"परमाणु बम" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
Content deleted Content added
कुनै सम्पादन सारांश छैन
कुनै सम्पादन सारांश छैन
पङ्क्ति ७८: पङ्क्ति ७८:


[[af:Kernwapen]]
[[af:Kernwapen]]
[[an:Arma nucleyar]]
[[ar:سلاح نووي]]
[[ar:سلاح نووي]]
[[arz:سلاح نووى]]
[[bg:Атомна бомба]]
[[bs:Hidrogenska bomba]]
[[ast:Arma nuclear]]
[[az:Nüvə silahı]]
[[bat-smg:Kondoulėnis gėnklos]]
[[be:Ядзерная зброя]]
[[be-x-old:Ядзерная зброя]]
[[bg:Ядрено оръжие]]
[[bn:পারমাণবিক অস্ত্র]]
[[bs:Nuklearno oružje]]
[[ca:Arma nuclear]]
[[ca:Arma nuclear]]
[[cs:Jaderná zbraň]]
[[cs:Jaderná zbraň]]
पङ्क्ति ९५: पङ्क्ति १०३:
[[fi:Ydinase]]
[[fi:Ydinase]]
[[fr:Arme nucléaire]]
[[fr:Arme nucléaire]]
[[fy:Kearnwapen]]
[[gan:核武器]]
[[gan:核武器]]
[[gl:Bomba atómica]]
[[gl:Bomba atómica]]
[[ha:Makaman nukiliya]]
[[he:פצצת ביקוע גרעיני]]
[[he:נשק גרעיני]]
[[hr:Nuklearno oružje]]
[[hr:Nuklearno oružje]]
[[hu:Nukleáris fegyver]]
[[hu:Nukleáris fegyver]]
पङ्क्ति १०७: पङ्क्ति ११७:
[[ja:核兵器]]
[[ja:核兵器]]
[[ka:ბირთვული იარაღი]]
[[ka:ბირთვული იარაღი]]
[[kk:Ядролық қару]]
[[kn:ಬೈಜಿಕ ಬಾಂಬ್]]
[[ko:핵무기]]
[[ko:핵무기]]
[[la:Bomba atomica]]
[[la:Bomba atomica]]
[[lt:Branduolinis ginklas]]
[[lt:Branduolinis ginklas]]
[[lv:Kodolieroči]]
[[lv:Kodolieroči]]
[[mk:Нуклеарно оружје]]
[[mk:Атомска бомба]]
[[ml:ആണവായുധം]]
[[ml:ആണവായുധം]]
[[ms:Senjata nuklear]]
[[ms:Senjata nuklear]]
[[my:အဏုမြူ လက်နက်]]
[[nl:Atoombom]]
[[nl:Kernwapen]]
[[nn:Atomvåpen]]
[[nn:Atomvåpen]]
[[no:Kjernefysiske våpen]]
[[no:Kjernefysiske våpen]]
[[nv:Łéétsoh beeʼeldǫǫhtsoh beeʼalį́į́h]]
[[oc:Arma nucleara]]
[[pl:Broń jądrowa]]
[[pl:Broń jądrowa]]
[[pt:Bomba atômica]]
[[pnb:ایٹم بمب]]
[[pt:Bomba nuclear]]
[[qu:Iñuku huk'i ayñi]]
[[qu:Iñuku huk'i ayñi]]
[[ro:Armă nucleară]]
[[ro:Armă nucleară]]
[[ru:Ядерное оружие]]
[[ru:Ядерное оружие]]
[[sh:Nuklearno oružje]]
[[sh:Nuklearno oružje]]
[[si:න්‍යෂ්ටික අවි]]
[[simple:Nuclear weapon]]
[[simple:Nuclear weapon]]
[[sk:Jadrová zbraň]]
[[sk:Jadrová zbraň]]
[[sl:Jedrsko orožje]]
[[sl:Jedrsko orožje]]
[[sq:Armët bërthamore]]
[[sr:Нуклеарно оружје]]
[[sr:Атомска бомба]]
[[su:Pakarang nuklir]]
[[su:Pakarang nuklir]]
[[sv:Kärnvapen]]
[[sv:Kärnvapen]]
[[sw:Bomu la nyuklia]]
[[sw:Bomu la nyuklia]]
[[ta:அணு குண்டு]]
[[ta:அணு குண்டு]]
[[te:అణ్వాయుధం]]
[[tg:Бомбаи атомӣ]]
[[th:อาวุธนิวเคลียร์]]
[[th:อาวุธนิวเคลียร์]]
[[tl:Sandatang nuklear]]
[[tl:Sandatang nuklear]]
पङ्क्ति १३६: पङ्क्ति १५६:
[[uk:Ядерна зброя]]
[[uk:Ядерна зброя]]
[[ur:آبگرقنبلہ]]
[[ur:آبگرقنبلہ]]
[[uz:Atom bombasi]]
[[vi:Vũ khí hạt nhân]]
[[vi:Vũ khí hạt nhân]]
[[war:Armas Nukleyar]]
[[zh:核武器]]
[[zh:核武器]]
[[zh-yue:核武]]
[[zh-yue:核武]]

