"राई जाति" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
चिनोहरू: मोबाइल सम्पादन मोबाइल वेब सम्पादन |
सा विकिफाइ गरियो |
||
पङ्क्ति १: | पङ्क्ति १: | ||
==इतिहास == |
==इतिहास == |
||
⚫ | |||
{{Infobox ethnic group |
|||
⚫ | |||
| group = खम्बु राई जाती |
| group = खम्बु राई जाती |
||
| image = |
| image = Sakela Ubhauli 2009, Tundikhel Nepal (3588521516).jpg |
||
| caption = साकेला उभौली सन् २०१९ मा सहभागी नेपाली राई युवतीहरू, काठमाण्डौ नेपाल |
|||
| caption = खम्बु राई युवतीहरु |
|||
| poptime = |
| poptime = |
||
| population = 620,004 <br> {{flagcountry|Nepal}} |
| population = 620,004 <br> {{flagcountry|Nepal}} |
||
|region4 = {{flag|भारत}} |
|region4 = {{flag|भारत}} को [[दार्जिलिङ]] र [[कालिम्पोङ]] जिल्ला [[पश्चिम बङ्गाल]] |
||
|pop4 = 2,50,000 (2011) |
|pop4 = 2,50,000 (2011) |
||
| languages = [[राई भाषा|राई]], |
| languages = [[राई भाषा|राई]], [[किराँत भाषा|किराँत]], [[नेपाली भाषा|नेपाली]] |
||
|rels = मुन्दुम |
|rels = मुन्दुम किरात धर्म |
||
}} |
}} |
||
==बसोबास== |
==बसोबास== |
||
⚫ | खासगरी खम्बु/राईहरूको मूलथलो पूर्वी नेपालको पूर्वी भुभाग, [[खोटाङ]], [[भोजपुर]], [[सोलुखुम्बु जिल्ला]], [[ओखलढुङ्गा जिल्ला]], र [[उदयपुर जिल्ला]] यिनीहरूको मूलथलो हो भन्न सकिन्छ। यसका साथै खम्बु/राईहरू [[संखुवासभा जिल्ला]], [[धनकुटा जिल्ला]], [[पाँचथर जिल्ला]], [[सुनसरी जिल्ला|सुनसरी]], [[मोरङ जिल्ला]], [[झापा जिल्ला|झापा]], [[इलाम जिल्ला]], सप्तरी, मकवानपुर(राईगाउँ) लगायतका जिल्लाहरूमा छरिएर ठूलो संख्यामा बस्दै आएका छन्। त्यसैगरी [[भारत]]को [[सिक्किम]] राज्य र [[पश्चिम बङ्गाल]] राज्यको [[दार्जिलिङ]],[[कालिम्पोङ जिल्ला]]मा पनि राई जातिको बाक्लो बसोबास पाइन्छ। वि.सं. २०४८ सालको जनगणनाअनुसार २ लाख ५८ हजार ९ सय २२ पुरुष र २ लाख ६६ हजार ६ सय २९ गरी ५ लाख २५ हजार ५ सय ५१ उल्लेख रहेको छ। त्यसैगरी वि.सं. २०५८ सालको जनगणना अनुसार ६ लाख ५२ हजार १ सय ५४ रहेको उल्लेख छ। |
||
⚫ | खासगरी खम्बु/ |
||
==रहन सहन == |
==रहन सहन == |
||
पहाडी क्षेत्रमा खम्बु/राईहरू घर ढुङ्गा र माटोले बनाउने गर्दछन् र तराई क्षेत्रमा आफुलाई इच्छा लागे अनुसार घर बनाउने गर्दछन्। यिनीहरू घरमा पूर्व तर्फ एउटा र दक्षिण तर्फ एउटा ढोका राखिएको हुन्छ। घरहरू अधिकांस दुई तले हुन्छन्। घरको छानो खर चित्राले छाइएको हुन्छ। गेरु र कमेरो माटोले घर लिपेका हुन्छन्। |
पहाडी क्षेत्रमा खम्बु/राईहरू घर ढुङ्गा र माटोले बनाउने गर्दछन् र तराई क्षेत्रमा आफुलाई इच्छा लागे अनुसार घर बनाउने गर्दछन्। यिनीहरू घरमा पूर्व तर्फ एउटा र दक्षिण तर्फ एउटा ढोका राखिएको हुन्छ। घरहरू अधिकांस दुई तले हुन्छन्। घरको छानो खर चित्राले छाइएको हुन्छ। गेरु र कमेरो माटोले घर लिपेका हुन्छन्। |
||
पङ्क्ति २९: | पङ्क्ति २७: | ||
