खैरो लुइँचे

Grey junglefowl
	Cock in Bandipur National Park
	Hen in Thattekad Bird Sanctuary
संरक्षण स्थिति
	; कम चासोका (आइयुसिएन ३.१)
	सीआईटिईएस परिशिष्ट द्वितीय (सीआईटिईएस)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
Unrecognized taxon (fix):	Gallini
वंश:	Junglefowl; Temminck, 1813
प्रजाति:	G. sonneratii
वैज्ञानिक नाम
	Gallus sonneratii; Temminck, 1813
	Actual spot records and presumed distribution

खैरो लुइँचे (ग्यालस सोनेराती) जसलाई सोनेरटको लुइँचे पनि भनिन्छ, रातो लुइँचे र अन्य बन कुखुरा सहित घरेलु कुखुराका जङ्गली पुर्खाहरू मध्ये एक हो।

यस प्रजातिको विशेषताले फ्रान्सेली अन्वेषक पियरे सोनेरात सम्झना गराउँछ। स्थानीय नामहरूमा राजस्थान कोमरी, गोन्डी गीरा कुर वा पर्दा कोमरी, हिन्दी जङ्गली मुर्घी, मराठी रान कोम्बडी, तमिल र मलयालम कट्टू कोझी, कन्नड काडु कोली र तेलुगु तेल्ला अडवी कोडी समावेश छन्।^[३]

वर्णन

पुरुषमा गेरु दागहरू भएको कालो गर्धन हुन्छ र खैरो जमिनको रङमा शरीरको पिसाब सूक्ष्म ढाँचामा हुन्छ। लामो घाँटीका पंखहरू गाढा हुन्छन् र सानो, कडा, पहेँलो थालीमा समाप्त हुन्छन्-यो अनौठो संरचनाले तिनीहरूलाई उच्च-श्रेणी कृत्रिम झिँगाहरू बनाउन लोकप्रिय बनाउँछ। पुरुषसँग रातो बाली र काँगीयो हुन्छन् तर रातो लुइँचे जस्तो दृढ रूपमा विकसित हुँदैन। पुरुषहरूको खुट्टा रातो हुन्छ र छडी हुन्छन् जबकि महिलाहरूको पहेंलो खुट्टाहरूमा सामान्यतया छडी हुँदैनन्। मध्य पुच्छरका पाखाहरू लामो र हँसिया आकारका हुन्छन्। पुरुषहरूमा ग्रहण पिसाब हुन्छ जसमा तिनीहरूले प्रजनन मौसमको समयमा वा पछि गर्मीमा आफ्नो रङ्गीन घाँटीको पंखहरू काँचुली फेर्ने गर्छन्।^[४]

महिला सुस्त हुन्छ र तल्लो भाग र पहेँलो खुट्टामा कालो र सेतो धारहरू हुन्छन्।

वितरण र आवास

यो प्रजाति भारतको स्थानीय छ र आज पनि यो मुख्यतया प्रायद्वीपीय भारत र उत्तरी सीमातिर पाइन्छ। तिनीहरू जङ्गलको भुइँ र खुला झाडीमा पाइन्छ। यो प्रजाति मुख्यतया भारतीय प्रायद्वीपमा पाइन्छ, तर गुजरात, मध्य प्रदेश र दक्षिणी राजस्थानसम्म फैलिएको छ। रातो लुइँचे हिमालय फेदमा बढी पाइन्छ अधिव्यापनको क्षेत्र अरावली श्रृङ्खलामा पाइन्छ। यद्यपि दायराहरू धेरै हदसम्म गैर-अधिव्यापन छन् ।^[५]

विवादित उपप्रजातिहरू

राजस्थानको माउन्ट आबुको उप-प्रजाति वाङ्ग्येली नाम दिइएको जनसङ्ख्या सामान्यतया पहिचान हुँदैन यद्यपि यो भनिन्छ कि यस क्षेत्र बोक्राको आवाज दक्षिणी भारतका चराहरूको आवाज भन्दा फरक छ र पिसाब धेरै पहेँलो छ।^[५]

