"विज्ञान" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
कुनै सम्पादन सारांश छैन चिनोहरू: मोबाइल सम्पादन मोबाइल वेब सम्पादन |
सा रोबोट: रिडाइरेक्टहरू मिलाउँदै |
||
पङ्क्ति २: | पङ्क्ति २: | ||
== प्राकृतिक विज्ञान == |
== प्राकृतिक विज्ञान == |
||
'''[[प्राकृतिक विज्ञान]]''' प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा। वास्तवामा '''विज्ञान''' शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ। यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: [[भौतिक शास्त्र]], [[रसायन शास्त्र]] र [[जीव विज्ञान]]। |
'''[[प्राकृतिक विज्ञान]]''' प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा। वास्तवामा '''विज्ञान''' शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ। यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: [[भौतिक शास्त्र]], [[रसायन शास्त्र]] र [[जीवशास्त्र|जीव विज्ञान]]। |
||
== सामाजिक विज्ञान == |
== सामाजिक विज्ञान == |
||
पङ्क्ति २१: | पङ्क्ति २१: | ||
|align=right|१||'''[[अन्तरिक्ष विज्ञान]]'''||अन्तरिक्ष यात्रा एवं सम्बन्धित विषय |
|align=right|१||'''[[अन्तरिक्ष विज्ञान]]'''||अन्तरिक्ष यात्रा एवं सम्बन्धित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२||'''[[ |
|align=right|२||'''[[मत्स्यविज्ञान|अक्थायोलोजी]]'''||माछाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३|| '''[[अस्थि विज्ञान|अस्टियोलोजी]]''' || (हड्डीहरूको अध्ययन |
|align=right|३|| '''[[अस्थि विज्ञान|अस्टियोलोजी]]''' || (हड्डीहरूको अध्ययन |
||
पङ्क्ति ४१: | पङ्क्ति ४१: | ||
|align=right|११|| '''[[एग्रोलोजी]]''' ||भूमि (माटो)को अध्ययन |
|align=right|११|| '''[[एग्रोलोजी]]''' ||भूमि (माटो)को अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१२|| '''[[एंटोमोलोजी]]''' || किरा एवं सम्बन्धित विषय |
|align=right|१२|| '''[[कीटविज्ञान|एंटोमोलोजी]]''' || किरा एवं सम्बन्धित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१३|| '''[[एरेक्नोलोजी]]''' || माकुरा आदिको एवं सम्बन्धित विषय |
|align=right|१३|| '''[[एरेक्नोलोजी]]''' || माकुरा आदिको एवं सम्बन्धित विषय |
||
पङ्क्ति ५३: | पङ्क्ति ५३: | ||
|align=right|१७|| '''[[क्रिप्टोग्रफी]]'''|| गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
|align=right|१७|| '''[[क्रिप्टोग्रफी]]'''|| गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१८|| '''[[गायनोकोलोजी]]''' || स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
|align=right|१८|| '''[[महिलारोग शास्त्र|गायनोकोलोजी]]''' || स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१९|| '''[[जियोलोजी]]''' || पृथ्वीको आन्तरिक संरचना |
|align=right|१९|| '''[[जियोलोजी]]''' || पृथ्वीको आन्तरिक संरचना |
||
पङ्क्ति ६१: | पङ्क्ति ६१: | ||
|align=right|२१|| '''[[टेराटोलोजी]]''' || ट्यूमरको अध्ययन |
|align=right|२१|| '''[[टेराटोलोजी]]''' || ट्यूमरको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२२|| '''[[टैक्टोलोजी]]'''|| पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
