पूर्वी गङ्ग वंश

पूर्वी गङ्ग वंश
४९३–१९४७
राजा अनन्तवर्मन चोडागङ्गको पूर्वी गङ्गको सिक्का
"पूर्वी गङ्ग वंश
राजधानी	कलिङनगर दन्तपुरम कटक परालाखेमुन्डी
आम भाषाहरू	ओडिया (दरबारको भाषा, साहित्य, प्रारम्भिक र पछिको मध्ययुगीन अवधि) तेलगु (प्रारम्भिक मध्ययुगीन अवधि) संस्कृत (धार्मिक) अन्य भारतीय भाषाहरू
धर्म	हिन्दु धर्म
सरकार	राजतन्त्र
त्रिकालिङ्गाधिपति गजपति
ऐतिहासिक काल	शास्त्रीय भारत
• स्थापित	४९३
• विस्थापित	१९४७
पूर्ववर्ती उत्तरवर्ती पितृभक्त वंश सोमवंशी वंश मथरा वंश गजपति साम्राज्य भोई वंश

पूर्वी गङ्ग राजवंश (जसलाई पूर्व गङ्ग, रूधी गङ्ग वा प्राच्य गङ्ग पनि भनिन्छ) एक ठुलो मध्ययुगीन युग भारतीय शाही हिन्दु राजवंश थियो जसले कलिङ्गदेखि २०औँ शताब्दीको मध्यसम्म शासन गरेको थियो। पूर्वी गङ्गहरूले ओडिसाको आधुनिक क्षेत्रको अधिकांश भागलाई समय बित्दै जाँदा तीन फरक चरणमा शासन गरे, जसलाई प्रारम्भिक पूर्वी गङ्ग (४९३–१०७७), साम्राज्यवादी पूर्वी गङ्ग (१०७७–१४३६) र खेमुण्डी गङ्ग (१४३६–१९४७) भनिन्छ।

कर्नाटकमा शासन गर्ने पश्चिमी गङ्गहरूबाट तिनीहरूलाई छुट्याउन तिनीहरूलाई "पूर्वी गङ्गहरू" भनेर चिनिन्छ। यस राजवंशद्वारा शासित क्षेत्रमा आधुनिक भारतीय राज्य ओडिसाका साथै उत्तरी आन्ध्र प्रदेशको प्रमुख भागहरू, छत्तीसगढका केही भागहरू र पश्चिम बङ्गालका केही दक्षिणी जिल्लाहरू समावेश थिए। ओद्रा प्राकृतबाट भाषाको विकास पछि ओडिया भाषाले उनीहरूको शासनमा आधिकारिक दर्जा पायो।

पूर्वी गङ्ग वंशका शासकहरूले मुस्लिम आक्रमणकारीहरूको निरन्तर आक्रमणबाट आफ्नो राज्यको रक्षा गरे। यो राज्य व्यापार र वाणिज्यको माध्यमबाट समृद्ध भयो र धन प्राय: मन्दिरहरूको निर्माणमा प्रयोग गरिन्थ्यो। पूर्वी गङ्ग राजवंशलाई ओडिसाको सबैभन्दा लामो शासन गर्ने राजवंश भनिन्छ।

मुद्रा

पूर्वी गङ्ग सिक्का तिथिहरूको एक रोचक पक्ष यो हो कि यी सिक्काहरू मितिको लागि दशमलव सङ्ख्याहरू प्रयोग गरेर प्रारम्भिक हिन्दु सिक्काहरू हुन सक्छन्। पहिलेका दिनांकित सिक्काहरू, जस्तै पश्चिमी क्षत्रपहरू, गुप्तहरू आदिका सिक्काहरूले पुरानो ब्राह्मी सङ्ख्या प्रणालीको प्रयोग गर्दथे जसमा प्रत्येक एकल अङ्कको प्रतिनिधित्व गर्ने छुट्टाछुट्टै प्रतीकहरू, दसको दुई-अङ्कको गुणकको प्रतिनिधित्व गर्ने छुट्टाछुट्टै प्रतीकहरू, जस्तै २०, ३०, ४०, आदि, र थप अलग-अलग प्रतीकहरूले १००, २००, आदि जस्ता तीन-अङ्कको सङ्ख्याको प्रतिनिधित्व गर्दछ। यसरी १२३ जस्तो सङ्ख्यालाई १००–२०–३ लेखिएको थियो। तर पूर्वी गङ्ग सिक्काहरू एकल अङ्कहरूको लागि प्रतीकहरू प्रयोग गरेर लेखिएका थिए, सङ्ख्याको स्थितिले दसौं वा सयौँ जस्ता मानलाई सङ्केत गर्दछ, यसैले प्रभावकारी रूपमा शून्य-स्थान धारक प्रणाली प्रयोग गर्दछ।

विरासत

मुस्लिम आक्रमणकारीहरूको आक्रमणप्रयासलाई सफलतापूर्वक परास्त गरेर पूर्वी गङ्ग साम्राज्यले हिन्दु धर्म, कला र संस्कृतिको संरक्षणकर्ताको रूपमा काम गरेको आरोप लगाइएको छ जब भारतको आदिवासी सभ्यता हिन्दुहरूको ठुलो मात्रामा नरसंहार, शहरहरूको लुटपाट, मन्दिरहरूको अपवित्र र विनाश र हिन्दु जनताको बलपूर्वक धर्मान्तरणद्वारा खतरामा परेको थियो। गङ्ग साम्राज्यले भारतका अन्य भागहरूबाट भाग्ने संस्कृति र कलालाई पनि आश्रय दियो।

पूर्वी गङ्गहरू धर्म र कलाका महान् संरक्षक थिए र गङ्ग कालका मन्दिरहरू कलिङ्ग र हिन्दु वास्तुकलाका उत्कृष्ट कृतिहरूमध्ये एक हुन्।