धतुरो

धतुरो
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति जगत
(श्रेणीविहीन):	फुल फुल्ने
(श्रेणीविहीन):	Eudicots
(श्रेणीविहीन):	Asterids
गण:	Solanales
कुल:	Solanaceae
वंश:	Datura
प्रजाति:	D. stramonium
वैज्ञानिक नाम
Datura stramonium L.
पर्याय
Datura inermis Juss. ex Jacq. Datura stramonium var. chalybea W. D. J. Koch, nom. illeg. Datura stramonium var. tatula (L.) Torr. Datura tatula L

धतुरो सोलानेसी (Solanaceae) परिवारमा वर्गीकरण गरिएको बहुवर्षीय पोथ्रा हो। धतुरोलाई धेरैले नशालु वनस्पतिका रूपमा मात्र बुझेको पाइन्छ तर आयुर्वेदमा यसलाई एउटा अति गुणकारी औषधि मानिएको छ। पूर्वीय(भारतीय) संस्कृतिमा यसलाई भगवान शिवको प्रीय नशाको रूपमा पनि लिइएको पाइन्छ | संस्कृतमा त यसको नाम नै शिवशेखर भनिन्छ |

प्राचीन विष विज्ञान- 'अगदतन्त्र'मा धतुरोलाई उपविष भनिएको छ। विष जत्तिकै खतरनाक नभए पनि विष जस्तै काम गर्ने क्षमता भएकाले धतुरोलाई उपविष भनिएको हो। आयुर्वेदमा धतुरोलाई शुद्ध गरी गुणकारी औषधिमा परिणत गरिन्छ। सुतशेखर रस, धतुराक्षार, कनक आसव, त्रिभुक्नकीर्ति रस, प्रलापान्तक रस, कनकसुन्दर रस, उन्माद गजाङकुश रस र ग्रन्धिशोध निवारिका वर्तिकाजस्ता आयुर्वेदिक औषधि धतुरोबाटै तयार पारिन्छ।

प्राकृतिक रूपमा धतुरोको बीऊ विषालु हुन्छ। यसको बीऊ खाएको आधा घण्टापछि शरीरमा नकारात्मक लक्षण उत्पन्न हुनथाल्छ। जस्तो कि शरीर तात्ने अनि मानिस बोल्नै नसक्ने हुन्छ। आँखा, मुख सबै रातो हुनथाल्छ र एउटै सामानलाई पनि दुईवटा देख्दछ। बरबराउने, कपडा लुछ्ने, उफ्रने, दौड्नेसम्मका पागलपन सवार हुनथाल्छ। यदि चौबीस घण्टाभित्र उपचार गरिएन भने त यसले मान्छेलाई मृत्युको मुखमा नै पुर्‍याइदिन्छ। धतुरोको यस्तो दुष्प्रभाव तब उत्पन्न हुन्छ जब यसको सयभन्दा बढी बीऊ सेवन गरिएको होस्। अर्थात् सयभन्दा अधिक बीऊको सेवन धतुरोको घातक मात्रा हो।

औषधीय गुण र महत्वहरू

ज्यानै लिने क्षमता भएको धतुरोको बीऊलाई जब एउटा पोकामा राखेर गाईको दूधमा चार घण्टासम्म ममः पकाएझैँ बफाइन्छ र तातोपानीले धोइन्छ तब त्यो शुद्ध हुन्छ। यसरी शुद्ध गरिएको बीऊले विष होइन अब औषधिको काम गर्न थाल्छ। शुद्ध भइसकेपछि धतुरोको बीऊलाई धूलो पारेर चूर्ण बनाइन्छ।

• अङ्ग दुखेमा

पेट वा अन्य भित्री अङ्ग दुखेमा र छातीको रोगमा यसको सेवनले फाइदा गर्छ।

• ओछ्यानमै मुत्ने समस्यामा

ठूलो हुँदै गरेका बच्चाहरू यदि अझै ओछ्यानमै मुत्छन् भने तिनीहरूलाई पनि यो चूर्ण खुवाउन सकिन्छ। औषधिको रूपमा लाभ लिन यो चूर्ण पचासदेखि सय मिलिग्राम बिहान र बेलुका सेवन गर्नुपर्ने हुन्छ।

• कपालबाट जुम्रा र लिखा भगाउन

धतुरोको पात विषालु हुँदैन। कपालबाट जुम्रा र लिखा भगाउन धतुरोको पातबाट निकालिएको रस लगाउन सकिन्छ।

• छालाको रोग

छालाको रोग भएको ठाउँमा यसको लेप प्रयोग गर्न सकिन्छ। आयुर्वेदिक औषधि निर्माताहरू धतुरोको पातलाई विशेष तरिकाले धूलो पारेर चूर्ण बनाउँछन्।

• कपाल झर्ने र चायाँ पर्ने समस्यामा

धतुरोको काँडेदार फलबाट निकालिएको रसले कपाल झर्ने र चायाँ पर्ने समस्या हटाउन मद्दत गर्छ। मानसिक स्वास्थ्य सन्तुलित राख्ने गुण धतुरोमा हुन्छ। त्यसैले वैद्य र कविराजहरू मस्तिष्कसम्बन्धी रोग निको पार्न धतुरोको प्रयोग गर्छन्।

सदुपयोग गर्न जान्नेले विषलाई पनि अमृत बनाउँछ। नजान्नेले अमृतलाई नै विष बनाइदिन्छ। धतुरोको सम्बन्धमा पनि यो कुरा लागू हुन्छ। मानव कल्याणका लागि धतुरोको उपयोग गर्ने हाम्रा प्राचीन ज्ञानको प्रशंसा अचेल विदेशमा समेत हुन थालेको छ।

चित्र दिर्घा

• 
  धतुरोको फुल
• 
  धतुरोको बोट
• 
  धतुरोको फुल
• 
  धतुरोको पात
• 
  धतुरो/फल
• 
  धतुरोको बीऊ