व्यवहार

तिनीहरूको कु-कायाक-क्युक-क्युक (अन्य कलिकाल्सिउको आवाज) को आवाज चर्को र विशिष्ट हुन्छ र बिहान र साँझमा सुन्न सकिन्छ। रातो बन कुखुराको विपरीत, पुरुषले आवाज दिनु अघि आफ्नो खुट्टा फड्काउँदैन। तिनीहरू फाल्गुन देखि जेष्ठसम्म प्रजनन गर्छन्। तिनीहरूले ४ देखि ७ वटा अन्डा दिन्छन् जुन परिमार्जनमा पहेँलो मलाईदार हुन्छन्। अन्डा लगभग २१ दिनमा फुटेको हुन्छ। प्रायजसो जमिनमा देखिने भए पनि, खैरो लुइँचे चराचुरुङ्गीहरूबाट बच्न र बाँच्नका निम्ति रुखहरूमा उड्छन्। तिनीहरू साना मिश्रित वा एकल यौन समूहहरूमा चर्छन्। तिनीहरूले बाँसको बिउ, जामुन, कीराहरू र धमिराहरू लगायत अन्नहरू खान्छन् र मासु र लामो घाँटीको ह्याकल पंखहरूका लागि शिकार गरिन्छ जुन माछा मार्ने प्रलोभन बनाउनका लागि खोजिन्छ।

सम्बन्धहरू

खैरो बन कुखुरा सन् १८६२ देखि इङ्गल्यान्डमा घरेलु रूपमा प्रजनन गरिएको छ र तिनीहरूको पंखहरू सन् १९७८ देखि उडान बाँध्नका लागि घरेलु युके मालसामान बितरणबाट व्यावसायिक रूपमा आपूर्ति गरिएको छ। खैरो लुइँचे चराबाट आएको जिन खुट्टामा पहेँलो र सबै घरेलु कुखुराको विभिन्न शरीरका भागहरूमा पहेँलो रङ्गका लागि जिम्मेवार हुन्छ। अझ भर्खरको अध्ययनले धेरै खैरो लुइँचे चरा जीनोमिक क्षेत्रहरूले घरेलु कुखुराको जिनोमलाई प्रवेश गरेको खुलासा गर्यो, केही घरेलु कुखुराका जिनहरू खैरो लुइँचेमा पनि फेला परेको प्रमाणको साथ।^[६]

खैरो लुइँचे चरा कहिलेकाहीँ रातो लुइँचे चरा सङ्करित हुन्छ। यो कैदमा सजिलैसँग र कहिलेकाहीँ जङ्गलको नजिकका बस्तीहरूमा राखिएका स्वतन्त्र दायराका घरेलु कुखुराहरूसँग पनि सङ्करित हुन्छ। खैरो लुइँचे चरा र रातो लुइँचे चरा लगभग २६ लाख वर्ष पहिले अलग भएका थिए।^[६]यस प्रजातिलाई व्यवहार भिन्नता र आनुवंशिक असङ्गति सहित विभिन्न संयन्त्रहरूद्वारा पृथक गरिएको छ, तर संकरण अज्ञात छैन। खैरो लुइँचे पक्षीको केही फाइलोजेनेटिक अध्ययनहरूले देखाउँदछ कि यो प्रजाति रातो लुइँचे पक्षी, ग्यालस ग्यालस, भन्दा श्रीलङ्काको लुइँचे पक्षी ग्यालस लाफाइटीसँग बढी नजिकको सम्बन्ध छ तर अर्को अध्ययनले सङ्करिकरणको कारण अधिक अस्पष्ट स्थिति देखाउँदछ। यद्यपि, खैरो लुइँचे चरा र श्रीलङ्काली लुइँचे चरा बिचको विचलनको समय लगभग 18 लाख वर्ष पहिलेको हो जुन खैरो लुइँचे चरा र रातो लुइँचे चरा बिचको गणना गरिएको 26 लाख वर्ष पहिले भन्दा हालको हो। यो विचलन समयले खैरो लुइँचे चरा र श्रीलङ्काली लुइँचे चरा बीचको दिदीबहिनीको सम्बन्धलाई समर्थन गर्दछ।^[६]

घरेलु कुखुरामा उल्लेख गरिएको EAV-HP समूहको एक अन्तर्निहित रेट्रोभाइरल डीएनए अनुक्रम पनि यस प्रजातिको जिनोममा पाइन्छ जसले ग्यालस जिनोमको भाइरस डीएनएको प्रारम्भिक एकीकरणलाई औंल्याउँछ।^[७]

