"विज्ञान" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
सा r2.7.2+) (रोबोट ले थप्दै: ps:پوهنه परिवर्तन गर्दै: sq:Shkenca |
सा स्वचालित हिज्जे सम्पादन, replaced: हरु → हरू (40) |
||
पङ्क्ति १: | पङ्क्ति १: | ||
[[चित्र:PrirodneNauke.png|thumb|right]]'''विज्ञान''' त्यो व्यवस्थित [[ज्ञान]] अथवा [[विद्या]] हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा |
[[चित्र:PrirodneNauke.png|thumb|right]]'''विज्ञान''' त्यो व्यवस्थित [[ज्ञान]] अथवा [[विद्या]] हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा सिद्धान्तहरू जानका लागि गरिन्छ। विज्ञान शब्दको प्रयोग ज्ञानको यस्तो शाखाको निम्ति पनि गरिन्छ, जो तथ्य, सिद्धान्त र तरीकाहरूलाई प्रयोग र परिकल्पनाद्वारा स्थापित अनि व्यवस्थित गरिन्छ । यस प्रकार ब्कह्हान्न सकिन्छ कि कुनै पनि विषयको क्रमबद्ध ज्ञानलाई विज्ञान भनिन्छ। यस्तो पनि भनिन्छ कि विज्ञानको 'ज्ञान-भण्डार'को अतिरिक्त [[वैज्ञानिक विधि]] विज्ञानको असली कसौटी हो। |
||
== प्राकृतिक विज्ञान == |
== प्राकृतिक विज्ञान == |
||
'''[[प्राकृतिक विज्ञान]]''' प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा । वास्तवामा '''विज्ञान''' शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक |
'''[[प्राकृतिक विज्ञान]]''' प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा । वास्तवामा '''विज्ञान''' शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ । यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: [[भौतिकी]], [[रसायन शास्त्र]] र [[जीव विज्ञान]]। |
||
== सामाजिक विज्ञान == |
== सामाजिक विज्ञान == |
||
'''[[सामाजिक विज्ञान]]''' मानव समाजको बनावट र यसका |
'''[[सामाजिक विज्ञान]]''' मानव समाजको बनावट र यसका सदस्यहरूका क्रियाकलापहरूसित सम्बन्धित अध्ययन हो । यसमा [[इतिहास]], [[अर्थशास्त्र]], [[समाजशास्त्र]], आदि शामेल छन् । |
||
== निगमनात्मक प्रणाली == |
== निगमनात्मक प्रणाली == |
||
'''[[निगमनात्मक प्रणाली]]''' यो यस्ता |
'''[[निगमनात्मक प्रणाली]]''' यो यस्ता विद्याहरूको समूह हो जो दर्शन र विज्ञानका विषयहरूमाथि तर्क र गणनाको सिद्धान्तको अनुप्रयोग गर्दछन्। यसमा [[गणित]] र [[तर्क]] सामेल छन् । |
||
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक |
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक प्रणालीहरूलाई विज्ञान मानिंदैन। |
||
==विज्ञानका प्रमुख |
==विज्ञानका प्रमुख शाखाहरू एवं अध्ययन–विषय== |
||
{|class="wikitable sortable" width="70%" |
{|class="wikitable sortable" width="70%" |
||
|+<big>भारतका |
|+<big>भारतका राज्यहरू</big> |
||
!क्र०सं० |
!क्र०सं० |
||
!शाखाहरू |
|||
!शाखाहरु |
|||
!अध्ययनको विषय |
!अध्ययनको विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१||'''[[अन्तरिक्ष विज्ञान]]'''||अन्तरिक्ष यात्रा एवं संबंधित विषय |
|align=right|१||'''[[अन्तरिक्ष विज्ञान]]'''||अन्तरिक्ष यात्रा एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२||'''[[इक्थ्योलोजी|अक्थायोलोजी]]'''|| |
|align=right|२||'''[[इक्थ्योलोजी|अक्थायोलोजी]]'''||माछाहरू एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३|| '''[[अस्थि विज्ञान|अस्टियोलोजी]]''' || ( |
|align=right|३|| '''[[अस्थि विज्ञान|अस्टियोलोजी]]''' || (हड्डीहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४|| '''[[अर्निन्थोलोजी]]'''|| |
