नेपालको मूर्तिकला

नेपालको मूर्तिकला साना धार्मिक आकृतिहरू र कांस्य वा तामा मिश्रधातुमा आकृति वस्तुहरूका लागि परिचित छ। नेपालका नेवार समुदायले काँसाका साना मूर्तिहरू, प्रायः धार्मिक र विशेष गरी बौद्ध, जसको धेरै शताब्दीहरूमा भारत र तिब्बतमा निर्यात गरिएको थियो, काँसका मूर्तिहरू बनाउन लामो समयसम्म चलेको विशेषज्ञता थियो।

शैलीगत इतिहास

जलवायु र इतिहासका कारण अस्तित्वमा रहेका अधिकांश साना आकृतिहरू भएपनि, नेपालामा काठ र काँसका ठूला मूर्तिहरू पनि ठूलो मात्रामा देख्न सकिन्छ, जुन भारतमा प्रायः लुप्त अवस्थामा छ र मन्दिरहरूबाट धातु मूर्तिकलाको महत्त्वपूर्ण मात्रा मात्र बाँकी छ। अधिकांश काष्ठकला विस्तृत नेवार झ्यालहरू सहित वास्तुकला हो, ।

नेपाली मूर्तिकलामा भारतीय कला मूर्तिकला र कलात्मक शैलीहरूको प्रभाव परेको छ, विशेष गरी गुप्त र पाल साम्राज्यहरू। बाँकी रहेका अधिकांश मूर्तिकलाहरूले हिन्दू र बौद्ध धर्म दुवैबाट आएका धार्मिक व्यक्तित्व र विषयहरू चित्रण गर्दछ, किनकि यी दुई धर्महरू नेपाली क्षेत्रमा दुई हजार वर्षभन्दा बढी समयदेखि शान्तिपूर्वक सहअस्तित्वमा छन्।

अरानिको, एक वास्तुकार र चित्रकारको रूपमा चिनिन्छन्, तर काँसको मूर्तिकार पनि हुन्, सबैभन्दा प्रसिद्ध नेवार कलाकार हुन्। सन् १२७८ मा धातु शिल्पकर्मीहरू, तिब्बतमा पठाइयो, उनले ६० (वा ८०) नेवार शिल्पकारहरूको समूहको नेतृत्व गरे, र पछि चीनको कुबलाई खानको दरबार, जहाँ उनी रहे।

लिच्छवीकाल, लिच्छवी राजाहरूको नाममा राखिएको थियो, सन् ४००-७५० सम्म चलेको थियो। लिच्छवी राजा मानदेवद्वारा निर्माण गरिएको बामन त्रिबिक्रमको मूर्तिकलालाई नेपालको सबैभन्दा पुरानो मूर्तिकलाको रूपमा लिइन्छ। लिच्छवी कालमा निर्माण गरिएका मूर्तिहरूमा पलान्चोक भगवती, बुढानिलकण्ठ, आदि पर्छ। चाङ्गु नारायण मन्दिर र यसको वरपरका मूर्तिहरू, पालान्चौक भगवतीको मूर्ति, बुधनिलकन्थको मूर्ति लिच्छवीकालमा बनेका मूर्तिहरूका केही उदाहरणहरू हुन्।

मल्ल काल

मल्ल कालका शासकहरूले बौद्ध र हिन्दू दुवै विश्वास र परम्पराहरूलाई संरक्षण गरे, जसले कला र मूर्तिकलामा दुवै प्रकारका धार्मिक प्रतिमाशास्त्र फस्टाउन थाल्यो।

काठमाडौँ उपत्यकाका मुल निवासी नेवार समुदायहरूले यस क्षेत्रमा व्यापक रूपमा यात्रा गरे र हिमालय हुँदै फैलिएको यस क्षेत्रभरि र यहाँको कलात्मक शैलीको सन्दर्भमा प्रमुख प्रभाव परेको छ।

यस अवधिमा गणेश, शिव, विष्णु, सूर्य, लक्ष्मी, सरस्वती, गौतम बुद्ध आदिका देवताहरूको कृतिहरू सिर्जना गरिएको थियो। राजा र देवताका अन्य व्यक्तित्वहरू पनि आकृतिहरू सामान्य थिए। प्रविधिमा मोल्डिङ विकास, कपडाका गहनाहरू मूर्तिकला, र तान्त्रिक विचार र अभ्यासमा आधारित विषयवस्तुहरू समावेश थिए।

उदाहरणहरू

• 
  भक्तपुरको राजा भूपतिन्द्र मल्लको कांस्य मूर्ति १८ औं शताब्दीमा, वर्तमान नेपाल राष्ट्रिय सङ्ग्रहालयमा
• 
  मातृका नेपाल,गिल्ट-ब्रोन्ज १४औँ शताब्दी। कमल सिंहासन, ।
• 
  काँसको मुसा गणेश वाहनका लागि) पाटन सङ्ग्रहालय
• 
  गार्डियन लायन, मणि केसर चोक, पाटन
• 
  बाँदर,हिरण्यबर्ण महाविहार,,,,पाटन
• 
  कुमारी घरको प्रवेशद्वारमा काठको टिम्पेनम-बसन्तपुर, काठमाडौँ
• 
  छतमा काठको नक्कासी गरिएको सजावटचन्द्रेश्वरी मन्दिर
• 
  देवी गङ्गा,पाटन, दरबार स्क्वायर
• 
  बुद्ध, १७औँ शताब्दी
• 
  हेभाजरा मूर्ति, १९ औं शताब्दी,गिल्ट ब्रोन्ज