सन्दर्भहरू

↑ BirdLife International (२०१६), "Gallus sonneratii", आइयुसिएनको रातो सूची अनुसार सङ्कटापन्न प्रजातिहरू 2016: e.T२२६७९२०३A९२८०७३३८, डिओआई:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22679203A92807338.en, अन्तिम पहुँच १२ नोभेम्बर २०२१।
↑ "Appendices | CITES", cites.org, अन्तिम पहुँच २०२२-०१-१४।
↑ Anonymous (१९९८), "Vernacular Names of the Birds of the Indian Subcontinent", Buceros 3 (1): 53–109, मूलबाट २०१०-०४-०१-मा सङ्ग्रहित।
↑ Morejohn, G. V. (१९६८), "Study of the plumage of the four species of the genus Gallus", The Condor 70 (1): 56–65, जेएसटिओआर 1366508, डिओआई:10.2307/1366508।
↑ ^५.० ^५.१ Handbook of the birds of India and Pakistan। उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; name "hbk" defined multiple times with different content
↑ ^६.० ^६.१ ^६.२ Lawal, R.A. (२०२०), "The wild species genome ancestry of domestic chickens", BMC Biology 18 (13): 13, डिओआई:10.1186/s12915-020-0738-1, पिएमआइडी 32050971, पिएमसी 7014787। उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; name "Lawal" defined multiple times with different content
↑ Sacci, MA; K Howes; K Venugopal (२००१), "Intact EAV-HP Endogenous Retrovirus in Sonnerat's Jungle Fowl", Journal of Virology 75 (4): 2029–2032, डिओआई:10.1128/JVI.75.4.2029-2032.2001, पिएमआइडी 11160706, पिएमसी 115153।

अन्य स्रोतहरू

तेहसिन, रजा एच (1988) -पक्षीहरूमा निद्राको प्रेरणा। जे. बम्बई नट। इतिहास. सोसिओ। 85(2):435-436.
चितमपल्ली, एम. बी. (1977) ग्रे जङ्गलफौल र रेड जङ्गलफौलको एकसाथ घटना। जे. बम्बई नट। इतिहास. सोसिओ। 74(3):527.
अब्दुलाली, हुमायूँ (1957) द ग्रे जङ्गलफौल इन साल्सेट। जे. बम्बई नट। इतिहास. सोसिओ। 54(4):946.
तेहसिन, रजा तेहसिन र फातेमा (1990) जङ्गल क्याट फेलिस चौस र ग्रे जङ्गलफौल ग्यालस सोनरेटी जे. बम्बई नट। इतिहास. सोसिओ। 87(1):144.
मोरिस, आरसी (1927) ए जङ्गल फउल प्रोब्लेम। जे. बम्बई नट। इतिहास. सोसिओ। 32(2):374.
Sethna, KR (१९६९), "Grey Junglefowl in South India", Newsletter for Birdwatchers 9 (11): १०।
अली, एस (1968) द केस अफ द इन्डियन ग्रे जङ्गलफौल। पक्षी दर्शकहरूका लागि समाचार पत्र। 8(5):5-6.
सुब्रमण्यम, काम्बराजन, पी. सत्यनारायणा, एमसी (2001) ग्रे जङ्गलफौलद्वारा रुस्टिङ ट्री प्राथमिकता, (थेनी वन डिभिजनमा ग्यालस सोनेरात्ती, पश्चिमी घाट, तमिलनाडु, दक्षिण भारत। मोर 4 (फेब्रुअरी 9:11)
जचारियास, भिजे (1993) ग्रे जङ्गल फाउल इन केरला। डब्ल्यूपीए-इन्डिया न्युज 1 (1) 9-10।

बाह्य लिङ्कहरू

[iucn_status_12_November_2021-1] BirdLife International (२०१६), "Gallus sonneratii", आइयुसिएनको रातो सूची अनुसार सङ्कटापन्न प्रजातिहरू 2016: e.T२२६७९२०३A९२८०७३३८, डिओआई:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22679203A92807338.en, अन्तिम पहुँच १२ नोभेम्बर २०२१।

[2] "Appendices | CITES", cites.org, अन्तिम पहुँच २०२२-०१-१४।

[3] Anonymous (१९९८), "Vernacular Names of the Birds of the Indian Subcontinent", Buceros 3 (1): 53–109, मूलबाट २०१०-०४-०१-मा सङ्ग्रहित।

[4] Morejohn, G. V. (१९६८), "Study of the plumage of the four species of the genus Gallus", The Condor 70 (1): 56–65, जेएसटिओआर 1366508, डिओआई:10.2307/1366508।

[hbk-5] ५.० ^५.१ Handbook of the birds of India and Pakistan। उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; name "hbk" defined multiple times with different content

[Lawal-6] ६.० ^६.१ ^६.२ Lawal, R.A. (२०२०), "The wild species genome ancestry of domestic chickens", BMC Biology 18 (13): 13, डिओआई:10.1186/s12915-020-0738-1, पिएमआइडी 32050971, पिएमसी 7014787। उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; name "Lawal" defined multiple times with different content

[7] Sacci, MA; K Howes; K Venugopal (२००१), "Intact EAV-HP Endogenous Retrovirus in Sonnerat's Jungle Fowl", Journal of Virology 75 (4): 2029–2032, डिओआई:10.1128/JVI.75.4.2029-2032.2001, पिएमआइडी 11160706, पिएमसी 115153।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]