उत्प्रेरणा

उत्प्रेरणाको शाब्दिक अर्थ अग्रसर बनाउनु हो । सङ्गठनात्मक उद्देश्य हासिल गर्नका लागि सङ्गठनमा आबद्ध कर्मचारीहरूमा काम गर्ने तीव्र चाहना, इच्छा र जागरण अत्यावश्यक हुन्छ । तसर्थ उत्प्रेरणाले कर्मचारीको सङ्गठनात्मक कार्य गर्न बल प्रदान गर्छ ।

उत्प्रेरणा मनोबैज्ञानिक मानवीय पक्ष हो । यो कर्मचारीलाई कामप्रति उत्सुकता जगाउने कार्य हो ।

व्यवस्थापनविज्ञहरूको परिभाषा

william G Scott

उत्प्रेरणा भनेको लक्षित उद्देश्य प्राप्त गर्न मानिसहरूलाई काम गर्न उत्साहित गर्नु हो ।

Decenzo and Robbins

उत्प्रेरणा उच्च मेहनत गर्ने इच्छा हो; जुन प्रयास व्यक्तिगत उद्देश्य प्राप्त गर्ने शर्तमा गरिन्छ ।

Dalton E. McFarland

उत्प्रेरणाको धारणा विशेष गरी मनोबैज्ञानिक छ । यसले कर्मचारीहरूलाई निश्चित तरिकाले काम गर्न वा नगर्न तत्पर बनाउने सबै तत्वहरूसँग सम्बन्ध राख्छ ।

koontz and O'Donnell

उत्प्रेरणा भनेको उत्साह, इच्छा, आवश्यकता तथा त्यस्तै अन्य तत्वहरु प्रदान गर्नु हो; जसले मानिसहरूलाई काम गर्न प्रेरित गर्छ ।

Dale S Beach

उत्प्रेरणा लक्ष्य अथवा पुरस्कार प्राप्त गर्नका लागि शक्तिको विस्तार गर्ने तत्परता हो ।

उत्प्रेरणाका विशेषताहरु

1. मनोबैज्ञानिक प्रक्रिया
   उत्प्रेरणाको सम्बन्ध मानिसको आवश्यकता र चाहनाहरूसँग हुन्छ । यसले व्यवहारलाई मार्गदर्शन गर्छ ।

नियमित प्रक्रिया

जटिल तथा भविष्यवाणी गर्न

नसकिने सर्वव्यापी कार्य

व्यवहारमा प्रभाव

सम्पूर्ण व्यक्ति उत्प्रेरित

सकारात्मक वा नकारात्मक

लक्ष्योन्मुख -काम गर्ने वातावरणको निर्माण गर्छ -यो व्यक्ति अनुसार फरक प्रकृतिको हुन्छ

उत्प्रेरणाको महत्त्व

• नाफा हुने कार्य गर्ने
• उच्च उत्पादकत्व
• परिवर्तनको स्वीकार
• मानव संसाधनको प्रभावकारी उपयोग
• कर्मचारी सन्तुष्टि
• विवाद र हड्तालमा कमी
• समन्वयको आधार
• कर्मचारी स्थायित्व
• निरीक्षण खर्चमा कमी
• सङ्गठनात्मक लक्ष प्राप्ति

उत्प्रेरणाको सिद्धान्तहरु

आवश्यकता शृङ्खला सिद्धान्त

मुख्य लेख: आवश्यकता शृङ्खला सिद्धान्त

अब्राहम मास्लोको आवश्यकता शृंखला सिद्धान्त

अब्राहम मास्लो (१९५४) पाँच वर्गमा आवश्यकता शृङ्खला को अवधारणाको बिकास गरेका थिए । मास्लो को अनुसार , मानिसहरू पुरा नभएका आवश्यकताबात उत्प्रेरित हुन्छन् । आवश्यकताहरू, आधारभूत देखि अतिरिक्त आवश्यकता यस प्रकार छन् :

• शारीरिक आवश्यकता : गास, बास कपास
• सुरक्षा आवश्यकता : Safety/Security/Shelter/Health
• सामाजिक आवश्यकता: Social/Love/Friendship
• अहम आवश्यकता :Self-esteem/Recognition/Achievement
• आत्म सन्तुष्टि आवश्यकता: Self-actualization/achievement of full potential

आवश्यकता शृङ्खला सिद्धान्त.png

आवश्यकता शृङ्खला

अब्राहम मास्लोको यो सिद्धान्त निम्नलिखित मान्यताहरूमा आधारित छ ।

1. मानिसका आवश्यकता र उद्देश्य अनगिन्ती हुन्छन् ।
2. आवश्यकताको शृङ्खला हुन्छ ।
3. असन्तुष्ट आवश्यकताले कर्मचारीलाई उत्प्रेरित गर्छ ।
4. मानिसले विकास र विस्तार चाहन्छ ।

कर्मचारी उत्प्रेरणाका तरिकाहरु

१. वित्तिय सुविधा

२. सहभागिता

३. अधिकार प्रत्यायोजन

४. जागिरको स्थायित्व

५. कार्य समृद्धिकरण

६. कार्य आलोपालो

७. कार्य जीवनको गुण