|align=right|४|| '''[[अर्निन्थोलोजी]]'''|| पक्षीहरूसित संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|५|| '''[[अप्टिक्स]]''' || प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
|align=right|५|| '''[[अप्टिक्स]]''' || प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
||
पङ्क्ति ३१: | पङ्क्ति ३१: | ||
|align=right|६|| '''[[इकोलोजी]]''' || परिस्थितिकीको अध्ययन |
|align=right|६|| '''[[इकोलोजी]]''' || परिस्थितिकीको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|७|| '''[[इक्क्राइनोलोजी]]''' ||गुप्त |
|align=right|७|| '''[[इक्क्राइनोलोजी]]''' ||गुप्त सूचनाहरू एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|८|| '''[[एनाटोमी]]''' || मानव-शरीरको संरचना |
|align=right|८|| '''[[एनाटोमी]]''' || मानव-शरीरको संरचना |
||
|- |
|- |
||
|align=right|९|| '''[[एयरोनटिक्स]]''' || |
|align=right|९|| '''[[एयरोनटिक्स]]''' || विमानहरूको उडान |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१०|| '''[[एस्ट्रोनमी]]''' || |
|align=right|१०|| '''[[एस्ट्रोनमी]]''' ||ताराहरू एवं ग्रहहरूसित संबंधित विषय तथा आकाशीय पिंडहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|११|| '''[[एग्रोलोजी]]''' ||भूमि (माटो)को अध्ययन |
|align=right|११|| '''[[एग्रोलोजी]]''' ||भूमि (माटो)को अध्ययन |
||
पङ्क्ति ५३: | पङ्क्ति ५३: | ||
|align=right|१७|| '''[[क्रिप्टोग्रफी]]'''|| गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
|align=right|१७|| '''[[क्रिप्टोग्रफी]]'''|| गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१८|| '''[[गायनोकोलोजी]]''' || स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन |
|align=right|१८|| '''[[गायनोकोलोजी]]''' || स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|१९|| '''[[जियोलोजी]]''' || पृथ्वीको आंतरिक्ष संरचना |
|align=right|१९|| '''[[जियोलोजी]]''' || पृथ्वीको आंतरिक्ष संरचना |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२०|| '''[[जेम्मोलोजी]]''' || |
|align=right|२०|| '''[[जेम्मोलोजी]]''' || रत्नहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२१|| '''[[टेराटोलोजी]]''' || ट्यूमरको अध्ययन |
|align=right|२१|| '''[[टेराटोलोजी]]''' || ट्यूमरको अध्ययन |
||
पङ्क्ति ६३: | पङ्क्ति ६३: | ||
|align=right|२२|| '''[[टैक्टोलोजी]]'''|| पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
|align=right|२२|| '''[[टैक्टोलोजी]]'''|| पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२३||'''[[डर्मेटोलोजी]]''' || छाला एवं संबंधित |
|align=right|२३||'''[[डर्मेटोलोजी]]''' || छाला एवं संबंधित रोगहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२४|| '''[[डेन्ड्रोलोजी]]''' || |
|align=right|२४|| '''[[डेन्ड्रोलोजी]]''' ||वृक्षहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२५|| '''[[डेक्टाइलोजी]]''' || |
|align=right|२५|| '''[[डेक्टाइलोजी]]''' || अंकहरू (संख्याहरू)को अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२६|| '''[[न्यूरोलोजी]]''' || नाडी स्पंदन एवं संबंधित विषय |
|align=right|२६|| '''[[न्यूरोलोजी]]''' || नाडी स्पंदन एवं संबंधित विषय |
||
पङ्क्ति ७३: | पङ्क्ति ७३: | ||
|align=right|२७|| '''[[न्यूमिसमेटिक्स]]''' ||मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
