आमाको दूध

मानव दूधको दुईवटा नमूना। बायाँ तर्फ रहेको पहिलो नमूना आमाद्वारा उत्पादित दूध हो भने दायाँ तर्फ रहेको दोस्रो नमूना स्तन पम्म चक्रद्वारा उत्पादित दूध हो।

आमाको दूध वा स्तनको दूध महिलाहरूको स्तनमा रहेको स्तन ग्रन्थीहरूद्वारा उत्पादित दूध हो। नवजात शिशुहरूको लागि पोषणको प्राथमिक स्रोत आमाको दूध हो, जसमा बोसो, प्रोटिन, कार्बोहाइड्रेट, र खनिज र भिटामिनहरूको फरकफरक संरचना हुन्छ। आमाको दूधमा सिम्बायोटिक ब्याक्टेरिया र अन्य सूक्ष्मजीवहरू र इम्युनोग्लोबुलिन ए जस्ता सङ्क्रमण र शोथबाट शिशुलाई जोगाउन मद्दत गर्ने पदार्थहरू पनि हुन्छन्, र यसले शिशुको प्रतिरक्षा प्रणाली र आन्द्राको माइक्रोबायोमको स्वस्थ विकासमा पनि योगदान पुर्‍याउँछन्।

प्रयोग र उपभोग विधिहरू

विश्व स्वास्थ्य सङ्गठन र युनिसेफले शिशुको जीवनको पहिलो छ महिनासम्म आमाको दूधसँगै विशेष स्तनपान गराउन सिफारिस गर्छन्। यस अवधिपछि छ महिनामा पोषणयुक्त रूपमा पर्याप्त र सुरक्षित पूरक ठोस खानाहरू समावेश गरिन्छ, जुन चरणमा शिशुको पोषक तत्व र ऊर्जा आवश्यकताहरू आमाको दूधले मात्र प्रदान गर्न सक्ने भन्दा बढी हुन थाल्छन्। दुई वर्षको उमेरसम्म स्तनपानलाई निरन्तरता दिन सिफारिस गरिन्छ। बोतलको वा पाउडर दूधले प्रदान गर्न नसक्ने तत्वहरू आमाको दूधमा पाइन्छ। झाडापखालाजस्ता कम सङ्क्रमणहरू रोक्न यो प्रभावकारी रहन्छ।

विशेष गरी स्तनपान गराइएका नवजात शिशुहरूको लागि पोषणको एकमात्र स्रोत आमाको दूध हो, जसले छ महिनासम्मका शिशुहरूलाई आवश्यक पर्ने सबै पोषक तत्वहरू आपूर्ति गर्दछ। यो उमेर पछि, दुई वर्षसम्मका बच्चाहरूको लागि आमाको दूध ऊर्जाको स्रोत बन्न जारी रहन्छ, जसले एक वर्षको उमेरसम्म बच्चाको ऊर्जा आवश्यकताको आधाभन्दा बढी र एक देखि दुई वर्षको उमेरसम्मको आवश्यकताको एक तिहाइ पूरा गर्दछ।

जन्मेको एक घण्टा भित्र धेरैजसो नवजात शिशुहरूले आमाको स्तन चुस्ने क्षमता भएतापनि, विश्वव्यापी रूपमा, साठी प्रतिशत शिशुहरूलाई यो महत्त्वपूर्ण पहिलो घण्टा भित्र स्तनपान गराइँदैन। जीवनको पहिलो घण्टा भित्र स्तनपानले नवजात शिशुलाई सङ्क्रमण हुनबाट जोगाउँछ र नवजात शिशु अवधिमा मृत्युको जोखिम कम गर्छ।

