विकिलिक्स

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
विकिलिक्स
1Graphic of hourglass, coloured in blue and grey; a circular map of the eastern hemisphere of the world drips from the top to bottom chamber of the hourglass.
विकिलिक्सको लोगो, जसमा एउटा घण्टा माथिबाट तलका तर्फ एक ग्लोब लीक हुँदै
साइटको प्रकार
दस्तावेजप्रकटिकरण
उपलब्ध भाषाअङ्ग्रेजी, तर स्रोत दस्तावेज मूल भाषामा रहेको
मालिकसनशाइन प्रेस
सर्जकजुलियन असान्ज
मुख्य व्यक्तिहरूजुलियन असान्ज (निर्देशक)
क्रिस्टिन हफ्सनसन (मुख्य सम्पादक)
युआरएलआधिकारिक वेबसाइट[१]
अलेक्सा क्रमNegative increase २३,३९६ (अगस्ट २०१९)[२]
व्यवसायिकहोइन वा छैन[३]
दर्ताकेहि नाइ
चालु भएको मिति४ अक्टोबर २००६; १७ वर्ष पहिले (२००६-१०-04)[४]
वर्तमान स्थितिअनलाइन

विकिलिक्स एउटा अन्तर्राष्ट्रिय गैर-नाफामुखी सङ्गठन हो जो अज्ञात स्रोतहरुद्वारा प्रदान गरिएका समाचार लिक[५]र वर्गीकृत मिडियालाई प्रकाशित गर्दछ। यो संस्था सनशाइन प्रेस, आइसल्याण्डमा सन् २००६ मा शुरू गरिइएको वेबसाइटले सन् २०१५ मा दाबी गरेको थियो कि यसले पहिलो १० वर्षसम्ममा १० मिलियन दस्तावेज अनलाइन जारी गरेका थिए। जूलियन असान्ज, एउटा अस्ट्रेलियाली इन्टरनेट कार्यकर्ता र साधारण शब्दमा यसका संस्थापक र निर्देशकका रूपमा वर्णित रहेका छन्।[६][७][८]सेप्टेम्बर २०१८ बाट, क्रिस्टिन हफ्सनसनले यसको प्रधान सम्पादकका रूपमा कार्य गरे।[९][१०][११]समूहले अनेकौं प्रमुख दस्तावेज क्यासहरु जारी गरे। यसको प्रारम्भिक रिलिजमा अफ्गानिस्तान युद्धमा उपकरण व्यय र होल्डिङ्ग्सका दस्तावेजीकरण, केन्यामा भएको एउटा भ्रष्टाचार जाँचको रिपोर्ट अनि क्युबाका गुआन्तानामो बे मा अमेरिकी जेलमा सञ्चालनका लागि एउटा म्यानुअल समावेश थियो।[१२]अप्रिल २०१० मा, विकिलिक्सले १२ जुलाई २००७ मा कोल्याटरल मर्डर फुटेज जारी गरे जसमा बगदाद हवाई हमलामा मारिएका मानिसहरुमा इराकी पत्रकार समावेश थियो। सन् २०१० मा अन्य रिलिजमा अफ्गान युद्ध डायरी र "इराक वार लग्स" समावेश थियो। उत्तरार्द्धले इराकमा विद्रोहीहरुद्वारा "महत्वपूर्ण" हमलामा १०९,०३२ मृत्युको म्यापिङ्गका अनुमति दिए, जो कि बहु-राष्ट्रिय बल-इराकलाई सूचित गरिइएको थियो[१३][१४], जसमा लगभग १५,००० रिपोर्ट समावेश थियो जो कि पहिला प्रकाशित भएका थिएनन्।[१५][१६] [१७][१८]सन् २०१० मा, विकिलिक्सले यूएस स्टेट डिपार्टमेन्ट डिप्लोमेटिक "केबल्स" अनि क्लासिफाइड केबल्स पनि जारी गरे, जसलाई यूएस स्टेट डिपार्टमेन्टलाई पठाइएको थियो। अप्रिल २०११ मा, विकिलिक्सले ग्वान्तानामो बे हिरासत शिविरमा बन्द कैदीहरुसँग सम्बन्धित ७७९ गुप्त फाइलहरुलाई प्रकाशित गर्न शुरू गरे।[१९]सन् २०१२ मा, विकिलिक्सले सिरियाका राजनेताहरु, निगमहरु र सरकारका मन्त्रालयहरुद्वारा पठाइएको दुई मिलियनभन्दा पनि बढी ईमेल "सिरिया फाइल्स" जारी गरे।[२०][२१] सन् २०१५ मा, विकिलिक्सले साऊदी अरबका राजनयिक केबलहरु, अमेरिकाका राष्ट्रिय सुरक्षा एजेन्सीद्वारा लगातार फ्रान्सीसी राष्ट्रपतिहरुमाथि जासूसी गर्ने दस्तावेजहरु र ट्रान्स-प्यासिफिक पार्टनरशिपका बौद्धिक सम्पदा अध्याय, एउटा विवादास्पद अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार समझौतालाई प्रकाशित गरेको थियो[२२][२३][२४][२५], जसमा गुप्त रूपले कुराकानी भएको थियो। सन् २०१६ मा अमेरिकी राष्ट्रपति चुनाव अभियानका समयमा, विकिलिक्सले डेमोक्रेटिक नेशनल कमिटी र हिलेरी क्लिन्टनका अभियान प्रबन्धक, जोन पडेस्टासँगको ईमेल र अन्य दस्तावेज जारी गरे। यस रिलिजले क्लिन्टन अभियानलाई ज्यादै नै क्षति पुर्याए अनि यसको क्षतिका सम्भावित योगदान कारकका रूपमा जिम्मेवार ठहराएको थियो। अमेरिकी जासुसी समुदायले "उच्च विश्वास" व्यक्त गरे कि लिक गरिएका ईमेल रूसद्वारा ह्याक गरिइएको र विकिलिक्सलाई आपूर्ति गरिइएको थियो, जबकि विकिलिक्सले अस्वीकार गरिदिएका थिए कि उनको स्रोत रूस वा कुनै अन्य राज्य हो। अभियानका समयमा, विकिलिक्सले हिलेरी क्लिन्टन र डेमोक्रेटिक पार्टीका बारेमा षड्यन्त्रका सिद्धान्तहरुलाई प्रोत्साहन दिएको थियो।


इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]

कर्मचारी, नाम र संस्थापक[सम्पादन गर्नुहोस्]

Wikileaks.org डोमेन नाम ४ अक्टोबर २००६ मा पञ्जीकृत गरिइएको थियो। [४]वेबसाइटको स्थापना डिसेम्बर २००६ मा भएको थियो र यसको पहिलो दस्तावेज प्रकाशित गरिइएको थियो। [२६][२७]विकिलिक्सलाई साधारणतया जुलियन असान्जद्वारा सार्वजनिक रूपले दर्शाउने गरिन्छ, जसलाई "यस सङ्गठनको हृदय र आत्मा" का रूपमा वर्णित गरिइएको छ, यसको संस्थापक, दार्शनिक, प्रवक्ता, मूल कोडर, आयोजक, फाइनेन्सर र बाँकी सबै "। डेनियल डम्स्चिट-बर्ग, सारा ह्यारिसन, क्रिस्टिन ह्राफसन र जोसेफ फेरेल असान्जका अन्य सार्वजनिक रूपले ज्ञात सहयोगी हो जो कि परियोजनामा समावेश रहेका छन्।[२८][२९][३०][३१]ह्यारिसन सनशाइन प्रेस प्रोडक्शन्सका सदस्य हुनुका साथ-साथ असान्ज र इङ्गी राग्नार इनगासन पनि छन्। गेविन म्याकफेडेनलाई असान्जद्वारा विकिलिक्सका प्रिय निर्देशकका रूपमा स्वीकार गरिइएको थियो, सन् २०१६ मा वहाँको मृत्युको तुरुन्त पछी। विकीलीक्स मूल रूपले एउटा "विकी" साम्प्रदायिक प्रकाशन विधिका साथ स्थापित गरिइएको थियो, जसलाई मे २०१० सम्ममा समाप्त गरिइएको थियो। मूल स्वयंसेवकहरु अनि संस्थापकहरुलाई कहिले एसियाली असन्तुष्टता, पत्रकारहरु, गणितज्ञ र संयुक्त राज्य अमेरिका, ताइवानका स्टार्ट-अप कम्पनी प्रौद्योगिकीविदहरुका मिश्रणका रूपमा वर्णित गरिएको थियो।[३२][३३][३४]जून २००९ सम्ममा, वेबसाइटमा १२०० भन्दा पनि बढी पञ्जीकृत स्वयंसेवक थियो। केहि लोकप्रिय भ्रमका बावजूद, यस तथ्यसँग सम्बन्धित दुईटै साइट "विकी" नाम र वेबसाइट डिजाइन टेम्पलेटको उपयोग गर्दछ, विकिलिक्स र विकिपिडिया सम्बद्ध छैन्।[३५]विकियाका लागि विकीपिडिया फाउन्डेशनबाट सम्बद्ध लाभ निगम विकियाले सन् २००७ मा अनेकौं विकिलिक्स-सम्बन्धित डोमेन नाम "सुरक्षात्मक ब्राण्ड माप" का रूपमा खरिद गरे। २६ सेप्टेम्बर २०१८ मा, यो घोषणा गरिएको थियो कि जुलियन असान्जले विकिलिक्सका मुख्य सम्पादकका रूपमा क्रिस्टिन ह्राफसनलाई नियुक्त गरिएको थियो,[३६][३६][३७][३८] जबकि सङ्गठनका बयानमा भनिएको थियो कि असान्ज यसका प्रकाशकका रूपमा शेष थियो। मार्च २०१८ मा इक्वेडरद्वारा इन्टरनेटसम्म तिनीहरुको पहुँच काटिएको थियो, जब वहाँले ट्विट गरेका थिए कि ब्रिटेन रूसका विरुद्ध सर्गेई र युलिया स्क्रीपालका प्रोपागान्डासँग सम्बन्धित प्रचार युद्धलाई सञ्चालन गर्न चाहन्थे।[३९][४०]इक्वेडरले भन्यो कि उसले "ती सन्देशहरुलाई जारी नगर्नका लागि एउटा प्रतिबद्धतालाई तोडिएका थियो जो अन्य राज्यहरुका साथ हस्तक्षेप गर्न सक्दछ" र असान्जले भने कि वहाँ "स्वतन्त्र भाषणको आफ्नो अधिकारलाई प्रयोग गरिरहेका थिए"।[१०][४१][४२]