|align=right|२२|| '''[[प्रविधि|टैक्टोलोजी]]'''|| पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२३||'''[[डर्मेटोलोजी]]''' || छाला एवं सम्बन्धित रोगहरूको अध्ययन |
|align=right|२३||'''[[डर्मेटोलोजी]]''' || छाला एवं सम्बन्धित रोगहरूको अध्ययन |
||
पङ्क्ति ८५: | पङ्क्ति ८५: | ||
|align=right|३३|| '''[[बैलनियोलोजी]]''' || खनिज निष्कासन एवं सम्बन्धित विषय |
|align=right|३३|| '''[[बैलनियोलोजी]]''' || खनिज निष्कासन एवं सम्बन्धित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३४|| '''[[बायलोजी]]''' || जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
|align=right|३४|| '''[[जीवशास्त्र|बायलोजी]]''' || जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३५|| '''[[बोटनी]]'''|| बिरुवाहरूको अध्ययन |
|align=right|३५|| '''[[बोटनी]]'''|| बिरुवाहरूको अध्ययन |
०९:४६, २८ जुन २०२१ जस्तै गरी पुनरावलोकन
विज्ञान त्यो व्यवस्थित ज्ञान अथवा विद्या हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा सिद्धान्तहरू जान्नका लागि अध्ययन गरिन्छ। विज्ञान शब्दको प्रयोग ज्ञानको यस्तो शाखाको निम्ति पनि गरिन्छ, जो तथ्य, सिद्धान्त र तरीकाहरूलाई प्रयोग र परिकल्पनाद्वारा स्थापित अनि व्यवस्थित गरिन्छ। यस प्रकार ब्कह्हान्न सकिन्छ कि कुनै पनि विषयको क्रमबद्ध ज्ञानलाई विज्ञान भनिन्छ । यस्तो पनि भनिन्छ कि विज्ञानको 'ज्ञान-भण्डार'को अतिरिक्त वैज्ञानिक विधि विज्ञानको असली कसौटी हो । कुनै विषय वा वस्तु को प्रयोग र अवलोकनमा आधारित क्रमिक अध्ययन ज्ञानलाई नै विज्ञान भनिन्छ।
प्राकृतिक विज्ञान
प्राकृतिक विज्ञान प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा। वास्तवामा विज्ञान शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ। यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: भौतिक शास्त्र, रसायन शास्त्र र जीव विज्ञान।
सामाजिक विज्ञान
सामाजिक विज्ञान मानव समाजको बनावट र यसका सदस्यहरूका क्रियाकलापहरूसित सम्बन्धित अध्ययन हो। यसमा इतिहास, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, आदि शामेल छन्।
निगमनात्मक प्रणाली
निगमनात्मक प्रणाली यो यस्ता विद्याहरूको समूह हो जो दर्शन र विज्ञानका विषयहरूमाथि तर्क र गणनाको सिद्धान्तको अनुप्रयोग गर्दछन्। यसमा गणित र तर्क सामेल छन्।
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक प्रणालीहरूलाई विज्ञान मानिंदैन।
विज्ञानका प्रमुख शाखाहरू एवं अध्ययन–विषय
क्र०सं० | शाखाहरू | अध्ययनको विषय |
---|---|---|
१ | अन्तरिक्ष विज्ञान | अन्तरिक्ष यात्रा एवं सम्बन्धित विषय |
२ | अक्थायोलोजी | माछाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
३ | अस्टियोलोजी | (हड्डीहरूको अध्ययन |
४ | अर्निन्थोलोजी | पक्षीहरूसित सम्बन्धित विषय |
५ | अप्टिक्स | प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
६ | इकोलोजी | परिस्थितिको अध्ययन |
७ | इक्क्राइनोलोजी | गुप्त सूचनाहरू एवं सम्बन्धित विषय |
८ | एनाटोमी | मानव-शरीरको संरचना |
९ | एयरोनटिक्स | विमानहरूको उडान |
१० | एस्ट्रोनमी | ताराहरू एवं ग्रहहरूसित सम्बन्धित विषय तथा आकाशीय पिंडहरूको अध्ययन |
११ | एग्रोलोजी | भूमि (माटो)को अध्ययन |
१२ | एंटोमोलोजी | किरा एवं सम्बन्धित विषय |
