गुल्मी जिल्ला

गुल्मी जिल्ला
जिल्ला
गुल्मी जिल्लाबाट उच्च हिमालयको दृश्य
लुम्बिनी प्रदेशमा गुल्मीको (गाढा पहेँलो) स्थान
राष्ट्र	नेपाल
प्रदेश	लुम्बिनी प्रदेश
सदरमुकाम	तम्घास
सरकार
• प्रकार	जिल्ला समन्वय समिति
• अङ्ग	जिल्ला समन्वय समिति, गुल्मी
क्षेत्रफल
• जम्मा	१,१४९ किमी२ (४४४ वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या  (२०२१)
• जम्मा	२४६,८३६
• घनत्व	२१०/किमी२ (५६०/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+०५:४५ (नेपालको प्रमाणिक समय)
वेबसाइट	आधिकारिक वेबसाइट

गुल्मी जिल्ला लुम्बिनी प्रदेशको एक जिल्ला हो। यस जिल्लाको सदरमुकाम तम्घास पर्दछ

नामाकरण

संस्कृत भाषामा सैनिक वा पल्टन भएको ठाउँलाई गुल्म भनिने र सामरिक महत्त्व बोकेको हालको गुल्मी क्षेत्रमा पनि लिच्छिवकाल र मध्यकालमा सैनिक छाउनी रहने भएकोले यसलाई गुल्मी भनी नामाकरण गरिएको हो भन्ने भनाइ रहेको छ। लिच्छवि कालमा यो ठाउँ गढि गुल्म गण्डकी नदीको छेउको छाउनी भनिन्थ्यो। यहाँ गुल्मी चारपाला भन्ने ठाउँ पनि छ। जसलाई गुल्मीकोट पनि भनिन्थ्यो। यसैका आधारमा यस जिल्लाको नाम गुल्मी रहेको हो भन्ने भनाई पनि पाइन्छ।