==राई जातिका केही प्रसिद्ध व्यक्तित्वहरू== |
==राई जातिका केही प्रसिद्ध व्यक्तित्वहरू== |
||
*[[अगनसिंह राई]] १३ [[भिक्टोरिया क्रस]] विजेता |
* [[अगनसिंह राई]] १३ [[भिक्टोरिया क्रस]] विजेता |
||
* लैनसिंह बाङ्देल [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान]]का पूर्व उपकूलपति |
* लैनसिंह बाङ्देल [[नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठान]]का पूर्व उपकूलपति |
||
* [[इन्द्रबहादुर राई]] - लेखक र साहित्यिक आलोचक |
* [[इन्द्रबहादुर राई]] - लेखक र साहित्यिक आलोचक |
||
पङ्क्ति ३५: | पङ्क्ति ३३: | ||
* [[बलबहादुर राई]] -[[नेपाली काँग्रेस]] पार्टीको वरिष्ठ नेता, वरिष्ठ कैबिनेट मन्त्री, प्रधानमन्त्रीको रूपमा काम गरे - |
* [[बलबहादुर राई]] -[[नेपाली काँग्रेस]] पार्टीको वरिष्ठ नेता, वरिष्ठ कैबिनेट मन्त्री, प्रधानमन्त्रीको रूपमा काम गरे - |
||
* [[नारदमुनि थुलुङ]] - मन्त्री |
* [[नारदमुनि थुलुङ]] - मन्त्री |
||
* प्रदीप राई - लेखक र कवि नेपालको राष्ट्रिय गान लेखक। |
* प्रदीप राई - लेखक र कवि नेपालको राष्ट्रिय गान लेखक। |
||
* [[शम्भू राई]] कलाकार (गायक संगीतकार) |
* [[शम्भू राई]] कलाकार (गायक संगीतकार) |
||
पङ्क्ति ४५: | पङ्क्ति ४२: | ||
* [[सत्यकला राई]] कलाकार (गायिका) |
* [[सत्यकला राई]] कलाकार (गायिका) |
||
* [[समृद्धी राई]] मिस नेपाल/गीत रचनाकार/गायिका |
* [[समृद्धी राई]] मिस नेपाल/गीत रचनाकार/गायिका |
||
*[[मेलिना राई]] कलाकार (गायिका ) |
* [[मेलिना राई]] कलाकार (गायिका ) |
||
* [[बिना राई]] कलाकार (गायिका) |
* [[बिना राई]] कलाकार (गायिका) |
||
* [[चक्र भुषन राई]] कलाकार (गायकार) |
* [[चक्र भुषन राई]] कलाकार (गायकार) |
||
पङ्क्ति ५७: | पङ्क्ति ५४: | ||
* सुमन नाछिरिङ राई, सम्पादक मुन्धुमस्टार डटकम र चलचित्र निर्द्शक |
* सुमन नाछिरिङ राई, सम्पादक मुन्धुमस्टार डटकम र चलचित्र निर्द्शक |
||
* [[शेरधन राई ]] -सुचना तथा संचारमन्त्री हाल १ न. प्रदेश मुख्यमन्त्री |
* [[शेरधन राई ]] -सुचना तथा संचारमन्त्री हाल १ न. प्रदेश मुख्यमन्त्री |
||
* [[मीरा राई ]] - ट्रयाल रेसिङ चेम्पीयन |
* [[मीरा राई ]] - ट्रयाल रेसिङ चेम्पीयन |
||
⚫ | |||
* प्रमिला राई नेपाल आइडल ५ गायिका |
* प्रमिला राई नेपाल आइडल ५ गायिका |
||
*सरला राई गायिका |
* सरला राई गायिका |
||
*मेनुका राई गायिका |
* मेनुका राई गायिका |
||
* |
|||
==यी पनि हेर्नुहोस्== |
==यी पनि हेर्नुहोस्== |
||
*[[किराँत]] |
* [[किराँत]] |
||
* [[यलम्बर]] [[किराँत राजवंश]]को प्रथम राजा - |
* [[यलम्बर]] [[किराँत राजवंश]]को प्रथम राजा - |
||
*[[नाछिरिङ]] |
* [[नाछिरिङ]] |
||
*[[साकेला]] |
* [[साकेला]] |
||
* [[किराँत राई यायोँख्खा]] |
* [[किराँत राई यायोँख्खा]] |
||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
⚫ | |||
{{reflist}} |
|||
== बाह्य सूत्र == |
== बाह्य सूत्र == |
||
