स्वप्रतिरक्षित रोग
| स्व–प्रतिरक्षात्मक रोगहरू | |
|---|---|
 | |
| सिस्टमिक ल्युपस इरिथेमाटोससमा देखिने सामान्य मालार र्यास भएको युवती | |
| विशिष्टता | रुमाटोलोजी, इम्युनोलोजी, ग्यास्ट्रोएन्टेरोलोजी, न्युरोलोजी, डर्माटोलोजी, एन्डोक्राइनोलोजी |
| लक्षणहरू | फरक–फरक रोगअनुसार लक्षणहरू भिन्न हुन्छन्। सामान्यतया कम–स्तरको ज्वरो, थकान[१] |
| देखापर्ने समय | वयस्क अवस्थाबाट सुरु हुने[१] |
| प्रकार | स्व–प्रतिरक्षात्मक रोगहरूको सूची (अलोपेसिया एरिएटा, भिटिलिगो, सिलिएक रोग, प्रकार १ मधुमेह, हाशिमोटोको रोग, ग्राभ्स रोग, आन्द्राको सूजनसम्बन्धी रोग, मल्टिपल स्क्लेरोसिस, सोरायसिस, रुमाटोइड आर्थ्राइटिस, सिस्टमिक ल्युपस इरिथेमाटोसस आदि)[१] |
| औषधि | गैर–स्टेरोइडल सूजन–रोधी औषधि, इम्युनोसप्रेसन्ट, इन्ट्राभेनस इम्युनोग्लोबुलिन[१][२] |
| बारम्बारता | १०% (युके)[३] |
स्व–प्रतिरक्षात्मक रोग भनेको अनुकूली प्रतिरक्षा प्रणालीको असामान्य प्रतिक्रिया हो जसमा शरीरको स्वस्थ र सामान्य अंगलाई बाहिरी रोगाणु जस्तै गलत रूपमा आक्रमण गरिन्छ।[१] हालसम्म ८० भन्दा बढी स्वीकृत स्व–प्रतिरक्षात्मक रोगहरू छन् र हालैको प्रमाणअनुसार १०० भन्दा बढी विभिन्न अवस्थाहरू पनि हुनसक्छन्।[४][५] शरीरको कुनै पनि भाग यसबाट प्रभावित हुन सक्छ।[६]
स्व–प्रतिरक्षात्मक रोगहरू स्व–सूजनसम्बन्धी रोगहरूभन्दा फरक वर्गका हुन्छन्। दुवैमा प्रतिरक्षा प्रणालीको कार्यमा गडबडी हुन्छ जसले र्यास, सुन्निनु वा थकानजस्ता समान लक्षण दिन सक्छ, तर रोगको आधारभूत कारण फरक हुन्छ। स्व–सूजनसम्बन्धी रोगमा सजातीय प्रतिरक्षा प्रणालीको समस्या हुन्छ भने स्व–प्रतिरक्षात्मक रोगमा अनुकूली प्रतिरक्षा प्रणालीमा गडबडी हुन्छ।[७]
यसका लक्षणहरू रोगको प्रकार र प्रभावित अंगअनुसार फरक–फरक हुन्छन्। सामान्यतया कम–स्तरको ज्वरो, थकान, अस्वस्थता आदि हुन्छन्[१]। तर, केहीमा सन्धि पीडा, छालामा र्यास, वा स्नायु प्रणालीका लक्षण पनि देखिन सक्छन्।
यसका कारण पूर्ण रूपमा स्पष्ट छैनन् तर वंशानुगत र वातावरणीय दुवै कारकको संयोजन मानिन्छ।[६] केहीमा परिवारमा ल्युपस जस्ता रोग दोहोरिनु वंशानुगत प्रवृत्तिको सङ्केत हो भने अन्य अवस्थामा संक्रमण वा वातावरणीय असरसँग सम्बन्ध पाइएको छ।
सामान्यतया पाइने स्व–प्रतिरक्षात्मक रोगहरूमा सिलिएक रोग, प्रकार १ मधुमेह, ग्राभ्स रोग, क्रोन्स रोग, अल्सेरेटिभ कोलाइटिस, मल्टिपल स्क्लेरोसिस, अलोपेसिया एरिएटा,[८] एडिसन रोग, पर्निसियस एनेमिया, सोरायसिस, रुमाटोइड आर्थ्राइटिस, र सिस्टमिक ल्युपस इरिथेमाटोसस पर्छन्।[१]