१६:१४, ३ डिसेम्बर २०११ जस्तै गरी पुनरावलोकन

सन् १९४५मा जापानका नागासाकीमा झारिएका बमदेखि उत्पन्न भयङकर मेघको सदृश बादल - यी बादल बमका झरेका स्थानदेखि लगभग १८ किमी माथिसम्म उठेका थिए।

नाभिकीय अस्त्र वा परमाणु बम एउटा विस्फोटक युक्ति हो जसको विध्वंशक शक्तिको आधार नाभिकीय प्रतिक्रिया हुन्छ। यो नाभिकीय संलयन (nuclear fusion) वा नाभिकीय विखण्डन (nuclear fission) वा यी दुइटै प्रकारको नाभिकीय प्रतिक्रियाहरुका सम्मिलनदेखि बनाउन सकिन्छ। दुइटै नैं प्रकारका प्रतिक्रियाहरुका परिणामस्वरूप केही सामग्रीदेखि भारी मात्रामा उर्जा उत्पन्न हुन्छ। आजको एउटा हजार किलोदेखि थोरै ठूलो नाभिकीय हथियार यति उर्जा उत्पन्न गर्न सक्छ जति धेरै अरब किलोका परम्परागत विस्फोटकहरुबाट उत्पन्न हुन सक्छ। नाभिकीय हथियार महाविनाशकारी हथियार (weapons of mass destruction) भनिन्छन्।

दोस्रो विश्वयुद्धमा सबैभन्दा अधिक शक्तिशाली विस्फोटक, जो प्रयुक्त भएको थियो, त्यसको नाम 'ब्लकबस्टर' (blockbuster) थियो। यसको निर्माणमा तबसम्म ज्ञात प्रबलतम विस्फोटक ट्राईनाइट्रीटोलीन (TNT)को 11 टन प्रयुक्त भएको थियो। यस विस्फोटकदेखि 2000 गुना अधिक शक्तिशाली प्रथम परमाणु बम थियो जसको विस्फोट टी. एन. टी.का 22,000 टनका विस्फोटका बराबर थियो। अब त प्रथम परमाणु बम भन्दा अधिक शाक्तिशाली परमाणु बम बनेका छन्।

परिचय

परमाणु बममा विस्फुटित हुनेवाला पदार्थ यूरेनियम वा प्लुटोनियम हुन्छ। यूरेनियम वा प्लुटोनियमका परमाणु विखंडन (Fission) देखि नैं शाक्ति प्राप्त हुन्छ। यसका लागि परमाणुका केन्द्रक (nucleus)मा न्यूट्रॉन (neutron)द्वारा प्रहार गरिन्छ। यस प्रह्योरदेखि नैं धेरै ठूलो मात्रामा ऊर्जा प्राप्त हुन्छ। यस प्रक्रमलाई भौतिक विज्ञानी नाभिकीय विखंडन (nuclear fission) भन्दछन्। परमाणुका नाभिकका अभ्यंतरमा जो न्यूट्रान हुन्छन् उनैदेखि न्यूट्रान मुक्त हुन्छन्। यी न्यूट्रॉन अन्य परमाणुहरुमा प्रह्योर गर्दछन् र उनीसित फेरि विखंडन हुन्छ। यी फेरि अन्य परमाणुहरुको विखंडन गर्दछन्। यस प्रकार शृंखला क्रियाहरु आरम्भ हुन्छन्। परमाणु बमको अनियन्त्रित शृंखला क्रियाहरुका फलस्वरूप भीषण प्रचंडताका साथ परमाणुको विस्फोट हुन्छ।

