९ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  28. "Vijender Singh to fight British boxer Lee Markham for 3rd title", Hindustan Times (अङ्ग्रेजीमा), ६ जुन २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  29. "Sushil Kumar opts out of World Wrestling Championship; Asiad bronze-medallist Divya Kakran withdraws through injury - Firstpost", Firstpost, १२ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  30. "Baba Ramdev's Patanjali launches dairy products; expects Rs 1,000 crore revenue by 2020", Business Today, १४ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  31. "The universe is governed by laws of Vedas: Yog guru Baba Ramdev", The Times of India, २८ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  32. Patra, Pratyush (१३ अप्रिल २०१६), "Haryanvi boys Randeep Hooda and Fazilpuria shoot in Gurgaon", The Times of India, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  33. Batra, Ankur (१३ अप्रिल २०१८), "Satish Kaushik enters Haryanvi cinema", The Times of India, अन्तिम पहुँच ६ अक्टोबर २०१८ 
  34. "'You have to be true to your character'", The Pioneer (अङ्ग्रेजीमा), ९ नोभेम्बर २०२०, अन्तिम पहुँच २ मार्च २०२१ 
  35. Muslim Communities of South Asia Culture, Society and Power edited T N Madan pages 42–43

ढाँचा:Hindi topics