|align=right|२७|| '''[[न्यूमिसमेटिक्स]]''' ||मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२८|| '''[[पैथोलोजी]]''' || |
|align=right|२८|| '''[[पैथोलोजी]]''' || रोगहरूको कारण एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|२९|| '''[[पैलिओंटोलोजी]]''' ||जीवाश्म एवं संबंधित विषय |
|align=right|२९|| '''[[पैलिओंटोलोजी]]''' ||जीवाश्म एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३०|| '''[[पैरासाइटोलोजी]]'''|| परजीवी |
|align=right|३०|| '''[[पैरासाइटोलोजी]]'''|| परजीवी वनस्पतिहरू एवं जीवाणु |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३१|| '''[[फायनोलोजी]]''' || जीव- |
|align=right|३१|| '''[[फायनोलोजी]]''' || जीव-जन्तुहरूको जातीय विकास |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३२|| '''[[ब्रायोलोजी]]'''|| दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
|align=right|३२|| '''[[ब्रायोलोजी]]'''|| दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
||
पङ्क्ति ८५: | पङ्क्ति ८५: | ||
|align=right|३३|| '''[[बैलनियोलोजी]]''' || खनिज निष्कासन एवं संबंधित विषय |
|align=right|३३|| '''[[बैलनियोलोजी]]''' || खनिज निष्कासन एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३४|| '''[[बायलोजी]]''' || |
|align=right|३४|| '''[[बायलोजी]]''' || जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३५|| '''[[बोटनी]]'''|| |
|align=right|३५|| '''[[बोटनी]]'''|| बिरुवाहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३६|| '''[[बैक्टीरियोलोजी]]''' || जीवाणुसित संबंधित विषय |
|align=right|३६|| '''[[बैक्टीरियोलोजी]]''' || जीवाणुसित संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३७|| '''[[मिनेरालोजी]]''' || |
|align=right|३७|| '''[[मिनेरालोजी]]''' || खनिजहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|३८|| '''[[मेटेरोलोजी]]''' || वातावरण एवं संबंधित विषय |
|align=right|३८|| '''[[मेटेरोलोजी]]''' || वातावरण एवं संबंधित विषय |
||
पङ्क्ति ९७: | पङ्क्ति ९७: | ||
|align=right|३९|| '''[[माइक्रोलोजी]]'''||झ्याउ एव संबंधित विषय |
|align=right|३९|| '''[[माइक्रोलोजी]]'''||झ्याउ एव संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४०|| '''[[मायोलोजी]]'''|| मांस- |
|align=right|४०|| '''[[मायोलोजी]]'''|| मांस-पेशीहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४१|| '''[[रेडियो बायोलोजी]]''' ||जीव- |
|align=right|४१|| '''[[रेडियो बायोलोजी]]''' ||जीव-जंतुहरूमाथि सौर विकिरणको प्रभाव |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४२|| '''[[लिथोलोजी]]''' ||चट्टान एवं |
|align=right|४२|| '''[[लिथोलोजी]]''' ||चट्टान एवं ढुङ्गाहरूसित संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४३|| '''[[लिम्नोलोजी]]''' || |
|align=right|४३|| '''[[लिम्नोलोजी]]''' || झीलहरू एवं स्थलीय जल भागहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४४|| '''[[सीरोलोजी]]''' || रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित संबंधित |
|align=right|४४|| '''[[सीरोलोजी]]''' || रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित संबंधित |
||
पङ्क्ति १११: | पङ्क्ति १११: | ||
