ह्यालोजन
ह्यालोजनहरू आवर्त सारणीको समूह 17 (VIIA) मा पाइने अधातु तत्वहरूको समूह हो। यो शब्द ग्रीक भाषाको "halos" (नुन) र "genes" (बनाउने) बाट आएको हो। यस समूहमा फ्लोरिन (F), क्लोरिन (Cl), ब्रोमिन (Br), आयोडिन (I) र एस्टाटिन (At) गरी पाँच तत्वहरू पर्दछन्।
भौतिक गुणहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरूको भौतिक अवस्था तापक्रम अनुसार फरक-फरक हुन्छ। सामान्य तापक्रम र चापमा फ्लोरिन र क्लोरिन ग्यास अवस्थामा, ब्रोमिन तरल अवस्थामा, र आयोडिन ठोस अवस्थामा पाइन्छन्। यी तत्वहरूको रङ पनि फरक-फरक हुन्छ - फ्लोरिन पहेंलो-हरियो, क्लोरिन हरियो-पहेंलो, ब्रोमिन रातो-खैरो, र आयोडिन बैंगनी रङको हुन्छ।
रासायनिक गुणहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]सबै ह्यालोजनहरूको बाह्यतम कक्षमा 7 वटा इलेक्ट्रोन हुन्छ। यी तत्वहरू अत्यन्त 'प्रतिक्रियाशील' हुन्छन् र एक इलेक्ट्रोन प्राप्त गरी स्थिर अवस्था प्राप्त गर्न खोज्छन्। सक्रियता श्रृंखलामा फ्लोरिनदेखि आयोडिनसम्म क्रमशः सक्रियता घट्दै जान्छ।
प्राकृतिक उपलब्धता
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरू प्रकृतिमा मुक्त अवस्थामा पाइँदैनन्। यी तत्वहरू प्राय: लवणको रूपमा पाइन्छन्। समुद्री पानीमा क्लोराइड आयनको रूपमा, खनिजहरूमा फ्लोराइड र आयोडाइडको रूपमा पाइन्छन्। एस्टाटिन प्राकृतिक रूपमा अत्यन्त कम मात्रामा पाइन्छ।
औद्योगिक उत्पादन
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरूको औद्योगिक उत्पादन विभिन्न विधिहरूद्वारा गरिन्छ। क्लोरिन समुद्री पानीको विद्युत विच्छेदनबाट, ब्रोमिन समुद्री पानीबाट क्लोरिनको प्रयोगले, र आयोडिन समुद्री शैवालबाट निकालिन्छ।
अनुप्रयोगहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरूका विभिन्न प्रयोगहरू छन्:
- फ्लोरिन: दन्त मञ्जन, प्लास्टिक उत्पादन
- क्लोरिन: पानी शुद्धीकरण, ब्लिचिङ एजेन्ट
- ब्रोमिन: फोटोग्राफी, कीटनाशक
- आयोडिन: एन्टीसेप्टिक, थाइरोइड ग्रन्थिको कार्यमा
जैविक महत्व
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरू जीवित प्राणीहरूको लागि अत्यावश्यक तत्वहरू हुन्। आयोडिन थाइरोक्सिन हर्मोन बनाउन आवश्यक पर्छ। फ्लोरिन दाँतको स्वास्थ्यका लागि महत्वपूर्ण छ। क्लोरिन पाचन रसमा हाइड्रोक्लोरिक एसिडको रूपमा पाइन्छ।
सुरक्षा सावधानी
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरू अत्यन्त विषाक्त र खतरनाक हुन सक्छन्। यिनीहरूले:
- छालामा जलन गराउन सक्छन्
- श्वासप्रश्वासमा समस्या ल्याउन सक्छन्
- आँखालाई हानि पुर्याउन सक्छन्
यौगिकहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]ह्यालोजनहरूले विभिन्न प्रकारका यौगिकहरू बनाउँछन्:
- हाइड्रोह्यालिक एसिडहरू (HF, HCl, HBr, HI)
- इन्टरह्यालोजन यौगिकहरू (ICl, BrF₃)
- धातु ह्यालाइडहरू (NaCl, KI)
वातावरणीय प्रभाव
[सम्पादन गर्नुहोस्]केही ह्यालोजन यौगिकहरू वातावरणका लागि हानिकारक हुन्छन्। क्लोरोफ्लोरोकार्बन (CFCs) ले ओजोन तहलाई नष्ट गर्छ। यसैले यिनीहरूको प्रयोगमा अन्तर्राष्ट्रिय नियन्त्रण गरिएको छ।
यो पनि हेर्नुहोस्
[सम्पादन गर्नुहोस्]आवर्त सारणी | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||
Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||
Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||
Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Uub | Uut | Uuq | Uup | Uuh | Uus | Uuo | ||||||||||
|