काठमाडौँको नगर प्रमुख

काठमाडौँको महानगरपालिकाको नगर प्रमुख
काठमाडौँको महानगरपालिकाका नगर प्रमुख
काठमाडौँको झण्डा
बहालवाला बालेन्द्र शाह सन् २०२२ मे ३० देखि
प्रकार	कार्यकारी प्रमुख
आसन	नगर कार्यपालिकाको कार्यालय, काठमाडौँ
नियुक्तिकर्ता	काठमाडौँको मतदाता
अवधि	पाँच वर्ष, एकपटक नवीकरण
गठन साधन	नेपालको संविधान
प्रथम पदाधिकारी	सिंह शमशेर
गठन	वि.सं. १९७६
अनौपचारिक नामहरू	काठमेयर
उप	काठमाडौँ महानगरपालिकाको नगर उप-प्रमुख
तलब	रु ४६,०००
वेबसाइट	kathmandu.gov.np

काठमाडौँको नगर प्रमुख काठमाडौँ महानगरपालिका नगर कार्यपालिकाको प्रमुख हुन्। नगर प्रमुख पाँच वर्षको अवधिको लागि निर्वाचित हुन्छ र बढीमा दुई कार्यकाल सेवा गर्न सीमित हुन्छ। यो भूमिका पहिलो पटक राणा शासनकालमा वि.सं. १९७६ मा सिर्जना भएको थियो। काठमाडौँको वर्तमान नगर प्रमुख बालेन्द्र शाह हुन्। उनी वि.सं. २०७९ को स्थानीय तह निर्वाचनमा निर्वाचित भएका थिए र वि.सं. २०७९ जेठ १६ मा पदभार ग्रहण गरेका थिए।

काठमाडौँ महानगरपालिकाले काठमाडौँको सहरको व्यवस्थापन गर्छ र नगर प्रमुखलाई काठमाडौँको ३२ वडाका वडा अध्यक्षहरू रहेको नगर कार्यपालिकाले समर्थन गर्ने गर्दछ।

इतिहास

देशको राजधानीको रूपमा रहेको काठमाडौँमा स्थानीय प्रशासनको आरम्भ तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेर राणाले गरेका थिए। 'ए श्रेणी'का राणा तथा शासकवर्गहरू हिड्ने बाटो सफा तथा व्यवस्थित गर्नुपर्ने अभिप्रायले गर्दा उनले वि.सं. १९७६ पुस २ गते सवाल सनद जारी गर्दै खड्ग निशान लगाएर भोटाहिटीमा सफाई अड्डाको स्थापना गरेका थिए। सफाई अड्डाको प्रशासनिक व्यवस्थापनमा रैती दुनियाँबाट सात जना भलादमी सदस्यहरू र तत्कालीन राणा सरकारका तर्फबाट चेयरम्यान, भाइस चेयरम्यान, इन्जिनियर र म्युनिसिपालिटी हाकिम गरेर ११ जनाको समिति बनाएका थिए। नेपालमा यसलाई नै स्थानीय प्रशासन विकेन्द्रीकरणको पहिलो प्रयास तथा जनताहरूको समेत प्रत्यक्ष पहुँच र नजिकको सरकारी अड्डाको संस्थागत संरचना मान्ने गरिन्छ। प्रारम्भिक समयमा सफाई अड्डाको स्थापना हुँदा यसलाई तल्लो फाँट र माथिल्लो फाँट गरी २ फाँटमा विभाजन गरिएको थियो जसलाई सुधार गर्न, जनताको काम व्यवस्थापन गर्न र अड्डाको कार्य क्षेत्र फराकिलो बनाउन तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री भीम शमशेर राणाले वि.सं. १९८८ मा सवाल सनद जारी गरेका थिए।

सफाई अड्डाको रूपमा २८ वर्षसम्म काम गरेपछि वि.सं. २००३ फाल्गुन २ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री पद्म शमशेर राणाले आफ्नै निवासमा मानिसहरू भेला पारी भोटाहिटी सफाइ अड्डालाई 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' घोषणा गरेका थिए। वि.सं. २००४ सालमा भएको काठमाडौँ नगरपालिकाको पहिलो निर्वाचनमा राणा शासनले गेहेन्द्र शमशेर थापालाई काठमाडौँको नगर प्रमुख र आम जनताबाट शंकरदेव पन्त नगर उप-प्रमुखमा निर्वाचित गरेका थिए। राणा शासनकै समयमा वि.सं. २००६ चैत्र २७ गते तत्कालीन राणा प्रधानमन्त्री मोहन शमशेर राणाले नेपालमा नगर पञ्चायत ऐन, २००६ जारी गरेर लागु गरेपछि 'काठमाडौँ म्युनिसिपालिटी' नगर पञ्चायत बन्न पुगेको थियो।