१३ | एरेक्नोलोजी | माकुरा आदिको एवं सम्बन्धित विषय |
१४ | एम्ब्रायोलोजी | भ्रूण एवं सम्बन्धित विषय |
१५ | समुद्र विज्ञान | समुद्रसँग सम्बन्धित विषय |
१६ | कस्मोलोजी | ब्रम्हाण्डको अध्ययन |
१७ | क्रिप्टोग्रफी | गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
१८ | गायनोकोलोजी | स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
१९ | जियोलोजी | पृथ्वीको आन्तरिक संरचना |
२० | जेम्मोलोजी | रत्नहरूको अध्ययन |
२१ | टेराटोलोजी | ट्यूमरको अध्ययन |
२२ | टैक्टोलोजी | पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
२३ | डर्मेटोलोजी | छाला एवं सम्बन्धित रोगहरूको अध्ययन |
२४ | डेन्ड्रोलोजी | वृक्षहरूको अध्ययन |
२५ | डेक्टाइलोजी | अंकहरू (संख्याहरू)को अध्ययन |
२६ | न्यूरोलोजी | नाडी स्पंदन एवं सम्बन्धित विषय |
२७ | न्यूमिसमेटिक्स | मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
२८ | पैथोलोजी | रोगहरूको कारण एवं सम्बन्धित विषय |
२९ | जीवाश्म विज्ञान | जीवाश्म एवं सम्बन्धित विषय |
३० | पैरासाइटोलोजी | परजीवी वनस्पतिहरू एवं जीवाणु |
३१ | फायनोलोजी | जीव-जन्तुहरूको जातीय विकास |
३२ | ब्रायोलोजी | दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
३३ | बैलनियोलोजी | खनिज निष्कासन एवं सम्बन्धित विषय |
३४ | बायलोजी | जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
३५ | बोटनी | बिरुवाहरूको अध्ययन |
३६ | बैक्टीरियोलोजी | जीवाणुसित सम्बन्धित विषय |
३७ | मिनेरालोजी | खनिजहरूको अध्ययन |
३८ | मेटेरोलोजी | वातावरण एवं सम्बन्धित विषय |
३९ | माइक्रोलोजी | झ्याउ एव सम्बन्धित विषय |
४० | मायोलोजी | मांस-पेशीहरूको अध्ययन |
४१ | रेडियो बायोलोजी | जीव-जन्तुहरूमाथि सौर विकिरणको प्रभाव |
४२ | लिथोलोजी | चट्टान एवं ढुङ्गाहरूसित सम्बन्धित विषय |
४३ | लिम्नोलोजी | झीलहरू एवं स्थलीय जल भागहरूको अध्ययन |
४४ | सीरोलोजी | रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित सम्बन्धित |
४५ | स्पलैक्नोलोजी | शरीरका आन्तरिक अङ्ग एवं सम्बन्धित |
४६ | स्पेस बायलोजी | पृथ्वी बाहिरका आन्तरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
४७ | रक्तविज्ञान | रक्त एवं सम्बन्धित विषयहरूको अध्ययन |
४८ | हेलियोलोजी | सूर्यको अध्ययन |
४९ | हरपेटोलोजी | सरीसृपहरू (साँप आदि)को अध्ययन |
५० | हिस्टोलोजी | शरीरका ऊतक एवं सम्बन्धित विषय |
५१ | हिप्नोलोजी | निद्रा एवं सम्बन्धित विषयहरूको अध्ययन |
वाह्य सूत्र
- आरम्भिक विज्ञान कोश (गूगल पुस्तक ; लेखक - गोविन्द झा)
- बाल ज्ञान-विज्ञान इन्साइक्लोपिडिया (गूगल पुस्तक ; लेखक - राजेन्द्र कुमार राजीव)
- विज्ञान प्रसार - भारत सरकार के विज्ञान तथा प्राविधिक विभाग द्वारा १९८९मा स्थापित एक स्वायत्तशासी संस्था विज्ञान प्रसार का जालघर
- उपकार सामान्य ज्ञान (गूगल पुस्तक; हिन्दीमा)
- उपकार सामान्य विज्ञान (गूगल पुस्तक ; लेखक - नार्थ डाकोटा)
- पियर्सन सामान्य अध्ययन (गूगल पुस्तक; सङ्घ लोक सेवा आयोग की परीक्षाओं के लिये उपयोगी)
- भारतमा विज्ञानको उज्जवल परम्परा (भारतको गौरव)
- विज्ञान शब्दावली
- विज्ञानको आनन्द (गूगल पुस्तक ; लेखक - विश्वनाथ तिवारी)
- विज्ञान शिक्षण (गूगल पुस्तक ; लेखिका - ड शशिकिरण पाण्डेय)