|align=right|४६|| '''[[स्पेस बायलोजी]]''' ||पृथ्वी बाहिरका आंतरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
|align=right|४६|| '''[[स्पेस बायलोजी]]''' ||पृथ्वी बाहिरका आंतरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४७|| '''[[हीमेटोलोजी]]''' || रक्त एवं संबंधित |
|align=right|४७|| '''[[हीमेटोलोजी]]''' || रक्त एवं संबंधित विषयहरूको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४८|| '''[[हेलियोलोजी]]''' ||सूर्यको अध्ययन |
|align=right|४८|| '''[[हेलियोलोजी]]''' ||सूर्यको अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|४९|| '''[[हरपेटोलोजी]]'''|| |
|align=right|४९|| '''[[हरपेटोलोजी]]'''|| सरीसृपहरू (साँप आदि)को अध्ययन |
||
|- |
|- |
||
|align=right|५०|| '''[[हिस्टोलोजी]]'''|| शरीरका ऊतक एवं संबंधित विषय |
|align=right|५०|| '''[[हिस्टोलोजी]]'''|| शरीरका ऊतक एवं संबंधित विषय |
||
|- |
|- |
||
|align=right|५१|| '''[[हिप्नोलोजी]]'''|| निद्रा एवं संबंधित |
|align=right|५१|| '''[[हिप्नोलोजी]]'''|| निद्रा एवं संबंधित विषयहरूको अध्ययन |
||
|} |
|} |
||
पङ्क्ति १४४: | पङ्क्ति १४४: | ||
{{Link FA|nl}} |
{{Link FA|nl}} |
||
{{Link FA|tr}} |
{{Link FA|tr}} |
||
[[af:Wetenskap]] |
[[af:Wetenskap]] |
||
[[am:ሳይንስ]] |
[[am:ሳይንስ]] |
१४:२५, २६ मार्च २०१२ जस्तै गरी पुनरावलोकन
विज्ञान त्यो व्यवस्थित ज्ञान अथवा विद्या हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा सिद्धान्तहरू जानका लागि गरिन्छ। विज्ञान शब्दको प्रयोग ज्ञानको यस्तो शाखाको निम्ति पनि गरिन्छ, जो तथ्य, सिद्धान्त र तरीकाहरूलाई प्रयोग र परिकल्पनाद्वारा स्थापित अनि व्यवस्थित गरिन्छ । यस प्रकार ब्कह्हान्न सकिन्छ कि कुनै पनि विषयको क्रमबद्ध ज्ञानलाई विज्ञान भनिन्छ। यस्तो पनि भनिन्छ कि विज्ञानको 'ज्ञान-भण्डार'को अतिरिक्त वैज्ञानिक विधि विज्ञानको असली कसौटी हो।
प्राकृतिक विज्ञान
प्राकृतिक विज्ञान प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा । वास्तवामा विज्ञान शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ । यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: भौतिकी, रसायन शास्त्र र जीव विज्ञान।
सामाजिक विज्ञान
सामाजिक विज्ञान मानव समाजको बनावट र यसका सदस्यहरूका क्रियाकलापहरूसित सम्बन्धित अध्ययन हो । यसमा इतिहास, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, आदि शामेल छन् ।
निगमनात्मक प्रणाली
निगमनात्मक प्रणाली यो यस्ता विद्याहरूको समूह हो जो दर्शन र विज्ञानका विषयहरूमाथि तर्क र गणनाको सिद्धान्तको अनुप्रयोग गर्दछन्। यसमा गणित र तर्क सामेल छन् ।
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक प्रणालीहरूलाई विज्ञान मानिंदैन।
विज्ञानका प्रमुख शाखाहरू एवं अध्ययन–विषय
क्र०सं० | शाखाहरू | अध्ययनको विषय |
---|---|---|
१ | अन्तरिक्ष विज्ञान | अन्तरिक्ष यात्रा एवं संबंधित विषय |
२ | अक्थायोलोजी | माछाहरू एवं संबंधित विषय |
३ | अस्टियोलोजी | (हड्डीहरूको अध्ययन |
४ | अर्निन्थोलोजी | पक्षीहरूसित संबंधित विषय |
५ | अप्टिक्स | प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
६ | इकोलोजी | परिस्थितिकीको अध्ययन |
७ | इक्क्राइनोलोजी | गुप्त सूचनाहरू एवं संबंधित विषय |
८ | एनाटोमी | मानव-शरीरको संरचना |
९ | एयरोनटिक्स | विमानहरूको उडान |
१० | एस्ट्रोनमी | ताराहरू एवं ग्रहहरूसित संबंधित विषय तथा आकाशीय पिंडहरूको अध्ययन |
११ | एग्रोलोजी | भूमि (माटो)को अध्ययन |
