गैंडे धनेश
| Rhinoceros hornbill | |
|---|---|
| |
| A pair in Singapore Zoo | |
वैज्ञानिक वर्गीकरण 
| |
| Unrecognized taxon (fix): | Buceros |
| प्रजाति: | Template:Taxonomy/BucerosB. rhinoceros
|
| वैज्ञानिक नाम | |
| Template:Taxonomy/BucerosBuceros rhinoceros Linnaeus, 1758 | |
गैंडे धनेश (बुसेरोस राइनोसेरोस) वन धनेशको एक ठूलो प्रजाति हो। कैदमा यो ३५ वर्षसम्म बाँच्न सक्छ। यो तल्लो भूमि र पर्वतीय, उष्णकटिबन्धीय र उपोष्णकटिबन्धीय़ मौसममा र बोर्नियो, सुमात्रा, जाभा, मलाय प्रायद्वीप, सिङ्गापुर र दक्षिणी थाइल्यान्ड १,४०० मिटरसम्मको पहाडी वर्षा वन पाइन्छ।
वर्गीकरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]गैँडेको धनेशलाई औपचारिक रूपमा स्विडेनी प्रकृतिविद् कार्ल लिनियस सन् १७५८ मा आफ्नो सिस्टमा नेचुराको दशौँ संस्करणमा वर्णन गरेका थिए। उनले यसलाई बुसेरोस जीनसमा ठूलो धनेशसित राखे र द्विपदी नाम बुसेरोस गैंडे बनाए। लिनियसले स्थान भारतको रूपमा निर्दिष्ट गरे। यो नाम प्राचीन ग्रिकबाट आएको हो (बोउस) जसको अर्थ "गोरु", र κέρας (kéras) जसको अर्थ हो "सिङ"। विशिष्ट नाम गैंडे कसरी प्रजातिको चुच्चो गैँडाको सिङ जस्तो देखिन्छ भन्नेबाट आएको हो।[३]
तिन उपप्रजातिहरू पहिचान गरिएका छन्ः [४]
- बि. आर. बोर्निओन्सिस स्लेगल र मुलर, एस, सन् १८४५-बोर्निओबोर्नियो
- बि. आर. गैंडा लिनियस, सन् १७५८-दक्षिण मलय प्रायद्वीप र सुमात्रा
- बी. आर. सिल्वेस्ट्रिस भियिलोत, सन् १८१६-जाभा
गैँडे धनेश एउटा ठुलो अर्बोरियल धनेश हो, ८०–९० सेमी (३१–३५ इन्च) देखि (आइडी1) इन्च लामो। तौल लिङ्गअनुसार भिन्न हुन्छ, जसमा पुरुषहरूको तौल २,४६५–२,९६० ग्रा (८७.०–१०४.४ औंस) देखि 2,960 ग्राम (′ आईडी1] ओज र महिलाहरूको २,०४०–२,३३० ग्रा (७२–८२ औंस) देखि 2,330 ग्राम (′′ आईडी2] ओज) हुन्छ। पिसाब मुख्यतया कालो हुन्छ, सेतो खुट्टा र छिद्र र कालो पट्टिको साथ सेतो पुच्छर हुन्छ। ठुलो चुच्चो र खप्पर सुन्तला र रातो हुन्छ, पुच्छर माथिको प्रिन ग्रन्थिबाट घिस्याइएको प्रिन तेल आउने रङ हुन्छ। पुरुषको आँखा कालो किनारा सहित रातो र महिलामा रातो किनारा सहित सेतो हुन्छ।[५]
व्यवहार
[सम्पादन गर्नुहोस्]आहार र भोजन
[सम्पादन गर्नुहोस्].jpg)
गैँडे धनेशको आहारमा फलको प्रभुत्व हुन्छ, तर यसले समात्न सक्ने कुनै पनि किरो, सानो सरीसृप, कृन्तक र साना चराहरू लिन्छ।[५]
प्रजनन
[सम्पादन गर्नुहोस्]यी चराहरूको प्रेमालाप र बन्धन महत्त्वपूर्ण छ, किनकि महिलाले बच्चाहरूलाई ओथार्ने र हुर्काउँदै गर्दा पुरुषले उनलाई सबै कुरा प्रदान गर्न विश्वास गर्नुपर्दछ। यी धनेशहरूले रूखको टोड्काभित्र आफ्नो गुँड बनाउँछन्, र पोथिले अन्डा पार्छ र त्यसपछि बच्चाहरूसँग भित्र बस्छ, जबकि पुरुषले उनीहरूलाई खाना ल्याउँछ। अन्डा हालेपछि, पुरुषले माटो सङ्कलन गर्छ, र जोडीले त्यो माटो, खाना र मलसँगै, रूखको टोड्काको प्रवेशद्वारमा पर्खाल लगाएर बन्द गर्दछन्। तिनीहरूले एउटा सानो प्वाल छोड्छन्, जुन पुरुषले महिलालाई र पछि बच्चाहरूलाई खान र महिलाले प्वालबाट शौच गर्न पर्याप्त हुन्छ। एकचोटि बच्चाहरू पूर्ण रूपमा पंख भएका हुन्छन् र गुँड छोड्न पर्याप्त उमेरका हुन्छन्, आमाबाबुले सुक्खा माटोलाई चिपेर बच्चाहरूलाई बाहिर निस्किन दिन्छन्।
