वाल्डेनको धनेश

Walden's hornbill
	male
संरक्षण स्थिति
	; अत्यन्तै लोपोन्मुख (आइयुसिएन ३.१)
वैज्ञानिक वर्गीकरण
Unrecognized taxon (fix):	Rhabdotorrhinus
प्रजाति:	Template:Taxonomy/RhabdotorrhinusR. waldeni
वैज्ञानिक नाम
	Template:Taxonomy/RhabdotorrhinusRhabdotorrhinus waldeni; (Sharpe, 1877)
पर्याय
	Aceros leucocephalus waldeni; Aceros waldeni

वाल्डेनको धनेश (रबडोटोरिनस वाल्डेनी), जसलाई स्थानीय रूपमा डुलुङ्गन भनिन्छ, जसलाई भिसायन चाउरी परेको धनेश, रुखो टाउको भएको धनेश वा रिसाएको चुच्चे धनेश पनि भनिन्छ, फिलिपिन्स नेग्रोस र पनाय टापुहरूमा वर्षावनमा बस्ने धनेशको एक गम्भीर रूपमा लुप्तप्राय प्रजाति हो। यो छटपटे धनेश सगँ नजिकको सम्बन्ध छ, तर पुरुषमा पहेँलो घाँटी र आँखाको छाला र महिलाको निलो घाँटी र नेत्रको छाला (घाँटी र आँखाको छाला दुवै छटपटे धनेशको दुवै लिङ्गमा गहिरो सुन्तला वा रातो हुन्छ।) यसको द्विपदी नाम स्कटिस पक्षीविद् भिस्काउन्ट वाल्डेनको सम्झनामा राखिएको छ।

यसलाई पश्चिमी विसायाको ठूला ५ मध्ये एक मानिन्छ जसमा निग्रो रक्तस्राव भएको मुटु भएको परेवा, भिसायन धब्बेदार मृग, भिसायन धनेश र भिसायन वार्टी सुँगुर समावेश छन्।^[२]

वर्गीकरण र वर्गीकरण

ईबर्डले यस चरालाई "पनाय र नेग्रोसको तल्लो भूमि र फेद जंगलको एक ठूलो दुर्लभ चरा, यद्यपि पछिल्लोमा लगभग विलुप्त भएको छ। कालो घुमाउरो पट्टी, सुन्तला खप्पर र झिम्काएको तल्लो चुच्चोका साथ क्रिम-रङको पुच्छरको साथ प्रायः कालो हुन्छ। पुरुषको रुखो टाउको, पहेंलो थैली र आँखाको वरिपरि पहेँलो हुन्छ। महिलाको कालो घाँटी र टाउको, सानो चुच्चो र खप्पर र आँखा र चिउँडोको वरिपरि निलो र पहेँलो हुन्छ। दायरामा मात्र अन्य धनेश भिसायन धनेश हो तर रिसाएको चुच्चो ठूलो छ, पहेँलो चुच्चोको साथ। आवाजमा तीन स्वर गरिएको घाँटीको हाँसो उठाउने समावेश छ।"^[३]

तिनीहरूले रुखो टाउको र पहेँलो अनुहारको छाला भएका पुरुषहरूसँग यौन द्विरूपता प्रदर्शन गर्छन् जबकि महिलाहरूको कालो टाउको र निलो अनुहारको छाला र सानो चुच्चो हुन्छ।

चाउरी परेको धनेश, छटपटे धनेश र घुँडा टेकेको धनेश सगँ नजिकको सम्बन्धित प्रजाति समूह बनाउने विश्वास गरिन्छ।

पहिले लिखित धनेश पो सम्बन्धित मानिन्छ तर आवाज र प्वाँखमा स्पष्ट भिन्नता छ। क्रिम रङ्गका लिखित पुरुषहरूको तुलनामा पुरुष वाल्डेनको धनेशको रूखो रातो हुन्छन्। वाल्डेनका महिलाहरूको अनुहार रातोको तुलनामा निलो हुन्छ।