देशमा राणा शासनको अन्त्य र प्रजातन्त्रको उदय भएसँगै वि.सं. २०१० जेठ ५ गते नेपाल राज्य नगरपालिका ऐन, २००९ जारी भएपछि वि.सं. २०१० भदौ १७ गते १८ वटा वडाहरू सहितको काठमाडौँ नगरपालिका बनेको थियो। वि.सं. २०१० सालमा भएको पहिलो लोकतान्त्रिक निर्वाचनमा जनकमान श्रेष्ठ काठमाडौँ नगर प्रमुखमा निर्वाचित भई तत्कालिन नगरपालिकाको पहिलो निर्वाचित मेयर बनेका थिए।

वि.सं. २०१७ पौष २२ गते देशमा तत्कालीन राजा महेन्द्र शाहले पञ्चायती व्यवस्था आरम्भ गरेको २ वर्षपछि वि.सं. २०१९ भदौ ५ गते नगर पञ्चायत ऐन, २०१९ जारी गरिएको थियो जसको फलस्वरूप यो नगरपालिका स्वतः नगर पञ्चायतमा परिणत भएको थियो।

पञ्चायती व्यवस्थाको अन्त्य भएपछि तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०४७ साल जेठ २८ गते नगरपालिका ऐन, २०४७ घोषणा गरि लागु गरेपछि नगरपालिका बन्नको लागि चाहिने आवश्यक पूर्वाधार तथा जनशक्ति भएको कारणले काठमाडौँ स्वतः आधिकारिक रूपमा नगरपालिका बन्न पुगेको थियो। राजधानीको रूपमा रहेको यो नगरमा बढ्दो जनसङ्ख्या, शिक्षा, स्वास्थ्य, खेलकूद, सहरीकरण, यातायात, विमानस्थल लगायतका आवश्यक भौतिक पूर्वाधार भएको कारणले तत्कालीन श्री ५ को सरकारद्वारा वि.सं. २०५२ मङ्सिर २९ गते काठमाडौँ नगरपालिकालाई स्तरोन्नति गर्दै देशकै पहिलो महानगरपालिकाको रूपमा काठमाडौँ महानगरपालिका घोषणा गरेको थियो। त्यस समयमा काठमाडौँ नगरपालिकाको नगर प्रमुख प्रेमलाल सिंह थिए। वि.सं. २०५४ सालमा भएको स्थानीय तह निर्वाचनमा काठमाडौँ महानगरपालिकाको पहिलो नगर प्रमुखको रूपमा केशव स्थापित निर्वाचित भएका थिए।

नगर प्रमुखहरूको सूची

राणा शासनकाल (वि.सं. १९७६–२००७)

#	नगर प्रमुख	पदावधि
१	सिंह शमशेर	वि.सं. १९७६	अज्ञात
२	गहेन्द्र शमशेर थापा	वि.सं. २००४	वि.सं. २००७

सङ्क्रमण काल (वि.सं. २०१०–२०१७)

#	नगर प्रमुख	पदावधि		राजनीतिक दल
३	जनकमान श्रेष्ठ	वि.सं. २०१०	वि.सं. २०११		नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी
४	प्रयागराज सिंह सुवाल	वि.सं. २०११	वि.सं. २०१७		नेपाली कांग्रेस

पञ्चायत काल (वि.सं. २०२२–२०४७)

#	प्रधानपञ्च	पदावधि
५	गणेशमान श्रेष्ठ	वि.सं. २०२२	वि.सं. २०२७
६	चन्द्रानन्द नेवा	वि.सं. २०२७	वि.सं. २०३३
७	बासुदेव ढुङ्गाना	वि.सं. २०३३	वि.सं. २०३८
८	प्रेमबहादुर शाक्य	वि.सं. २०३८	वि.सं. २०३९
९	कमल चित्रकार	वि.सं. २०३९	वि.सं. २०४३
१०	हरिबोल भट्टराई	वि.सं. २०४३	वि.सं. २०४७

संवैधानिक राजतन्त्र काल (वि.सं. २०४७–२०६३)

#	नगर प्रमुख	पदावधि		राजनीतिक दल
११	प्रेमलाल सिंह	वि.सं. २०४९	वि.सं. २०५४		नेपाली कांग्रेस
१२	केशव स्थापित	वि.सं. २०५४	वि.सं. २०६०		नेकपा (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)
१३	राजाराम श्रेष्ठ	वि.सं. २०६०	वि.सं. २०६१		राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टी

सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल (वि.सं. २०७४–वर्तमान)

#	तस्विर	नाम	पदावधि		निर्वाचित	राजनीतिक दल
१४		विद्यासुन्दर शाक्य	वि.सं. २०७४ जेष्ठ १७	वि.सं. २०७९ जेष्ठ ५	२०७४		नेकपा (एकीकृत मार्क्सवादी-लेनिनवादी)
१५		बालेन्द्र शाह	वि.सं. २०७९ जेष्ठ १६	वर्तमान	२०७९		स्वतन्त्र

यो पनि हेर्नुहोस्

• नेपालका नगर प्रमुखहरूको सूची