चुआर विद्रोह
| को भाग | |
 मिदनापुरमा चुआर विद्रोहको स्मारक | |
| मिति | १७६६ - १८१६[१] |
|---|---|
| स्थान | जंगल महल, ब्रिटिश भारत |
| सहभागी | जंगल महलका आदिवासी किसान |
चुआर विद्रोह वा चुआर विद्रोह, जसलाई जंगल महल आन्दोलन पनि भनिन्छ, इस्ट इन्डिया कम्पनी (EIC) को शासन विरुद्ध मिदनापुर, बांकुरा र मानभूमको जंगल महल बस्ती वरपरका ग्रामीण इलाकाका आदिवासी बासिन्दाहरूले १७६६ देखि १८१६ बीचको किसान आन्दोलनहरूको एक श्रृंखला थियो। )। [२] [३] [४] बंगाल प्रेसिडेन्सी (अहिले पश्चिम बङ्गाल र झारखण्ड ) को छोटानागपुर क्षेत्रमा इस्ट इन्डिया कम्पनी (EIC) विरुद्धको यो पहिलो विद्रोह थियो।
१८३२-३३ मा ब्रिटिश ईस्ट इण्डिया कम्पनी विरुद्ध गंगा नारायण सिंहको नेतृत्वमा भूमिज विद्रोह पनि चुवार विद्रोहको शृङ्खला मध्ये एक मानिन्छ। अंग्रेजहरूले यसलाई 'गंगा नारायणको हुङ्गामा' भनेका थिए भने धेरै इतिहासकारहरूले यसलाई चुवार विद्रोहको रूपमा लेखेका थिए।
चुवार जाती[सम्पादन गर्नुहोस्]
चुआर वा चुआड वा चुहाडको शाब्दिक अर्थ बर्बर, असंस्कृत वा लुटेरा हो। अंग्रेज शासनकालमा जंगलमहल क्षेत्रका भुमिजाहरूलाई चुवार भनिन्थ्यो, [५] तिनीहरूको मुख्य पेशा वन्यजन्तु र चराचुरुङ्गीको शिकार र जंगलमा खेती गर्नु थियो, तर पछि केही भूमिजहरू जमिन्दार बने र केहीले घाटवाल र पायक (सिपाही) का रूपमा काम गर्न थाले। )। [६] सन् १७६५ मा बंगालको जंगलमहल जिल्लामा इस्ट इन्डिया कम्पनीले पहिलो पटक राजस्व सङ्कलन गर्न थालेपछि अंग्रेजहरूको यस षडयन्त्रपूर्ण ढंगले जल, वन, जग्गा हडप्ने गतिविधिको सर्वप्रथम भूमिज जातिले विरोध गरेको थियो । सन् १७६९ मा अंग्रेज शासकहरु विरुद्ध क्रान्ति भएको थियो । जब अंग्रेजहरूले यी व्यक्तिहरू को हुन् भनेर सोधे, तिनीहरूका उदार जमिन्दारहरूले घृणा र घृणाको कारण उनीहरूलाई ' चुआर ' ( बंगालीमा असभ्य वा दुष्ट) भनेर सम्बोधन गरे, जसबाट त्यो विद्रोहको नाम 'चुआर विद्रोह' भयो।
विद्रोह[सम्पादन गर्नुहोस्]
जब इस्ट इण्डिया कम्पनीले सन् १७६५ मा बंगालको जंगलमहल जिल्लामा पहिलो पटक राजस्व सङ्कलन गर्न थाल्यो, चुवार ( भूमिज ) ले अस्वीकार गरे र उनीहरूविरुद्ध विद्रोह गरे। १७६६ मा, यो जनजाति विद्रोह जंगल महलको धालभुम, मानभूम, मिदनापुर र बांकुरा जिल्लाहरूमा सुरु भयो। घाटशिलाका जमिन्दार राजा जगन्नाथ सिंहले १७६६-७१ मा आफ्ना पाँच हजार अनुयायीसहित ढलभूममा विद्रोहको नेतृत्व गरेका थिए। फेरि १७७१ मा कुइलापालका सुबल सिंह, धड्काका श्यामगुञ्जम सिंह र दुबराज सिंहले अंग्रेजविरुद्ध विद्रोह गरे । मानभुम, रायपुर र पञ्चेत वरपरका इलाकामा चुवार जनताले यो विद्रोहलाई तीव्र बनाए । पछि जगन्नाथ सिंहका छोरा बैद्यनाथ सिंह र नाति रघुनाथ सिंहले यसको नेतृत्व गरेका थिए। १७८२-८४ मा मंगल सिंहले आफ्ना सहयोगीहरूसँग पनि यस विद्रोहको नेतृत्व गरे। चुवार विद्रोह १७९८-९९ मा दुर्जन सिंह, लाल सिंह र मोहन सिंहको नेतृत्वमा चरम सीमामा थियो, तर ब्रिटिश कम्पनीको सेनाले यसलाई कुच्यो।
