कल्पनाथ

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट

कल्पनाथ
वैज्ञानिक वर्गीकरण edit
जगत: वनस्पति
प्राकृतिक समूह: फूल फुल्ने वनस्पति
प्राकृतिक समूह: दुईदलीय वनस्पति
प्राकृतिक समूह: एस्टेरिड्स
गण: Lamiales
परिवार: Acanthaceae
वंश: Andrographis
(Burm.f.) Nees[१]
प्रजाति:
A. paniculata
वैज्ञानिक नाम
Andrographis paniculata
(Burm.f.) Nees[१]
पर्याय[१]
  • Justicia latebrosa Russell ex Wall.
  • Justicia paniculata Burm.f.
  • Justicia stricta Lam. ex Steud.

कल्पनाथ भारतश्रीलंकाको वार्षिक जडिबुटी हो। यो दक्षिणी र दक्षिणपूर्वी एसियामा व्यापक रूपमा खेती गरिन्छ, जहाँ यो ब्याक्टेरिया संक्रमण र केही रोगहरूको उपचार हो भन्ने विश्वास गरिन्छ। प्रायः पात र जराहरू त्यस्ता उद्देश्यका लागि प्रयोग गरिएको छ; सम्पूर्ण बिरुवा पनि प्रयोग गरिन्छ, केही अवस्थामा।

विवरण[सम्पादन गर्नुहोस्]

बिरुवा ओसिलो, छायादार ठाउँहरूमा ३०–११० सेमी (१२–४३ इन्च)को उचाइमा सीधा जडिबुटीको रूपमा बढ्छ।[२] पातलो स्टेम गाढा हरियो हुन्छ, लम्बाइको फरोहरू र कोणहरूमा पखेटाहरू भएको क्रस-सेक्शनमा वर्गाकार हुन्छ।[२] भालाको आकारको पातहरूमा ८ सेमी (३.१ इन्च) लम्बाइ २.५ सेमी (०.९८ इन्च) सम्म कपालविहीन ब्लेडहरू हुन्छन्।[३]

साना फूलहरू गुलाबी, एक्लो, ढिलो फैलाउने रेसमेस वा प्यानिकलहरूमा व्यवस्थित हुन्छन्।[३] फल लगभग २ सेमी (०.७९ इन्च) लामो र केही मिलिमिटर चौडाइको क्याप्सुल हो।[२] फूल फुल्ने समय सेप्टेम्बर देखि डिसेम्बर सम्म हुन्छ।[३]

वितरण[सम्पादन गर्नुहोस्]

यो जडीबुटी भारतको उत्तरी भाग, जाभा, मलेशिया, इन्डोनेसिया, वेस्ट इन्डिजअमेरिकाका अन्य ठाउँमा पाइने प्रजाति हो।[४] प्रजातिहरू उष्णकटिबंधीय एसियाई देशहरूमा वितरित गरिन्छ, प्रायः पृथक प्याचहरूमा।[४] यो विभिन्न बासस्थानहरूमा पाइन्छ, जस्तै मैदान, पहाड, तटरेखा, र सडकको किनार र खेतहरू जस्ता विचलित र खेती गरिएका क्षेत्रहरूमा।[४]

यो प्रजाति फिलिपिन्स, हङकङ, थाइल्याण्ड, ब्रुनाई, सिङ्गापुर र एसियाका अन्य भागहरूमा पनि पाइन्छ जहाँ यो मूल निवासी हुन सक्छ वा नहुन सक्छ।[४] भारतमा वनस्पतिको प्रमुख स्रोत यसको जङ्गली बासस्थानबाट प्राप्त गरिन्छ।[४]

उपयोगहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

कल्पनाथ सिद्ध र आयुर्वेदिक औषधिमा प्रयोग गरिएको छ, र क्यान्सर रोकथाम र उपचारको लागि आहार पूरकको रूपमा प्रचार गरिएको छ।[५] यसले क्यान्सरलाई रोक्न वा निको पार्न मद्दत गर्छ भन्ने कुनै प्रमाण छैन।[६] भारतको परम्परागत चिकित्सामा, कल्पनाथलाई जन्डिसको उपचारको लागि पनि प्रयोग गरिएको छ।[७]

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. १.० १.१ "Andrographis paniculata", Plants of the World Online, Royal Botanic Gardens, Kew, अन्तिम पहुँच १७ मार्च २०१९ 
  2. २.० २.१ २.२ Anil Kumar, Jyotsna Dora, Anup Singh and Rishikant Tripathi (२०१२), "A review on king of bitter (Kalmegh)", Int J Res Pharm Chem 2 (1): 116–124। 
  3. ३.० ३.१ ३.२ Board, N.I.I.R. (२००३), Herbs cultivation & their utilization, Delhi, India: Asia Pacific Business Press, Inc., पृ: 45–46, आइएसबिएन 81-7833-064-4 
  4. ४.० ४.१ ४.२ ४.३ ४.४ "List of 178 Medicinal Plant Species in high Volume Trade (>100 MT/Year)", मूलबाट २०१५-११-१७-मा सङ्ग्रहित। 
  5. medicinal properties of bhunimb Nighatu adarsh
  6. "Andrographis", Memorial Sloan-Kettering Cancer Center, १३ फेब्रुअरी २०१३। 
  7. Tewari, D; Mocan, A; Parvanov, ED; Sah, AN; Nabavi, SM; Huminiecki, L; Ma, ZF; Lee, YY; Horbańczuk, JO; Atanasov, AG (Aug २०१७), "Ethnopharmacological Approaches for Therapy of Jaundice: Part I", Front Pharmacol 8: ५१८, डिओआई:10.3389/fphar.2017.00518, पिएमआइडी 28860989, पिएमसी 5559545