मालाबार खैरो धनेश
मालाबार खैरो धनेश (ओसिसेरोस ग्रिसियस) पश्चिमी घाट र दक्षिणी भारतका सम्बन्धित पाहाडहरूमा पाइने एउटा स्थानीय धनेश हो। तिनीहरूको ठुलो चुचुरो छ तर खप्पर को अभाव छ जुन केही अन्य धनेश प्रजातिहरूमा प्रमुख छ। तिनीहरू मुख्यतया घना जङ्गल र रबर, सुपारी वा कफी बगान वरपर पाइन्छ। अन्जीर र अन्य जङ्गली फलहरू खाँदै तिनीहरू जोडी वा साना समूहमा घुम्छन्। उनीहरूको चर्को हल्ला र हाँसोले उनीहरूलाई यस क्षेत्रमा बस्ने मानिसहरूसँग परिचित बनाउँछ।
वर्णन
[सम्पादन गर्नुहोस्]
मालाबार खैरो धनेश एउटा ठूलो चरा हो, तर यसको लम्बाइ ४५ देखि ५८ सेमी (१८ देखि २३ इन्च) सम्म हुन्छ र यो एसियाली धनेशहरूमध्ये सबैभन्दा सानो हुन्छ। यसको पुच्छर २३ सेमी (९.१ इन्च) र फिक्का वा पहेंलो देखि सुन्तला रंगको हुन्छ।[१] भालेहरूको रातो चुच्चो पहेंलो टुप्पो भएको चुच्चो हुन्छ, जबकि पोथीहरूको सादा पहेंलो चुच्चो हुन्छ जसको तल्लो बङ्गाराको फेदमा कालो र माथिल्लो बङ्गाराको छेउमा कालो पट्टी हुन्छ। तिनीहरूले आँखा माथि फराकिलो सेतो माथिल्लो भागमा पाइने पट्टी देखाउँछन्, जुन घाँटीसम्म पुग्छ। तिनीहरू बलियो फड्को मार्दै उड्छन् र उडान सर्छन् र ठूला फलफूल दिने रूखहरूको बाहिरी हाँगाहरूमा धेरै उफ्रिन्छन्। तिनीहरूको खैरो-खैरो पखेटा, सेतो पन्जाको टालो र कालो प्राथमिक उडान प्वाँखहरू सेतो टुप्पो भएको हुन्छ। मुख्यतया छेउछाउका मैदानहरूमा पाइने भारतीय खैरो धनेशलाई यसको प्रमुख खप्परले सजिलै छुट्याउन सकिन्छ, र उडानमा सम्पूर्ण पखेटाको सेतो पछाडिको किनाराले। मालाबार खैरो धनेशको पछाडि खैरो र दालचिनीको निकास हुन्छ। लामो पुच्छर सेतो टुप्पोसहित कालो रङको हुन्छ र तल्लो भाग सेतो धर्काहरूसहित खैरो हुन्छ। लामो घुमाउरो चुच्चोमा कुनै खप्पर हुदैँन। अपरिपक्व चराहरूको माथिल्लो भाग खैरो र पहेंलो चुच्चो हुन्छ।[२] साना चराहरूको आँखा वरीपरी मधुरो सेतो वा पहेंलो हुन्छ।[३][४]
तिनीहरूको चर्को आवाजमा स्वरहरू विशिष्ट हुन्छन् र "हिस्टेरिकल क्याक्लिङ", "हाँसो" र "स्क्रिचिङ" स्वरहरू समावेश छन्।[१]
स्थानीय नामहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]सोलैक काका (सोलाई काका, तमिल, अर्थ वन क्रो) सरदान (सरत्तन, कादर, सेरियन ्ङ्गल, मुथुवन, अर्थ सानो हर्नबिल, कलडाल हक्की, कन्नड, कोझी वेझम्बल, मलयालम, चोट्टा पीलू वा मराठी धनेश र कोङ्कणी गोब्रे वायरे
वितरण
[सम्पादन गर्नुहोस्]यो प्रजाति भारतको पश्चिमी घाट पर्वत श्रृङ्खलामा उत्तरमा नासिक दक्षिणी पाहाडहरू सम्म स्थानीय छ।[१] यस प्रजातिको उचाइ वितरण दायरा तट नजिकै लगभग ५० मिटरदेखि (जस्तै, फनसाद वन्यजन्तु अभयारण्य, महाराष्ट्र) पहाडहरूमा लगभग १,५०० मिटरसम्म छ। दक्षिणी पश्चिमी घाटमा, मालाबार खैरो धनेशहरु ५०० मिटर र ९०० मिटर (कालाकड-मुन्डन्थुराई टाइगर रिजर्भमा १,१०० मिटर) को उचाइमा सदाबहार जङ्गलमा पाइने पुष्टी गरिएको थियो, तर उत्तरमा अनामलाई पाहाडहरूमा प्रायः १,२०० मिटरसम्म,यी दुवै स्थलहरूमा, अनुमानित मालाबार खैरो धनेश घनत्व उचाइसँगै घट्यो, अनामलाई पाहाडमा वर्षावनका टुक्राहरूमा जनसङ्ख्या घनत्व थप सकारात्मक रूपमा खाद्य रूख प्रजातिहरूको समृद्धिसँग सम्बन्धित छ। यो प्रजाति मुख्यतया घना वन आवासमा पाइन्छ-मैदानको पातलो सुख्खा वन आवास सामान्यतया भारतीय खैरो धनेशले ओगटेको छ। श्रीलङ्कन खैरो धनेश विगतमा यस प्रजातिसँग समावेश गरिएको थियो, तर अब यसलाई विशिष्ट मानिन्छ।[२]