यो प्रजाति मोनोटाइपिक हो।

बासस्थान

यो बन्द छहारी जङ्गलमा बसोबास गर्दछ, प्रायः फडानी गरिएका क्षेत्रहरू र कहिलेकाहीँ ४०० देखि १,२०० मिटर पनाय र नेग्रोस ३५० देखि ९५० मिटरको उचाइमा सफा हुने ठाउँमा अलग-अलग रूखहरूमा पनि बस्छन्। यसले खानाका लागि प्रचुर मात्रामा फल दिने रूखहरू र गुँड बनाउनका लागि ठुला रुखहरू मन पराउँछ। तिनीहरू साना र कोलाहलपूर्ण बगालमा बस्न जान्दछन्। वाल्डेनको धनेशहरु टोड्कामा गुँड बनाउनेहरु हुन् र यसको गुँडका लागि रूखको गिँडमा प्राकृतिक वा कुँदिएका फोका प्रयोग गर्छन्। अन्य धनेशहरू जस्तै, तिनीहरू धेरै बिस्तारै प्रजनन गर्छन्। उचित गुँडको स्थानहरूको अभाव एउटा समस्या भएकाले, केही भण्डारहरूमा रूखको गिँडमा गुँड डिब्बा जोडिएका छन्।

पारिस्थितिकी र व्यवहार

तिनीहरू मुख्यतया अन्जीर र जामुन खाने मिताहारी हुन् तर तिनीहरू कीरा, छेपारो र अन्य साना जनफलाहारी खानका लागि पनि चिनिन्छन्। सामान्यतया साना बगालहरूमा भेट्छन् तर २५ देखि ३० वटा चराहरूको ठुलो बगालहरू देखिएका छन्। यसले खाद्यान्न उपलब्धताको प्रतिक्रियामा स्थानीय घुमन्ते आन्दोलनहरू गर्न सक्छ।

प्रजनन

सबै धनेशहरु एकपत्नी हुन् र जीवनभरका लागि जोडी हुन्। तिनीहरू टोड्काको गुँड हुन् र प्रजननको लागि ठूला डिप्टेरोकार्प रूखहरूमा भर पर्छन्। पोथीले रूखको टोड्काभित्र आफुलाई बन्द गर्छिन् र भालेको आफ्नो जोडी र चल्लाहरूको लागि खाना जम्मा गर्ने जिम्मेवारीमा हुन्छ। भालेले गाँडको थैलीमा खाना भण्डारण गर्छ र आफ्नो जोडी र चल्लाहरूलाई खुवाउन यसलाई पुन: प्रयोग गर्छ। सहकारी प्रजनन जहाँ अघिल्लो मौसमका अपरिपक्व चराहरूले पोथी र चल्लालाई खुवाउन मद्दत गर्छन् अहिलेसम्म यस प्रजातिसँग अवलोकन गरिएको छैन। फिलिपिन्स धनेशहरु मध्ये यो केवल रुखो धनेश सँग रेकर्ड गरिएको छ।

^[४]शिकारीहरूसँगको अन्तर्वार्ताको आधारमा, बैशाख देखि असार महिनामा गुँड बनाउँछन्। शोरिया पोलिस्पर्मा जस्ता ठूला डिप्टेरोकार्प रूखहरूमा गुँड बनाउँछन्। गुँडको आकारमा सामान्यतया २ अण्डा हुन्छ तर ३ अण्डा भएको घटनाहरू दस्तावेज गरिएको छ।[१]

संरक्षण स्थिति

यो एउटा गम्भीर रूपमा लुप्तप्राय प्रजाति हो, सुलु धनेश र शिरस्त्राणधारी धनेश तिनवटा गम्भीर रूपमा लुप्त हुने धनेशहरु मध्ये एउटा हो। यो गुइमारस मा विलुप्त भएको मानिन्छ र अहिले नेग्रोस र पनायमा मात्र जीवित छ कुल जनसङ्ख्या १६० भन्दा कम भएको अनुमान गरिएको छ, यद्यपि सेन्ट्रल पनाय माउन्टेन रेन्जको हालैको कामले त्यहाँ ६००-७०० जोडीहरू रहन सक्ने बुझिएको छ। नेग्रोसको लागि कुनै हालको तथ्याङ्क उपलब्ध छैन, जहाँ यो कार्यात्मक रूपमा विलुप्त हुन सक्छ। आइयुसिएन रातो सूची जनसङ्ख्या घट्दै जाँदा १,००० देखि २,४९९ परिपक्व व्यक्तिहरू हुने अनुमान गरेको छ।