* [https://unstats.un.org/unsd/demographic/sources/census/wphc/Nepal/Nepal-Census-2011-Vol1.pdf|Demography Population Nepal Census 2011] |
|||
⚫ | * [https://www.researchgate.net/profile/Worrel-Kumar-Bain/publication/342411957_An_Anthropological_Venture_into_the_Rai_Community_of_Darjeeling_Hills_West_Bengal_India/links/5ef32a6e92851cba7a463372/An-Anthropological-Venture-into-the-Rai-Community-of-Darjeeling-Hills-West-Bengal-India.pdf?origin=publication_detail|Anthropological Venture into the Rai Community of Darjeeling Hills West Bengal India] |
||
* [http://www.opgenort.nl/wamras.php/ वाम्बुले राइ समाज] |
* [http://www.opgenort.nl/wamras.php/ वाम्बुले राइ समाज] |
||
* [http://www.wambulerai.org/ राई समाज] |
* [http://www.wambulerai.org/ राई समाज] |
||
*[http://www.kiratworld.com Related Indigenous nepali people (नेपालको जनजाति सम्बन्धित)] |
* [http://www.kiratworld.com Related Indigenous nepali people (नेपालको जनजाति सम्बन्धित)] |
||
*[http://www.kiratraiyayokkha.com Kirat Rai Yayokkha Nepal] |
* [http://www.kiratraiyayokkha.com Kirat Rai Yayokkha Nepal] |
||
*[http://www.unitedkiratrai.org United Kirat Rai Organization of America] |
* [http://www.unitedkiratrai.org United Kirat Rai Organization of America] |
||
*[http://krsa.info/ Kirat Rai Society of America] |
* [http://krsa.info/ Kirat Rai Society of America] |
||
*[http://www.kiratisaathi.com Portal of the Kirati community] |
* [http://www.kiratisaathi.com Portal of the Kirati community] |
||
*[http://www.nefin.org.np Nepal Federation of Indigenous Nationalities (NEFIN)] |
* [http://www.nefin.org.np Nepal Federation of Indigenous Nationalities (NEFIN)] |
||
*[http://stb.univie.ac.at/das-istb-verstehen/forschungsprojekte/ritual-raum-mimesis-bei-den-rai-in-ostnepal/ Academic Research Project on Rai Culture by the University of Vienna, Austria] |
* [http://stb.univie.ac.at/das-istb-verstehen/forschungsprojekte/ritual-raum-mimesis-bei-den-rai-in-ostnepal/ Academic Research Project on Rai Culture by the University of Vienna, Austria] |
||
०९:०४, ११ मे २०२१ जस्तै गरी पुनरावलोकन
इतिहास
नेपाली शब्दसागरमा खम्बु (राई) जाति नेपालको धेरै पुरानो एक किराँत समुदाय भित्र पर्ने जाति हो यिनिहरूको पुर्खा लाई परुहाङ र सुम्निमा भनिन्छ। “खम्बु” (जाति), जस्लाई “राई” पनि भनिन्छ खम्बु राई जाति नेपाल को एक प्रमुख जाति हो।
जम्मा जनसङ्ख्या | |
---|---|
620,004 नेपाल | |
भारत को दार्जिलिङ र कालिम्पोङ जिल्ला पश्चिम बङ्गाल | 2,50,000 (2011) |
भाषाहरू | |
राई, किराँत, नेपाली | |
धर्महरू | |
मुन्दुम किरात धर्म |
बसोबास