१७९९ को प्रारम्भमा, चुवारहरू मिदनापुर वरपरका तीन ठाउँहरूमा आयोजित गरियो: बहादुरपुर, सालबोनी र कर्नागढ । यहाँबाट उनीहरूले छापामार हमला सुरु गरे। यी मध्ये कर्नागढमा रानी शिरोमणिको निवास थियो, जसले सक्रिय रूपमा नेतृत्व गर्यो। तत्कालीन कलेक्टरले लेखेको पत्र अनुसार चुआर विद्रोह बढ्दै गयो र फेब्रुअरी १७९९ सम्म उनीहरूले मिदनापुर वरपरका धेरै गाउँहरूको निरन्तर फराकिलो क्षेत्र कब्जा गरिसकेका थिए। मार्चमा, रानीले करनगढको गढ (स्थानीय किल्ला) मा लगभग ३०० विद्रोहीहरूसँग आक्रमण गरे र कम्पनीका सैनिकहरूका सबै हतियारहरू लुटे। आक्रमण र लुटको यो क्रम डिसेम्बर १७९९ सम्म जारी रह्यो। पछि, अन्य जमिन्दारहरू, घाटवालहरू र पाईकहरूसँग मिलेर यो विद्रोहलाई सम्पूर्ण जंगल महल र वरपरका क्षेत्रहरूमा फैलाए, जुन १८१६ सम्म चल्यो। यसपछि पनि बंगालका केही क्षेत्रमा छिटपुट रूपमा विद्रोह जारी रह्यो ।
१८३२-३३ मा गंगा नारायण सिंहले अंग्रेजहरू विरुद्ध विद्रोहको नेतृत्व गरे, जसलाई भूमिज विद्रोह भनिन्छ। अंग्रेजहरूले यसलाई ' गंगा नारायणको हुङ्गामा ' पनि भनेका छन् जबकि धेरै इतिहासकारहरूले यसलाई चुवार विद्रोहको रूपमा लेखेका छन्।
नेताहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
भूमिज जमिनदारहरू धालभूमका राजा जगन्नाथ सिंह, कर्नागढकी रानी शिरोमणि, रायपुरका दुर्जन सिंह, धालभूमका बैद्यनाथ सिंह, धालभूमका रघुनाथ सिंह, कुइलापालका सुबल सिंह, ढड्काका श्यामगञ्जम सिंह, मानभूमका राजा मधु सिंह, मनभूमका राजा मधु सिंह, जुहारीका राजा थिए।, पञ्चेतका मंगल सिंह, दुल्माका लक्ष्मण सिंह, वीरभूमका दुबराज सिंह, लाल सिंह, सुन्दरनारायण सिंह, फतेह सिंह र बागरी नेताहरू अचल सिंह, गोवर्धन दिक्पति र मिदनापुरका अन्य राजाहरू र जंगलमहलहरूले यस किसान विद्रोहको नेतृत्व गरे। १७६६-१८३३ को समयमा विभिन्न अवधिहरूमा।
दुर्जन सिंहको नेतृत्वमा भएको चुवार विद्रोह १७९८-९९ मा चरम सीमामा थियो तर कम्पनीको सेनाले त्यसलाई कुच्यो।
यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]
- भूमिज विद्रोह
- बंगालको इतिहास
- झारखण्ड को इतिहास
सन्दर्भहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
- ↑ Bhattacherje, S. B. (२००९-०५-०१), Encyclopaedia of Indian Events & Dates (अङ्ग्रेजीमा), Sterling Publishers Pvt. Ltd, आइएसबिएन 978-81-207-4074-7।
- ↑ "Adivasi Resistance in Early Colonial India Comprising the Chuar Rebellion of 1799 by J.C.Price and Relevant Midnapore District Collectorate Records from the Eighteenth Century", www.ompublications.in, अन्तिम पहुँच २०२२-०५-२७।
- ↑ Adivasi resistance in early colonial India: comprising the Chuar Rebellion of 1799 by J.C. Price and relevant Midnapore District Collectorate records from the eighteenth century, २०१७।
- ↑ Encyclopaedia of Indian Events & Dates, २००९-०५-०१।
- ↑ Encyclopaedia of Scheduled Tribes in Jharkhand, २०१०।
- ↑ "चुआर या चुआड़ विद्रोह Chuar rebellion", अन्तिम पहुँच २०२२-०६-०४।