वाल्डेनको धनेश धेरै बिस्तारै प्रजनन गर्दछ र यसैले वर्षावनको भारी फडानीको साथ उच्च सिकारको दबाबबाट बाँच्न असमर्थ छन्। सन् २००७ सम्ममा, नेग्रोस र पनायमा<unk> 3%<unk> र<unk> 6%<unk> बाँकी वन क्षेत्र थियो, जसमध्ये अधिकांश उच्च उचाइमा रहेको वन थियो जहाँ यो चरा फस्टाउँदैन। </unk></unk></unk></unk>पहिले नै थोरै वन क्षेत्र भए पनि, कानुनी र अवैध फडानी, खेतीयोग्य जमिनमा रूपान्तरण, खानी र सडक विकासका कारण वन विनाश अझै जारी छ। उत्तरपश्चिम पनाय प्रायद्वीप प्राकृतिक निकुञ्जको मामलामा, यसलाई केन्द्रीय पनाय पर्वत श्रृङ्खलाबाट विभाजित गर्दै एउटा सडक निर्माण गरिएको थियो र यसले पहिलेको जनसङ्ख्यालाई गम्भीर रूपमा असर गरेको छ किनभने यी सडकहरूले सिकार र काठ काट्नेहरूलाई सजिलो पहुँच प्रदान गर्दछ।

अर्को ठुलो खतरा अवैध वन्यजन्तु व्यापारका लागि सिकार र कब्जा हो। फिलिपिन्स इनिसिएटिभ फर इन्भाइरोन्मेन्टल कन्जरभेसन (फिलिनकोन) का अनुसार सेन्ट्रल पनाय माउन्टेन रेन्जमा सबै गुँडहरूको ५०% सम्म शिकारीहरूद्वारा प्रभावित थिए जसले कि त चढ्ने वा गुँडका रूखहरू काट्ने गरी गुँड र आमालाई पक्रने गर्थे।^[५]

यस उच्च अवैध शिकार दरका कारण, फिलिनकनले एउटा गुँड संरक्षण कार्यक्रम तयार पारेको छ जहाँ उनीहरूले स्थानीयहरूलाई गुँडको रक्षा गर्न प्रति महिना युएस $२० तिर्छन् र प्रत्येक सफल चराको टुप्पोका लागि युएस $११ को प्रोत्साहन प्रस्ताव गर्छन्। यो कार्यक्रम अवैध शिकारको दरलाई केवल ५% मा कटौती गर्न प्रभावकारी भएको छ। फिलिनकनले अहिले १,००० भन्दा बढी गुँडको प्वालहरू राख्छ जुन सेन्ट्रल पनाय माउन्टेन रेन्जमा सबै गुँडहरूको कम्तिमा दुई तिहाई हो भन्ने विश्वास गरिन्छ। ती क्षेत्रहरूमा जहाँ तिनीहरूका ठुला गुँडका रूखहरू ढालिएका छन्, फिलिन्कनले यी धनेशहरूको प्रजननका लागि गुँडका डिब्बाहरु स्थापना गर्दछ।

लन्डनको जुलोजिकल सोसाइटीद्वारा यसलाई एज प्रजातिको रूपमा सूचीबद्ध गरिएको छ जहाँ यसलाई ५० औँ स्थानमा राखिएको छ जसले विकासवादी विशिष्टता र खतरामा परेको आधार प्रयोग गर्दछ।^[६]

यो चरा पहिलो पटक सन् २००५ मा मारी-इट वन्यजन्तु र संरक्षण पार्कले कैदमा राखेको थियो। सन् २०१० सम्म, तिनीहरूले १५ वटा वाल्डेनको धनेशहरु प्रजनन गरेका छन्। सन् २०१९ मा, तालारक फाउन्डेसनले पनि नौ वर्षको प्रयासपछि उनीहरूलाई आफ्नो नेग्रोस सुविधामा कैदमा सफलतापूर्वक प्रजनन गरेको छ।^[७]