परिचय

शान्तिका अग्रदूत गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी अञ्चलका ६ जिल्लामध्ये एक पहाडी जिल्ला गुल्मी हो। यस जिल्लाको पूर्व पश्चिम सरदर लम्वाई ४० कि.मि. र उत्तर दक्षिण सरदर लम्बाइ ३० कि.मि. रहेको छ। राजनीतिक रूपमा २ निर्वाचन क्षेत्र, १२ स्थानीय तह, २ (रेसुङ्गा र मुसिकोट ) नगरपालिका र १० (मालिका, मदाने, धुर्कोट, इस्मा, गुल्मीदरबार, चन्द्रकोट, कालिगण्डकी, सत्यवती, छत्रकोट र रुरुक्षेत्र ) गाउँपालिकामा विभाजन भएको यस जिल्लाको २०५८ सालको जनगणना अनुसार जनसङ्ख्या २९६६५४ रहेको छ। छिमेकी मुलुक भारतबाट करिब १४० कि.मि.,बुटवलबाट ११५ किमी मात्रको दुरीमा गुल्मी जिल्ला रहेको छ। विकासका पूर्वाधार यातायात, विजुली, सञ्चार सेवा उपलव्ध यस जिल्लाका सबै गाबिसहरूमा कच्ची मोटरबाटोबाट यातायात सञ्चालन भै रहेको छ। यस जिल्लाको सदरमुकाम तमघासबाट करिव ६ कि.मि. नजिकरहेको रेसुङ्गा नगरपालिका १२ सिमिचौरमा हवाई मैदान निर्माण कार्य क्रमागत योजनाको रूपमा अगाडि बढीरहेको छ।
प्राचीन कालदेखि नै प्रसिध्द नेपालको चारधाम मध्ये एकधाम रुरु क्षेत्र , पौराणिक, ऐतिहासिक गाथा बोकि जैविक विविधता र प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण तपोभूमि रेसुङ्गा क्षेत्र यसै गरी धार्मिक ऐतिहासिक महत्त्व बोकेका रुद्रवेणी, कुर्घा मालिका,श्रृंगाको श्रृंगीश्वर मन्दिर, लिच्छवीकालिन चारपालाको शिवालय, शान्तिपुरको चक्रेश्वर, ऐतिहासिक दरबार र कोटहरू गुल्मी चारपाला दरबार, मुसिकोट, चन्द्रकोट, ईस्माकोट, धुर्कोट जैविक विविधता र प्राकृतिक सौन्दर्यले महत्त्व बोकेका मदाने लेक, टिमुरे लेक, दिब्रुङ दह,थाप्ले,कङ्के देउराली,सत्यवती,शालिमेदह, प्रकृतिको अनुपम संरचना विचित्र गुफा, सिदेश्वर गुफा, अचमेश्वर गुफा(ग्वादी-५) आदि यसै जिल्लामा रहेका छन्।
यि स्थानहरू धार्मिक महत्त्वले मात्र नभै जैविक विविधता, पर्यटकिय स्थल, जलस्रोतको मुहान, तिर्थस्थलको रूपमा परिचित छन् भने सदरमुकामको शिरमा रहेको रेसुङ्गा क्षेत्र पौराणिक कालका ऋषि ऋष्य श्रिङ्गा तपोभूमि हो। यस क्षेत्रमा हालैको एक संस्थाको अध्ययनबाट लोपोन्मुख २ जातीको गिद्ध पाइएको छ। यस जैविक विविधताले सम्पन्न रेसुङ्गा पहाडमा प्रकृतिमा आधारित पर्यटन अन्तरगत साहसिक पर्यटनको विकास गर्न सकिन्छ। विभिन्न जात जातिहरूको समिश्रण रहेको यस जिल्लामा जनजातिहरूको आफ्नै कला, संस्कृति, भेष भुषा रहेका छन। लोपोन्मुख अवस्थामा रहेका यी सांस्कृतिक धरोहरहरूलाई आगामी पुस्ताका लागि जोगाई राख्न हामी सबैको कर्तव्य बनिसकेको छ।
यसै गरी ग्रामीण पर्यटनको अवधारणालाई लागू गरी यस क्षेत्रमा रहेको गरीबि न्यूनिकरण गर्न यो जिल्लाले आफ्ना प्रयासहरू अगाडि बढाउन लागिरहेको छ। गुल्मी जिल्ला पहाडी जिल्ला भएकाले यहाँ व्यवसायिक खेतीको सम्भावना रहेको छ। नेपालमा पहिलो पटक कफि खेतीको शुरुवात गर्ने गौरवमय इतिहास बोकेको गुल्मी जिल्ला विदेशमा सबैभन्दा बढी अर्गानिक कफि निर्यात गर्ने जिल्ला पनि हो र जापान तथा कोरियामा हालसम्म पनि निर्यात हुँदै आईरहेको छ। जिल्लाका विभिन्न भागमा तरकारी खेती, अदुवा खेती, सुन्तला खेती, उखु खेती, च्याउ खेतीको लागि उपयुक्त जलवायु र स्थानहरू रहेका छन्। हालै बलेटक्सार गाबिसको वार्ड नम्बर १ स्थित सिन्दुरेको भण्डारी डाँडामा नेपालमै पहिलो कफी अनुसन्धान केन्द्रको स्थापना हुँदै छ | निकट भविष्यमा रिडीमा गुल्मी, पाल्पा र स्यांजा जोड्ने तिनमुखे पुल निर्माण हुँदै छ | गुल्मीको शान्तिपुर क्षेत्रमा यातायातको सहज र सुलभ सुबिधाको लागि रूपन्देहीको साल्झंडी - खरज्यांग -तम्घास छोटो दुरीको सडक विस्तार हुने क्रममा छ |
साथै जैविक विविधताले भरिपूर्ण पहाडी क्षेत्र भएकाले मौरी पालन व्यवसायको विस्तार गर्न सम्भव रहेको छ। नेपालको दोस्रो ठूलो व्यापारिक केन्द्र वुटवलबाट ११५ कि.मि. मात्र टाढा रहेको गुल्मी जिल्लामा उत्पादित वस्तुहरू निर्यात गर्न कुनै समस्या छैन। हाल यस जिल्लाबाट बाहिर विक्री वितरण भएका प्रमुख कृषि उत्पादनमा कफि, टमाटर, खुर्सानी, अदुवा, उखु खुदो, मकै विउ आदि छन र पशुपालन अन्तर्गत उत्पादीत दुध पोखरा निकासी हुँदै आईरहेको छ। रुरुक्षेत्र गाँउपालिका वडा न‌ं‍. ३ थोर्गाको गुड नेपालमा भर प्रख्यात छ । यस जिल्लामा विभिन्न जातजातीहरू एक-आपसमा मिलेर बसेको पाइन्छ। घमीर गाउँमा बस्नेहरूलाई घमीरे घमिरे भन्दा भन्दा घिमिरे भएको यो गाउँ घिमिरे जातीको उद्गमस्थल पनि हो।