वैकल्पिक रूपमा, आमाको दूध स्तन पम्प प्रयोग गरेर निकाल्न सकिन्छ र बच्चाको बोतल, कप, चम्चा, वा नासोग्यास्ट्रिक ट्यूब मार्फत प्रशासित गर्न सकिन्छ। यो विधि विशेष गरी समयपूर्व शिशुहरूका लागि लाभदायक छ जसमा सुरुमा प्रभावकारी रूपमा चुस्ने क्षमताको कमी हुन सक्छ। कप प्रयोग गरेर निकालिएको आमाको दूध र अन्य पूरकहरू खुवाउँदा परम्परागत बोतल र ट्यूब खुवाउनेको तुलनामा अवधि र हद दुवैको हिसाबले स्तनपानको परिणाममा सुधार हुन्छ।

फाइदाहरू

स्तनपानले शिशु अवस्था पछि पनि आमा र बच्चालाई स्वास्थ्य लाभ प्रदान गर्दछ। यी फाइदाहरूमा उचित ताप उत्पादन र एडिपोज तन्तु विकास, अचानक शिशु मृत्यु सिन्ड्रोमको जोखिममा ७३% ले कमी, बुद्धिमत्तामा वृद्धि, केन्द्रीय कानको सङ्क्रमण हुने सम्भावनामा कमी, चिसो र फ्लू प्रतिरोध, बाल्यकालको रक्त क्यान्सरको जोखिममा थोरै कमी, बाल्यकालको मधुमेहको कम जोखिम, दम र एक्जिमाको जोखिममा कमी, दाँतको समस्यामा कमी, जीवनको पछिल्ला चरणमा मोटोपनको जोखिममा कमी, र धर्मपुत्र लिने बच्चाहरू सहित मनोवैज्ञानिक विकारहरू विकास गर्ने जोखिममा कमी समावेश छ। यस बाहेक, शिशुलाई आमाको दूध खाने भनेको इन्सुलिन स्तरलाई कम र लेप्टिन स्तरलाई उच्च बनाउनसँग सम्बन्धित छ। यसका सङ्क्रमणको विरुद्धको लडाइँ गर्ने र प्रतिरक्षा प्रणालीसँग सम्बन्धित धेरै फाइदाहरू छन्।

स्तनपानले आमाको लागि स्वास्थ्य लाभ पनि प्रदान गर्दछ। यसले गर्भाशयलाई गर्भावस्था अघिको आकारमा फर्कन मद्दत गर्दछ र अक्सिटोसिनको उत्पादन मार्फत प्रसवोत्तर रक्तस्राव कम गर्दछ। स्तनपानले जीवनको पछिल्ला समयमा स्तन क्यान्सरको जोखिम पनि कम गर्न सक्छ। स्तनपानले आमा र शिशु दुवैलाई दुवै प्रकारको मधुमेहबाट हुने जोखिमलाई पनि कम गर्न सक्छ। स्तनपानले शिशुलाई विशेष रूपमा टाइप-२ मधुमेह हुनबाट जोगाउन सक्छ। मानव स्तनको दूधमा रहेको जैविक तत्वहरूले ऊर्जा र तृप्तिको भावनामा योगदान पुर्‍याएर बाल्यकालमा अतिरिक्त तौल बढ्नबाट रोक्न सक्ने अध्ययनले देखाएको छ। मधुमेह भएका आमाहरूबाट जन्मिएका शिशुहरूमा बच्चामा हुने मधुमेहको कम जोखिम बढी लागू हुन सक्छ। जीवनको कम्तिमा पहिलो छ महिनासम्म स्तनपानले शिशुमा टाइप १ मधुमेह हुने जोखिमलाई कम गर्छ, तर जन्मपूर्व मधुमेहको सम्पर्कमा आएको शिशुमा अपर्याप्त स्तनपानले पछि बच्चामा मधुमेह हुने जोखिम बढ्छ। स्तनपानले टाइप १ मधुमेहको विकास विरुद्ध सुरक्षात्मक प्रभावमा योगदान पुर्‍याउन सक्छ भन्ने तर्कहरू छन् किनभने बोतलबाट दूध खुवाउने विकल्पले शिशुहरूलाई अस्वच्छ खाना खुवाउने अवस्थाहरूको पर्दाफास गर्न सक्छ।