खासगरी खम्बु/राईहरूको मूलथलो पूर्वी नेपालको पूर्वी भुभाग, खोटाङ, भोजपुर, सोलुखुम्बु जिल्ला, ओखलढुङ्गा जिल्ला, र उदयपुर जिल्ला यिनीहरूको मूलथलो हो भन्न सकिन्छ। यसका साथै खम्बु/राईहरू संखुवासभा जिल्ला, धनकुटा जिल्ला, पाँचथर जिल्ला, सुनसरी, मोरङ जिल्ला, झापा, इलाम जिल्ला, सप्तरी, मकवानपुर(राईगाउँ) लगायतका जिल्लाहरूमा छरिएर ठूलो संख्यामा बस्दै आएका छन्। त्यसैगरी भारतको सिक्किम राज्य र पश्चिम बङ्गाल राज्यको दार्जिलिङ,कालिम्पोङ जिल्लामा पनि राई जातिको बाक्लो बसोबास पाइन्छ। वि.सं. २०४८ सालको जनगणनाअनुसार २ लाख ५८ हजार ९ सय २२ पुरुष र २ लाख ६६ हजार ६ सय २९ गरी ५ लाख २५ हजार ५ सय ५१ उल्लेख रहेको छ। त्यसैगरी वि.सं. २०५८ सालको जनगणना अनुसार ६ लाख ५२ हजार १ सय ५४ रहेको उल्लेख छ।
रहन सहन
पहाडी क्षेत्रमा खम्बु/राईहरू घर ढुङ्गा र माटोले बनाउने गर्दछन् र तराई क्षेत्रमा आफुलाई इच्छा लागे अनुसार घर बनाउने गर्दछन्। यिनीहरू घरमा पूर्व तर्फ एउटा र दक्षिण तर्फ एउटा ढोका राखिएको हुन्छ। घरहरू अधिकांस दुई तले हुन्छन्। घरको छानो खर चित्राले छाइएको हुन्छ। गेरु र कमेरो माटोले घर लिपेका हुन्छन्।
खम्बु/राईहरू प्राईः गरी सुँगुर तथा बंगुर पाल्ने गर्दछन्। यिनीहरू सुँगरका मासु अत्याधिक मात्रामा रुचाउछन। यिनीहरू आफ्नो खेतबारीमा मकै, कोदो, गहुँ लगायतका बालीहरू लगाउँछन्। साम्पाङ,बान्तवा र केही थरका खम्बु/राईहरूमा खसी बोका बाख्राको मासु खान हुन्न भन्ने मान्यता रहेको पाइन्छ। यिनीहरूका पुर्खाहरूले जंगलमा पाइने अल्लो-पाटबाट झिकेको खस्रो धागोको भांग्रा बुनेर लगाउने गर्दथे। यो जातिमा महिलाहरूले घाँटीमा मुगाको माला, चाँदीका मोहरका माला र प्रशस्त सुन लगाउने गर्दथे। अहिले यो जती हरेक क्ष्रेत्रमा अगडि देखिन्छन्। राई जातिका मनिसहरू इमानदार र शाहसि पनि मानिन्छ । खम्बु/राई जाती भित्र करिब ३६ भषा छन् तर अहिले बोलचालमा २९ भाषा मात्रै देखिन्छ अन्य भाषा लोप हुदै गएको देखिन्छ ।
खम्बु/राई समुदाय मनोरञ्जन गर्ने खालका हुन्छन्। यिनीहरू गीत, नाच र वाद्यवादन असाध्यै रुचाउँछन्। विशेष खम्बुराई हरूको महान चाड साकेला हो उधौली उभौलिमा यिनीहरू १०/१५ दिन सम्म सामुहिक साकेला शिली नाच्छ्न साथै ओमाडाक, बिसू तथा धुले पूजाका समयमा खम्बु/ राईहरूले सात दिनसम्म समूह समूहमा बिभाजित भई धनुकाँडबाट तीर हान्ने गर्दछन्। यसमा बाजीसमेत राखिएको हुन्छ। तीर हान्ने बेलामा राम्रा र सफा कपडाहरूमा सजिएर तारो हान्ने काममा सहभागी हुन्छन्। कुनै कुनै वयस्क तरुनीहरूले त आफ्नो घाँटीमा लगाइराखेको हार झिकेर आफूले मन पराएको समूह वा व्यक्तिलाई तारोका रूपमा थापिदिने पनि गर्छन्। जित्नेहरू गौरवान्वित हुन्छन् र उक्त हार लाने गर्दछन्। त्यतिबेला सम्बन्धित युवतिले त्यो उकास्न एक मुरी दुई पाथी चामल, गाग्री भरि जाँड, रक्सी, एउटा सँगुर, ७ रूपैयाँ दाम चढाएर मामामार्फ फिर्ता लिने प्रचलन छ। हरेक खम्बु/राईहरूले कम्मरमा खुकुरी भिरेकै हुन्छन्।सहरमा बस्ने राईहरूमा भने यो प्रथा भेटिदैन।
