सामग्रीमा जानुहोस्

ह्यालोजन

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट

ह्यालोजनहरू आवर्त सारणीको समूह 17 (VIIA) मा पाइने अधातु तत्वहरूको समूह हो। यो शब्द ग्रीक भाषाको "halos" (नुन) र "genes" (बनाउने) बाट आएको हो। यस समूहमा फ्लोरिन (F), क्लोरिन (Cl), ब्रोमिन (Br), आयोडिन (I)एस्टाटिन (At) गरी पाँच तत्वहरू पर्दछन्।

भौतिक गुणहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]

ह्यालोजनहरूको भौतिक अवस्था तापक्रम अनुसार फरक-फरक हुन्छ। सामान्य तापक्रम र चापमा फ्लोरिनक्लोरिन ग्यास अवस्थामा, ब्रोमिन तरल अवस्थामा, र आयोडिन ठोस अवस्थामा पाइन्छन्। यी तत्वहरूको रङ पनि फरक-फरक हुन्छ - फ्लोरिन पहेंलो-हरियो, क्लोरिन हरियो-पहेंलो, ब्रोमिन रातो-खैरो, र आयोडिन बैंगनी रङको हुन्छ।

रासायनिक गुणहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]

सबै ह्यालोजनहरूको बाह्यतम कक्षमा 7 वटा इलेक्ट्रोन हुन्छ। यी तत्वहरू अत्यन्त 'प्रतिक्रियाशील' हुन्छन् र एक इलेक्ट्रोन प्राप्त गरी स्थिर अवस्था प्राप्त गर्न खोज्छन्। सक्रियता श्रृंखलामा फ्लोरिनदेखि आयोडिनसम्म क्रमशः सक्रियता घट्दै जान्छ।

प्राकृतिक उपलब्धता

[सम्पादन गर्नुहोस्]

ह्यालोजनहरू प्रकृतिमा मुक्त अवस्थामा पाइँदैनन्। यी तत्वहरू प्राय: लवणको रूपमा पाइन्छन्। समुद्री पानीमा क्लोराइड आयनको रूपमा, खनिजहरूमा फ्लोराइड र आयोडाइडको रूपमा पाइन्छन्। एस्टाटिन प्राकृतिक रूपमा अत्यन्त कम मात्रामा पाइन्छ।

औद्योगिक उत्पादन

[सम्पादन गर्नुहोस्]

ह्यालोजनहरूको औद्योगिक उत्पादन विभिन्न विधिहरूद्वारा गरिन्छ। क्लोरिन समुद्री पानीको विद्युत विच्छेदनबाट, ब्रोमिन समुद्री पानीबाट क्लोरिनको प्रयोगले, र आयोडिन समुद्री शैवालबाट निकालिन्छ।

अनुप्रयोगहरू

[सम्पादन गर्नुहोस्]

ह्यालोजनहरूका विभिन्न प्रयोगहरू छन्:

जैविक महत्व

[सम्पादन गर्नुहोस्]

ह्यालोजनहरू जीवित प्राणीहरूको लागि अत्यावश्यक तत्वहरू हुन्। आयोडिन थाइरोक्सिन हर्मोन बनाउन आवश्यक पर्छ। फ्लोरिन दाँतको स्वास्थ्यका लागि महत्वपूर्ण छ। क्लोरिन पाचन रसमा हाइड्रोक्लोरिक एसिडको रूपमा पाइन्छ।

सुरक्षा सावधानी

[सम्पादन गर्नुहोस्]

ह्यालोजनहरू अत्यन्त विषाक्त र खतरनाक हुन सक्छन्। यिनीहरूले:

  • छालामा जलन गराउन सक्छन्
  • श्वासप्रश्वासमा समस्या ल्याउन सक्छन्
  • आँखालाई हानि पुर्याउन सक्छन्

ह्यालोजनहरूले विभिन्न प्रकारका यौगिकहरू बनाउँछन्:

वातावरणीय प्रभाव

[सम्पादन गर्नुहोस्]

केही ह्यालोजन यौगिकहरू वातावरणका लागि हानिकारक हुन्छन्। क्लोरोफ्लोरोकार्बन (CFCs) ले ओजोन तहलाई नष्ट गर्छ। यसैले यिनीहरूको प्रयोगमा अन्तर्राष्ट्रिय नियन्त्रण गरिएको छ।

यो पनि हेर्नुहोस्

[सम्पादन गर्नुहोस्]