उपचार रोगको प्रकार र गम्भीरताअनुसार फरक हुन्छ।[१] मुख्य लक्ष्य लक्षण नियन्त्रण, प्रतिरक्षा प्रणालीको सक्रियता घटाउने, र संक्रमणबाट बच्ने हो। गैर–स्टेरोइडल सूजन–रोधी औषधि (NSAIDs) र इम्युनोसप्रेसन्ट प्रायः प्रयोग गरिन्छ। केही अवस्थामा इन्ट्राभेनस इम्युनोग्लोबुलिन पनि दिइन्छ।[२] यी उपचारहरूले प्रायः सुधार ल्याए पनि पूर्ण निको पार्दैनन्, दीर्घकालीन व्यवस्थापन आवश्यक पर्छ।[१]
युकेमा गरिएको एक अध्ययनअनुसार जनसङ्ख्याको १०% मा कुनै न कुनै स्व–प्रतिरक्षात्मक रोग हुन्छ[३] र महिलामा बढी पाइन्छ। यी रोगहरू प्रायः वयस्क अवस्थामा सुरु भए पनि कुनै पनि उमेरमा देखिन सक्छन्।[१] १९०० को दशकको सुरुदेखि यिनीहरूको पहिचान भएको हो र यसपछि बुझाइ तथा उपचारमा उल्लेख्य प्रगति भए पनि पूर्ण कारण र कार्यविधि बुझ्न अझ धेरै अनुसन्धान आवश्यक छ।[९]
सन्दर्भहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ १.०० १.०१ १.०२ १.०३ १.०४ १.०५ १.०६ १.०७ १.०८ १.०९ "Autoimmune diseases", Office on Women's Health, U.S. Department of Health and Human Services, २२ फेब्रुअरी २०२१, मूलबाट ५ अक्टोबर २०१६-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ५ अक्टोबर २०१६।
- ↑ २.० २.१ Update on intravenous immunoglobulins...।
- ↑ ३.० ३.१ Incidence, prevalence, and co-occurrence of autoimmune disorders...।
- ↑ "List of Autoimmune Diseases", Autoimmune Registry Inc. (en-USमा), अन्तिम पहुँच २०२२-०६-०६।
- ↑ "The Prevalence of Autoimmune Disorders in Women: A Narrative Review", Cureus 12 (5): e8094, मे २०२०, डिओआई:10.7759/cureus.8094, पिएमआइडी 32542149, पिएमसी 7292717।
- ↑ ६.० ६.१ Women's Health Across the Lifespan: A Pharmacotherapeutic Approach, ASHP, २०१०, पृ: ५७९, आइएसबिएन 978-1-58528-194-7।
- ↑ Clinical guidelines and definitions of autoinflammatory diseases...।
- ↑ Whole exome sequencing in Alopecia Areata identifies rare variants in KRT82...।
- ↑ Ananthanarayan and Paniker's Textbook of Microbiology, पृ: १६९।
उद्दरण त्रुटी: <ref> tag with name "PregnancyDef" defined in <references> is not used in prior text.
उद्दरण त्रुटी: <ref> tag with name "PregnancyWiki" defined in <references> is not used in prior text.
उद्दरण त्रुटी: <ref> tag with name "GestationalAge" defined in <references> is not used in prior text.
उद्दरण त्रुटी: <ref> tag with name "SignsSymptoms" defined in <references> is not used in prior text.
उद्दरण त्रुटी: <ref> tag with name "Complications" defined in <references> is not used in prior text.
उद्दरण त्रुटी: <ref> tag with name "NutritionPreg" defined in <references> is not used in prior text.