उद्देश्य[सम्पादन गर्नुहोस्]

प्रशासन[सम्पादन गर्नुहोस्]

कानूनी स्थिति[सम्पादन गर्नुहोस्]

सम्भावित आपराधिक अभियोजन[सम्पादन गर्नुहोस्]

अदालतमा लिक दस्तावेजहरुको उपयोग[सम्पादन गर्नुहोस्]

फाइनेन्सिङ्[सम्पादन गर्नुहोस्]

लिक[सम्पादन गर्नुहोस्]

२००६-०८[सम्पादन गर्नुहोस्]

२००९[सम्पादन गर्नुहोस्]

२०१०[सम्पादन गर्नुहोस्]

राजनयिक केबल जारी[सम्पादन गर्नुहोस्]

२०११-२०१५[सम्पादन गर्नुहोस्]

२०१६[सम्पादन गर्नुहोस्]

२०१७[सम्पादन गर्नुहोस्]

२०१९[सम्पादन गर्नुहोस्]

आगामी लिकका दाबी[सम्पादन गर्नुहोस्]

प्रामाणिकता[सम्पादन गर्नुहोस्]

षड्यन्त्रका सिद्धान्तहरुको प्रचार[सम्पादन गर्नुहोस्]

सेठ रिचको हत्या[सम्पादन गर्नुहोस्]

डेमोक्रेटिक पार्टी र हिलेरी क्लिन्टन[सम्पादन गर्नुहोस्]

आलोचना र विवाद[सम्पादन गर्नुहोस्]

अमेरिका विरोधी भएको आरोप[सम्पादन गर्नुहोस्]

एन्टी-क्लिन्टन र ट्रम्प समर्थक पूर्वाग्रहको आरोप[सम्पादन गर्नुहोस्]

रूसी प्रभावका आरोप[सम्पादन गर्नुहोस्]

यहूदी-विरोधीको आरोप[सम्पादन गर्नुहोस्]

लिकको सामग्रीको अतिरञ्जजित र भ्रामक वर्णन[सम्पादन गर्नुहोस्]

अपर्याप्त गोपनीयता र व्यक्तिगत गोपनीयताको उल्लङ्घन[सम्पादन गर्नुहोस्]

आन्तरिक सङ्घर्ष र पारदर्शिताको कमी[सम्पादन गर्नुहोस्]

लोकतान्त्रिक राष्ट्रिय समितिद्वारा मुद्दा[सम्पादन गर्नुहोस्]

रिसेप्शन[सम्पादन गर्नुहोस्]

पुरस्कार र प्रशंसा[सम्पादन गर्नुहोस्]

विकिलिक्सका सम्बन्धमा राजनेताहरुद्वारा उठाइएका सार्वजनिक पद[सम्पादन गर्नुहोस्]

अमेरिकी सरकारसँगको चिन्ता[सम्पादन गर्नुहोस्]