खम्बु/राई जातिका केटाकेटीहरूले एक अर्कामा मायाप्रीति गाँसी प्रेमबिवाह पनि गर्ने गर्दछन्। माया प्रेम कै सिलसिलामा केही गरी केटी गर्भवती भएमा भने पनि त्यसै केटाले नै बिवाह गर्नुपर्छ । खम्बु/राईहरू भूतप्रेतमा विश्वास गर्छन्। खम्बु/राई जातिमा 'सिये' भन्ने भूतमाथि विश्वास गर्ने गर्दछन्। यो भूत चूल्हो, अगेँनो र खम्बु/राईका शव गाडिने ठाउँमा बस्छ भन्ने गर्दछन्। सियेको प्रभाव पर्नासाथ मानिसको कपाल दुख्न थाल्दछ र वान्ता पनि हुन्छ भन्दछन्। त्यसैले कपाल दुख्न थाल्यो भने खम्बु/राईहरू कपाल मुठ्ठीभरि समाएर झड्का दिएर तान्ने गर्दछन्। यस्तो कार्यलाई खम्बु/राई भाषामा 'टाङ ची' भनिन्छ। वान्ता भयो भने यसले हैजाको रूप पनि लिनसक्ने विश्वास गर्दछन्। खम्बु/राईहरूमा खटिरा नआओस् र अंगभंग भएको केटाकेटी नजन्मून् भनेर 'नागी' भन्ने पूजा समेत गर्दछन्।
राई जातिका केही प्रसिद्ध व्यक्तित्वहरू
- अगनसिंह राई १३ भिक्टोरिया क्रस विजेता
- लैनसिंह बाङ्देल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका पूर्व उपकूलपति
- इन्द्रबहादुर राई - लेखक र साहित्यिक आलोचक
- गणेश रसिक लेखक तथा कलाकार।
- बलबहादुर राई -नेपाली काँग्रेस पार्टीको वरिष्ठ नेता, वरिष्ठ कैबिनेट मन्त्री, प्रधानमन्त्रीको रूपमा काम गरे -
- नारदमुनि थुलुङ - मन्त्री
- प्रदीप राई - लेखक र कवि नेपालको राष्ट्रिय गान लेखक।
- शम्भू राई कलाकार (गायक संगीतकार)
- धीरज राई कलाकार (गायक)
- सबिन राई - कलाकार (गायक)
- राजेश पायल राई कलाकार (गायक) -
- विल्सन बिक्रम राई कलाकार
- दयाहाङ राई अहिलेको (नायक)
- सत्यकला राई कलाकार (गायिका)
- समृद्धी राई मिस नेपाल/गीत रचनाकार/गायिका
- मेलिना राई कलाकार (गायिका )
- बिना राई कलाकार (गायिका)
- चक्र भुषन राई कलाकार (गायकार)
- पार्बती राई कलाकार (गायिका)
- विष्णु मुकारुङ कलाकार (गायक)
- आभा मुकारुङ कलाकार (गयिका)
- उदय सोताङ कलाकार (गायक)
- मनिला सोताङ कलाकार (गायिक)
- दुर्ज कुमार राई -
- गणेश राज राई - DIGP
- सुमन नाछिरिङ राई, सम्पादक मुन्धुमस्टार डटकम र चलचित्र निर्द्शक
- शेरधन राई -सुचना तथा संचारमन्त्री हाल १ न. प्रदेश मुख्यमन्त्री
- मीरा राई - ट्रयाल रेसिङ चेम्पीयन
- प्रमिला राई नेपाल आइडल ५ गायिका
- सरला राई गायिका
- मेनुका राई गायिका
यी पनि हेर्नुहोस्
- किराँत
- यलम्बर किराँत राजवंशको प्रथम राजा -
- नाछिरिङ
- साकेला
- किराँत राई यायोँख्खा
सन्दर्भ सामग्रीहरू
बाह्य सूत्र
- Population Nepal Census 2011
- Venture into the Rai Community of Darjeeling Hills West Bengal India
- वाम्बुले राइ समाज
- राई समाज
- Related Indigenous nepali people (नेपालको जनजाति सम्बन्धित)
- Kirat Rai Yayokkha Nepal
- United Kirat Rai Organization of America
- Kirat Rai Society of America
- Portal of the Kirati community
- Nepal Federation of Indigenous Nationalities (NEFIN)
- Academic Research Project on Rai Culture by the University of Vienna, Austria