प्रस्तावित थप संरक्षण कार्यहरू यस प्रकार छन्: फिलकोनको संरक्षण योजनाको रेखामा मुख्यतया स्थलगत संरक्षणमा थप रकम विनियोजन गरिनुपर्छ; थप सर्वेक्षणहरू सञ्चालन गर्ने, विशेष गरी पानयमा महत्त्वपूर्ण स्थलहरू पहिचान गर्न र थप कार्यहरू निर्णय गर्न यो डेटा प्रयोग गर्ने, निग्रो र पानय दुवैमा शिकार र अवैध काठ कटान कम गर्न सामुदायिक जागरूकता कार्यक्रमहरू जारी राख्ने, संरक्षित क्षेत्र कानूनलाई बलियो बनाउन र दीर्घकालीन रूपमा संजाल सुधार गर्न सरकारी स्तरमा साझेदारीमा काम गर्ने र बन्दी प्रजनन र पुन: परिचय कार्यक्रमहरूको विकासलाई समर्थन गर्ने।[१]^[८]

सन्दर्भहरू

↑ BirdLife International (२०१८), "Rhabdotorrhinus waldeni", आइयुसिएनको रातो सूची अनुसार सङ्कटापन्न प्रजातिहरू 2018: e.T२२६८२५१७A१२५५१९६३४, डिओआई:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22682517A125519634.en, अन्तिम पहुँच १३ नोभेम्बर २०२१। |date= / |doi= mismatch
↑ "Talarak Big 5", Talarak Foundation। ^{[स्थायी मृत कडी]}
↑ "Writhe-billed Hornbill", Ebird।
↑ Kemp, Alan C.; Boesman, Peter F. D.; Sharpe, Christopher J. (२०२०), "Writhe-billed Hornbill (Rhabdotorrhinus waldeni), version 1.0", Birds of the World (अङ्ग्रेजीमा), आइएसएसएन 2771-3105, डिओआई:10.2173/bow.wrbhor1.01।
↑ "Nest Guarding – PhilinCon" (en-USमा), अन्तिम पहुँच २०२१-०९-१५।
↑ "Rufous-headed Hornbill"।
↑ Gomez, Carla (६ मे २०१९), "Negros zoo succeeds in breeding critically endangered hornbill", Inquirer News।
↑ International), BirdLife International (BirdLife (२०१६-१०-०१), "IUCN Red List of Threatened Species: Rhabdotorrhinus waldeni", IUCN Red List of Threatened Species, अन्तिम पहुँच २०२१-०९-१५।

अर्काइभ-वाल्डेनको हर्नबिलको छवि र चलचित्रहरू (एसेरोस वाल्डेनि) वाल्डेनको हर्नबिल (Aceros waldeni) को छवि र चलचित्रहरू (एसेरोस वाल्डेनिअस)

[iucn_status_13_November_2021-1] BirdLife International (२०१८), "Rhabdotorrhinus waldeni", आइयुसिएनको रातो सूची अनुसार सङ्कटापन्न प्रजातिहरू 2018: e.T२२६८२५१७A१२५५१९६३४, डिओआई:10.2305/IUCN.UK.2016-3.RLTS.T22682517A125519634.en, अन्तिम पहुँच १३ नोभेम्बर २०२१। |date= / |doi= mismatch

[2] "Talarak Big 5", Talarak Foundation। ^{[स्थायी मृत कडी]}

[3] "Writhe-billed Hornbill", Ebird।

[4] Kemp, Alan C.; Boesman, Peter F. D.; Sharpe, Christopher J. (२०२०), "Writhe-billed Hornbill (Rhabdotorrhinus waldeni), version 1.0", Birds of the World (अङ्ग्रेजीमा), आइएसएसएन 2771-3105, डिओआई:10.2173/bow.wrbhor1.01।

[:0-5] "Nest Guarding – PhilinCon" (en-USमा), अन्तिम पहुँच २०२१-०९-१५।

[6] "Rufous-headed Hornbill"।

[7] Gomez, Carla (६ मे २०१९), "Negros zoo succeeds in breeding critically endangered hornbill", Inquirer News।

[International-8] International), BirdLife International (BirdLife (२०१६-१०-०१), "IUCN Red List of Threatened Species: Rhabdotorrhinus waldeni", IUCN Red List of Threatened Species, अन्तिम पहुँच २०२१-०९-१५।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

[८]