विकिलिक्सलाई बदनाम गर्ने अभियान[सम्पादन गर्नुहोस्]

लोकप्रिय संस्कृतिमा[सम्पादन गर्नुहोस्]

इक्वेडर[सम्पादन गर्नुहोस्]

सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

  1. "Wikileaks Mirrors", WikiLeaks, २४ अगस्ट २०१२, मूलबाट ६ अक्टोबर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ अक्टोबर २०१२ 
  2. "Wikileaks.org Traffic, Demographics and Competitors – Alexa", www.alexa.com (अङ्ग्रेजीमा), अन्तिम पहुँच १८ अगस्ट २०१९  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २९ अक्टोबर २०१९ मिति
  3. "About", WikiLeaks, मूलबाट १९ सेप्टेम्बर २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ अक्टोबर २०१२ 
  4. ४.० ४.१ "Whois Search Results: wikileaks.org", Domaintools.com, अन्तिम पहुँच ८ डिसेम्बर २०१६ 
  5. Karhula, Päivikki (५ अक्टोबर २०१२), "What is the effect of WikiLeaks for Freedom of Information?", International Federation of Library Associations and Institutions, मूलबाट ३० जुन २०१२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ११ अक्टोबर २०१२ 
  6. McGreal, Chris (५ अप्रिल २०१०), "Wikileaks reveals video showing US air crew shooting down Iraqi civilians", The Guardian (London), मूलबाट २६ जुन २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १५ डिसेम्बर २०१० 
  7. "What is Wikileaks", WikiLeaks, अन्तिम पहुँच १४ अप्रिल २०२० 
  8. Editors, The (१६ अगस्ट २०१२), "WikiLeaks", The New York Times, अन्तिम पहुँच २४ अगस्ट २०१२ 
  9. "WikiLeaks names one-time spokesman as editor-in-chief" (en-USमा), Associated Press, अन्तिम पहुँच २६ सेप्टेम्बर २०१८ 
  10. १०.० १०.१ Bridge, Mark (२७ सेप्टेम्बर २०१८), "Loss of internet forces Assange to step down from Wikileaks editor role", The Times, अन्तिम पहुँच ११ अप्रिल २०१९ (सदस्यता आवश्यक)
  11. Chatriwala, Omar (५ अप्रिल २०१०), "WikiLeaks vs the Pentagon", Al Jazeera, मूलबाट ९ फेब्रुअरी २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २७ जनवरी २०११ 
  12. Joseph, Channing (९ सेप्टेम्बर २००७), "Wikileaks Releases Secret Report on Military Equipment", The New York Sun, मूलबाट २१ फेब्रुअरी २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २८ फेब्रुअरी २००८  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २१ फेब्रुअरी २०१४ मिति
  13. "Wikileaks Iraq: data journalism maps every death", The Guardian (London), २३ अक्टोबर २०१०, मूलबाट ७ जनवरी २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २६ जुलाई २०१२ 
  14. "Wikileaks Iraq: what's wrong with the data?", The Guardian (London), २५ अक्टोबर २०१०, मूलबाट ९ जुन २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २६ जुलाई २०१२ 
  15. Dahir, Abdi Latif (१३ अप्रिल २०१९), "It all started in Nairobi: How Kenya gave Julian Assange's WikiLeaks its first major global scoop", Quartz Africa, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  16. Rice, Xan (३१ अगस्ट २००७), "The looting of Kenya", The Guardian, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  17. Ryan Singel (१४ नोभेम्बर २००७), "Sensitive Guantánamo Bay Manual Leaked Through Wiki Site", Wired magazine, मूलबाट १० फेब्रुअरी २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १४ नोभेम्बर २००७ 
  18. "US: Leaked Gitmo Manual Out of Date", Associated Press, १४ नोभेम्बर २००७, मूलबाट १८ नोभेम्बर २००७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १४ नोभेम्बर २००७  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १८ नोभेम्बर २००७ मिति
  19. Leigh, David; Ball, James; Burke, Jason (२५ अप्रिल २०११), "Guantánamo files lift lid on world's most controversial prison", The Guardian (London), मूलबाट २६ जुन २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २५ अप्रिल २०११ 