व्यवहार र पारिस्थितिकी
[सम्पादन गर्नुहोस्]यो धनेश मुख्य रूपमा राम्रो रुखको आवरण भएका बासस्थानहरूमा साना समूहहरूमा पाइन्छ। ठुला फलाहारी भएकाले, तिनीहरू वन वृक्षहरू भएका धेरै प्रजातिका फलहरूका लागि बिउ फैलाउने दलालको रूपमा महत्त्वपूर्ण छन्। तिनीहरूले साना कशेरुकीहरू पनि खान्छन् र कैदमा तिनीहरूले सजिलै मासु खान्छन्।[३]
प्रजनन
[सम्पादन गर्नुहोस्]प्रजननको मौसम माघदेखि जेठसम्म हुन्छ। माध्यमिक टोड्के गुँडहरू भएकाले (आफ्नै गुँडहरू उत्खनन गर्न असमर्थ) तिनीहरूले ठुला टोड्काहरू भएका रूखहरू भेट्टाउँछन्। अनाइमलाई पाहाडमा गरिएको एउटा अध्ययनले देखाए कि प्रजातिहरूले ठुला रुखहरू भएका गुँडहरू मन पराउँथे। गुँडका प्वालहरू प्रायः ठूला रूखहरूमा हृदय-रोटका कारण हुने फोका भएका थिए, जहाँ एउटा शाखा भाँचिएको थियो। लेगरस्ट्रोमिया माइक्रोकार्पा, टर्मिनालिया बेलिरिका र टर्मिनालिया क्रेनुलेटा प्रजातिका रुखहरूले मुदुमलाई क्षेत्रका सबै गुँडहरूको लगभग ७०% ओगटेको पाइएको छ। प्रजाति एकविवाह हो र एउटै गुँडका स्थानहरू जोडीले वर्षौं प्रयोग गर्दछ। महिलाले आफ्नो फोहरबाट बनेको सिमेन्टले यसको प्रवेशद्वार बन्द गरेर टोड्काभित्र आफूलाई कैद गर्छिन्। त्यसपछि महिलाले तिन वा कहिलेकाहीँ चारवटा सेतो अन्डा दिन्छिन् र आफ्नो उडान पंखहरूको पूर्ण काँचुली फेर्न सुरु गर्छिन्। गुँडको प्रवेशद्वारले साँघुरो छिद्र राख्छ जसबाट महिला मल त्याग गर्छ र पुरुषबाट खाना प्राप्त गर्दछ। पुरुषले महिला र बच्चाका लागि आवश्यक सबै खाना ल्याउँछ। जामुन, किराहरू, साना कृन्तक र सरीसृपहरू आहारमा समावेश छन्। खाना लिएर आइपुगेपछि महिलालाई सङ्केत गर्न पुरुषहरूले रूखलाई थपथपाउँछन्। बेरीहरू एक पटकमा एक पुनः व्यवस्थित गरिन्छ र महिलालाई पास गर्नु अघि चुच्चोको टुप्पामा सारिन्छ।[१]
ग्यालरी
[सम्पादन गर्नुहोस्]-
अम्बा, महाराष्ट्र, भारत मा मलबार खैरो धनेश
सन्दर्भहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ १.० १.१ Handbook of the Birds of India and Pakistan. Volume 4.। उद्दरण त्रुटी: Invalid
<ref>tag; name "hbk" defined multiple times with different content - ↑ Birds of South Asia: The Ripley Guide, पृ: २७२।
- ↑ Abdulali, Humayun (१९५१), "Some notes on the Malabar Grey Hornbill [Tockus griseus (Bath.)]", J. Bombay Nat. Hist. Soc. 50 (2): 403–404, मूलबाट २७ सेप्टेम्बर २०१७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ फेब्रुअरी २०१८।
बाह्य लिङ्कहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- इन्टरनेट पक्षी सङ्ग्रह
- विके गालामा, क्याथरिन किङ, कोएन ब्रोवर (2002) । "EAZA Hornbill व्यवस्थापन र पशुपालन दिशानिर्देशहरू"। राष्ट्रिय प्राणी उद्यान अनुसन्धान प्रतिष्ठान