स्थिति र संरक्षण
[सम्पादन गर्नुहोस्]गैँडे धनेशको वर्षावन बासस्थानको क्षति, साथै यसको मासु र यसको खोपडी र पंखहरूको सिकार सहित धेरै खतराहरूको सामना गर्दछ। बासस्थान विनाशले प्रजातिलाई प्रजननका लागि आवश्यक ठुला रुखहरू गुमाएको छ, जसले गर्दा शिकारीहरूलाई गैँडे धनेश फेला पार्न सजिलो भएको छ। अत्यधिक खोजिएको खप्पर भएको धनेशसँग भ्रमका कारण यसलाई प्रायः शिकारीहरूले गोली हान्छन्। यसको कारणले गर्दा, सन् 2018 मा आइयुसिएन रातो सूची प्रजातिहरू निकट खतरामाबाट कमजोर सूचीबद्ध गरिएको थियो।[६]
सांस्कृतिक महत्व
[सम्पादन गर्नुहोस्]गैंडे धनेश मलेसिया सारावाक राज्यको चरा र देशको राष्ट्रिय चरा हो। केही दयाक मानिसहरू, विशेष गरी इबानिक समूहहरू, यसलाई सांसारिक चराहरूको प्रमुख वा सर्वोच्च सांसारिक चरा हो भन्ने विश्वास गर्छन्, र यसको मूर्तिलाई अगुरल चराहरूको देवता, सेन्गलाङ बुरोङलाई मानवजातिको भोज र उत्सवहरूमा स्वागत गर्न प्रयोग गरिन्छ। केही गलत बुझाइको विपरीत, गैँडे धनेशले उनीहरूको युद्ध देवतालाई प्रतिनिधित्व गर्दैन, जसलाई यस संसारमा ब्राह्मणी चङ्गा प्रतिनिधित्व गर्दछ। यो ५ मलेसियन रिङ्गिट चुच्चोको उल्टो भागमा चित्रित छ।
ग्यालरी
[सम्पादन गर्नुहोस्]
-
सेपिलोक नेचर रिसोर्ट - सबा, बोर्नियो - मलेसिया। -
बोर्नियो रेनफरेस्ट लज - डानुम भ्याली, सबा, बोर्नियो - मलेसिया। -
पिट्सबर्गको राष्ट्रिय एभिएरीमा भाले। भालेहरूको आइरिस रातो हुन्छ। -
इङ्गल्याण्डको चेस्टर चिडियाखानामा पोथी -
जर्मनीको वेल्टभोगेलपार्क वाल्सरोडमा रहेको बुसेरोस गैंडा सिल्भेस्ट्रिस -
बर्डवर्ल्ड, इङ्गल्याण्डमा पोथि
_-_Weltvogelpark_Walsrode_2012-01.jpg)
सन्दर्भहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ BirdLife International (२०२०), "Buceros rhinoceros", आइयुसिएनको रातो सूची अनुसार सङ्कटापन्न प्रजातिहरू 2020: e.T२२६८२४५०A१८४९६०४०७, डिओआई:10.2305/IUCN.UK.2020-3.RLTS.T22682450A184960407.en, अन्तिम पहुँच १८ नोभेम्बर २०२१।
- ↑ "Appendices | CITES", cites.org, अन्तिम पहुँच २०२२-०१-१४।
- ↑ The Helm Dictionary of Scientific Bird Names, London।
- ↑ Gill, Frank; Donsker, David; Rasmussen, Pamela, सम्पादकहरू (जनवरी २०२२), "Mousebirds, Cuckoo Roller, trogons, hoopoes, hornbills", IOC World Bird List Version 12.1, International Ornithologists' Union, अन्तिम पहुँच १० जुन २०२२।
- ↑ ५.० ५.१ Handbook of the Birds of the World. Volume 6, Mousebirds to Hornbills [Handbook of the Birds of the World]। उद्दरण त्रुटी: Invalid
<ref>tag; name "HBW" defined multiple times with different content - ↑ BirdLife International, "Red List: Northern Bald Ibis, Pink Pigeon making a comeback", BirdLife (en-usमा), अन्तिम पहुँच २०१८-११-२३।
<ref> tag with name "sarawaktourism" defined in <references> is not used in prior text.