  20. "Syria files: Wikileaks releases 2m 'embarrassing' emails", BBC, ५ जुलाई २०१२, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  21. Greenberg, Andy (५ जुलाई २०१२), "WikiLeaks Announces Massive Release With The 'Syria Files': 2.4 Million Emails From Syrian Officials And Companies", Forbes, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  22. Hubbard, Ben (२० जुन २०१५), "Cables Released by WikiLeaks Reveal Saudis' Checkbook Diplomacy", New York Times, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  23. Zorthian, Julia (१९ जुन २०१५), "WikiLeaks Begins Releasing Leaked Saudi Arabia Cables", Time Magazine, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  24. Regan, James; John, Mark (२३ जुन २०१५), "NSA spied on French presidents: WikiLeaks", Reuters, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  25. Rubin, Alyssa J.; Shane, Scott (२४ जुन २०१५), "Hollande Condemns Spying by U.S., but Not Too Harshly", New York Times, अन्तिम पहुँच २० अप्रिल २०१९ 
  26. Calabresi, Massimo (२ डिसेम्बर २०१०), "WikiLeaks' War on Secrecy: Truth's Consequences", Time (New York), मूलबाट २० मे २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १९ डिसेम्बर २०१०, "Reportedly spurred by the leak of the Pentagon papers, Assange unveiled WikiLeaks in December 2006."  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २० मे २०१३ मिति
  27. Khatchadourian, Raffi (७ जुन २०१०), "No Secrets: Julian Assange's Mission for total transparency", The New Yorker, मूलबाट २७ अगस्ट २०११-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ८ जुन २०१० 
  28. Burns, John F.; Somaiya, Ravi (२३ अक्टोबर २०१०), "WikiLeaks Founder on the Run, Trailed by Notoriety", The New York Times, अन्तिम पहुँच १९ डिसेम्बर २०१० 
  29. Guilliatt, Richard (३० मे २००९), "Rudd Government blacklist hacker monitors police", The Australian (Sydney), अन्तिम पहुँच १७ जुन २०१० 
  30. Mostrous, Alexi (४ अगस्ट २०११), "He came for a week and stayed a year", The Times (London), मूलबाट ४ अगस्ट २०१२-मा सङ्ग्रहित। [dead link](सदस्यता आवश्यक)
  31. उद्दरण त्रुटी: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named wikileaksrevolt
  32. "Wikileaks sets up shop in Iceland – Heated pavements far nicer than Gitmo TechEye", मूलबाट १० फेब्रुअरी २०१४-मा सङ्ग्रहित। . News.techeye.net (15 November 2010). Retrieved 22 November 2011.
  33. "Wikileaks starts company in Icelandic apartment IceNews – Daily News", मूलबाट २२ नोभेम्बर २०१०-मा सङ्ग्रहित।  वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २२ नोभेम्बर २०१० मिति. Icenews.is (13 November 2010). Retrieved 22 November 2011. WikiLeaks is not and never has been affiliated with the well-known website Wikipedia or Wikipedia's parent organization, the Wikimedia Foundation.
  34. "Gavin MacFadyen, 76, Mentor and Defender of WikiLeaks Founder, Dies", The New York Times, अन्तिम पहुँच १ अगस्ट २०१८ 
  35. Gilson, Dave (१९ मे २०१०), "WikiLeaks Gets A Facelift", Mother Jones (San Francisco), मूलबाट २९ अप्रिल २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १७ जुन २०१० 
  36. ३६.० ३६.१ "About WikiLeaks", WikiLeaks, २८ फेब्रुअरी २०१२, मूलबाट १० अप्रिल २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ डिसेम्बर २०१२ 
  37. Rintoul, Stuart (९ डिसेम्बर २०१०), "WikiLeaks advisory board 'pretty clearly window-dressing'", The Australian (Sydney), मूलबाट ८ मार्च २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १८ डिसेम्बर २०१० 
  38. "Inside WikiLeaks' Leak Factory", मूलबाट २९ अप्रिल २०१४-मा सङ्ग्रहित। . Mother Jones (6 April 2010). Retrieved 22 November 2011.
  39. Rawlinson, Kevin; Peck, Tom (३० अगस्ट २०१०), "Wiki giants on a collision course over shared name", The Independent (London), मूलबाट १२ सेप्टेम्बर २०१०-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १ डिसेम्बर २०१० 
  40. "Press:Wikia Does Not Own Wikileaks Domain Names", Wikia, Wikia, मूलबाट १० मे २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १३ डिसेम्बर २०१० 
  41. "Julian Assange has stepped down as the editor of WikiLeaks", २७ सेप्टेम्बर २०१८, अन्तिम पहुँच ६ डिसेम्बर २०१८ 
  42. "With his internet cut off, Julian Assange steps down as editor of WikiLeaks", अन्तिम पहुँच ६ डिसेम्बर २०१८ 


बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]

यो पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन गर्नुहोस्]