१२ | एंटोमोलोजी | किरा एवं संबंधित विषय |
१३ | एरेक्नोलोजी | माकुरा आदिको एवं संबंधित विषय |
१४ | एम्ब्रायोलोजी | भ्रूण एवं संबंधित विषय |
१५ | ओशनोग्राफी | समुद्रसित संबंधित विषय |
१६ | कस्मोलोजी | ब्रम्हांडको अध्ययन |
१७ | क्रिप्टोग्रफी | गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
१८ | गायनोकोलोजी | स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
१९ | जियोलोजी | पृथ्वीको आंतरिक्ष संरचना |
२० | जेम्मोलोजी | रत्नहरूको अध्ययन |
२१ | टेराटोलोजी | ट्यूमरको अध्ययन |
२२ | टैक्टोलोजी | पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
२३ | डर्मेटोलोजी | छाला एवं संबंधित रोगहरूको अध्ययन |
२४ | डेन्ड्रोलोजी | वृक्षहरूको अध्ययन |
२५ | डेक्टाइलोजी | अंकहरू (संख्याहरू)को अध्ययन |
२६ | न्यूरोलोजी | नाडी स्पंदन एवं संबंधित विषय |
२७ | न्यूमिसमेटिक्स | मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
२८ | पैथोलोजी | रोगहरूको कारण एवं संबंधित विषय |
२९ | पैलिओंटोलोजी | जीवाश्म एवं संबंधित विषय |
३० | पैरासाइटोलोजी | परजीवी वनस्पतिहरू एवं जीवाणु |
३१ | फायनोलोजी | जीव-जन्तुहरूको जातीय विकास |
३२ | ब्रायोलोजी | दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
३३ | बैलनियोलोजी | खनिज निष्कासन एवं संबंधित विषय |
३४ | बायलोजी | जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
३५ | बोटनी | बिरुवाहरूको अध्ययन |
३६ | बैक्टीरियोलोजी | जीवाणुसित संबंधित विषय |
३७ | मिनेरालोजी | खनिजहरूको अध्ययन |
३८ | मेटेरोलोजी | वातावरण एवं संबंधित विषय |
३९ | माइक्रोलोजी | झ्याउ एव संबंधित विषय |
४० | मायोलोजी | मांस-पेशीहरूको अध्ययन |
४१ | रेडियो बायोलोजी | जीव-जंतुहरूमाथि सौर विकिरणको प्रभाव |
४२ | लिथोलोजी | चट्टान एवं ढुङ्गाहरूसित संबंधित विषय |
४३ | लिम्नोलोजी | झीलहरू एवं स्थलीय जल भागहरूको अध्ययन |
४४ | सीरोलोजी | रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित संबंधित |
४५ | स्पलैक्नोलोजी | शरीरका आंतरिक अंग एवं संबंधित |
४६ | स्पेस बायलोजी | पृथ्वी बाहिरका आंतरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
४७ | हीमेटोलोजी | रक्त एवं संबंधित विषयहरूको अध्ययन |
४८ | हेलियोलोजी | सूर्यको अध्ययन |
४९ | हरपेटोलोजी | सरीसृपहरू (साँप आदि)को अध्ययन |
५० | हिस्टोलोजी | शरीरका ऊतक एवं संबंधित विषय |
५१ | हिप्नोलोजी | निद्रा एवं संबंधित विषयहरूको अध्ययन |
वाह्य सूत्र
- आरम्भिक विज्ञान कोश (गूगल पुस्तक ; लेखक - गोविन्द झा)
- बाल ज्ञान-विज्ञान इन्साइक्लोपिडिया (गूगल पुस्तक ; लेखक - राजेन्द्र कुमार राजीव)
- विज्ञान प्रसार - भारत सरकार के विज्ञान तथा प्राविधिक विभाग द्वारा 1989मा स्थापित एक स्वायत्तशासी संस्था विज्ञान प्रसार का जालघर
- विज्ञान विश्व विज्ञानको जानकारी अन्तरजालमा उपलब्ध)
- उपकार सामान्य ज्ञान (गूगल पुस्तक; हिन्दीमा)
- उपकार सामान्य विज्ञान (गूगल पुस्तक ; लेखक - नार्थ डाकोटा)
- पियर्सन सामान्य अध्ययन (गूगल पुस्तक; संघ लोक सेवा आयोग की परीक्षाओं के लिये उपयोगी)
- भारतमा विज्ञानको उज्जवल परम्परा (भारतको गौरव)
- विज्ञान शब्दावली
- विज्ञानको आनन्द (गूगल पुस्तक ; लेखक - विश्वनाथ तिवारी)
- विज्ञान गतिविधिहरु (हिन्दी ब्लग)
- भारतको वैज्ञानिक चिन्तन (प्राचीन एवं मध्यकालीन भारतमा वैज्ञानिक चिन्तनको गौरवशाली परम्परा )
- विज्ञान शिक्षण (गूगल पुस्तक ; लेखिका - ड शशिकिरण पाण्डेय)