धार्मिक/दर्शनीय स्थल

प्राचीन कालदेखि नै प्रसिध्द नेपालको चारधाम मध्ये एकधाम रुरु क्षेत्र , पौराणिक, ऐतिहासिक गाथा बोकि जैविक विविधता र प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण तपोभूमि रेसुङ्गा क्षेत्र यसै गरी धार्मिक ऐतिहासिक महत्त्व बोकेका रुद्रवेणी, कुर्घा मालिका, श्रृंगाको श्रृंगीश्वर मन्दिर,परमानन्दनगर(चोरकाटे)को परमानन्द शान्ति आश्रम, जोहाङ ढावको सर्बेश्वर शिव मन्दिर, रूपाकोटको शिद्धस्थान, दिब्रुङ्गको आश्रम, लिच्छवीकालिन चारपालाको शिवालय, शान्तिपुरको चक्रेश्वर, ऐतिहासिक दरबार र कोटहरू गुल्मी चारपाला दरबार, मुसिकोट, चन्द्रकोट, ईस्माकोट, धुर्कोट जैविक विविधता र प्राकृतिक सौन्दर्यले महत्त्व बोकेका मदाने लेक, टिमुरे लेक, दिब्रुङ दह, थाप्ले, कङ्के देउराली, सत्यवती, शालिमेदह, प्रकृतिको अनुपम संरचना विचित्र गुफा, सिदेश्वर गुफा आदि यसै जिल्लामा रहेका छन। माघे सँक्रान्तिमा रिडिमा नेपालकै सबैभन्दा ठुलो मध्येको मेला लाग्ने गर्दछ भने रुद्रबेनी लगायतका ठाउँहरूमा गण्डकी नुहाउनेको भिड लाग्ने गर्दछ। त्यसैगरी यहाँका मन्दिरहरूमा शिवरात्री, बैशाख सक्रान्ती, जनैपुर्णिमा, श्रीकृष्णजन्माष्टमी, रामनवमी, विजयादशमी, लगायत पर्वहरूमा भक्तजनहरूको भिड लाग्ने गर्दछ। यहाँ धेरैजसो मन्दिरमा प्रत्येक वर्ष साउन महिनामा लघुरुद्राभिषेक कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने गर्दछन्।

जिल्लाका स्थानिय निकायहरू

नगरपालिकाहरू:

• रेसुङ्गा नगरपालिका
• मुसिकोट नगरपालिका

गाउँपालिकाहरू:

• मालिका गाउँपालिका
• मदाने गाउँपालिका
• धुर्कोट गाउँपालिका
• इस्मा गाउँपालिका
• गुल्मीदरबार गाउँपालिका
• चन्द्रकोट गाउँपालिका
• कालिगण्डकी गाउँपालिका
• सत्यवती गाउँपालिका
• छत्रकोट गाउँपालिका
• रुरुक्षेत्र गाउँपालिका

नदीनाला

• कालीगण्डकी
• बडिघाट
• निस्ती
• छल्दीपनाहा
• हुग्दिखोला
• अल्छी खोला
• नादी खोला
• उल्ली खोला
• सहदे खोला
• भार्से खोला
• दहरे खोला
• टौदी खोला
• चेघा खोला
• लुम्दी खोला
• राव खोला
• जलुकी खोला
• लगायत दर्जनौं खोलाहरू

गुल्मी जिल्लाबाट सन्चालित सञ्चार माध्यमहरू

• रेडियो रेसुङ्गा- १०६.२
• रुरु एफ.एम- ९४.८
• रेडियो गुल्मी- ९१.२
• रेडियो श्रृङ्गेश्वर
• रुद्रावती एफ.एम
• रेडियो पुष्पान्जली
• सामुदायिक रेडियो स्काई - ९०.४
• रूरु नेटवर्क
• गुल्मीन्युज डटकम अनलाईन

यो पनि हेर्नुहोस्

नेपालको क्षेत्रिय बर्गिकरण

सन्दर्भ सामग्रीहरू

बाह्य कडीहरू