यूरेनियमका धेरै समस्थानिक ज्ञात छन्। सामान्य यूरेनियममा 99.3 प्रतिशत यू-238 (U-238) र 0.7 प्रतिशत यू-235 (U-235) रहन्छन्। यू-238को विखंडन उतनी सरलतादेखि हुँदैन जति सरलतादेखि यू-235को विखंडन हुन्छ। यू-235मा यू-238को अपेक्षा तीन न्यूट्रान कम रहन्छन्। न्यूट्रॉनको यस कमीका कारण नैं यू-235को विखंडन सरलतादेखि हुन्छ।

अन्य विखंडनीय पदार्थ जो परमाणु बममा काम आउँछन् ती यू-233 र प्लुटोनियम-239 छन्। परमाणु विस्फोटका लागि विखंडनीय पदार्थको क्रान्तिक संहति (critical mass) आवश्यक हुन्छ। शृंखला क्रियाका चालू गर्नका लागि क्रान्तिक संहति न्यूनतम मात्रा हो। यदि विखंडनीय पदार्थको मात्रा क्रान्तिक संहतिदेखि कम छ त न्यूट्रान केवल धुर्रधुर्र गरता रह्नेछ। मात्राका बिस्तारै बढाउनुले एउटा समय यस्तो अवस्था आएगी जब कमभन्दा कम एउटा उन्मुक्त न्यूट्रॉन एउटा नयाँ परमाणुमा प्रह्योर गर्न त्यसका विखंडन गर्न द्नेछ। यस्तो स्थिति पुगनमा विखंडन क्रिया स्वत: चलने लाग्दछ। क्रान्तिक संहतिको मात्रा गोपनीय हो। जो राष्ट्र परमाणु बम बनाउँदछन् ती नैं जान्दछन् र अर्कालोई बतलाँदै छैन।

यदि यू-235को क्रान्तिक संहति 20 पौण्ड छ त दस दस पौण्ड दुइ जग्गा लेनाले शृंखला क्रिया चालू हुनेछैन। 20 पौण्डलाई एउटा साथ लेनाले नैं शृंखलाक्रिया चालू हुनेछ। शृंखलाक्रियामा न्यूट्रॉनको संख्या ठूलो शीघ्रतासित बढ़्दछ।

परमाणु बममा विखंडनदेखि यूरेनियम र त्यसलाई निकटवर्ती अन्य पदार्थहरुको ताप ठूलो शीघ्रतासित माथि उठ्दछ। धात्विक यूरेनियम ठूलो ऊँची दाब र तापमा तापदीप्त ग्यासमा परिणत हुन जान्छ। विस्फोटक पिण्डको ताप 10,00,00,000° से.सम्म उठ जान्छ। इतने ऊँचे तापमा यूरेनियमको थापी (tamper) हट जान्छ। तब सारा पिण्ड ठूलो प्रचंडतादेखि विस्फुटित हुन्छ। परमाणु बमका विस्फुटित भएमा आधात तरंगहरु (Shock waves) उत्पन्न हुन्छन् जो ध्वनिको गतिदेखि पनि अधिक गतिदेखि चारहरुतर्फ फैल्दछ। जब परमाणु बमलाई पृथ्वीतलका माथि विस्फुटित गरिन्छ त तरंगहरु पृथ्वीतलदेखि टकराएर माथि उठ्दछन् र नया आघात उत्पन्न गर्दछ जो माथि र तल तीव्रतादेखि फैल्दछ। बम स्फोट (Bomb blast)को केन्द्र तत्काल तप्त भएर निर्वात उत्पन्न गर्दछ। निर्वात भरनका लागि आसनजिकको ठंडी हवाहरु दौड़्दछ। यस प्रकार परमाणु बमदेखि घरहरुमा आघात पड़नाले ती टु्ट्छन्।

विस्फोटी यूरेनियम अन्य तत्वहरुमा बदलिन्छ, त्यो भन्दा रेडियो ऐक्टिवेधी किरणहरु निकलेर जीवित कोशिकाहरुलाई आक्रान्त गर्न तिनलाई नष्ट गर्न दिन्छन्। बमको विनाशीकारी कार्य (1) आघात तरंगहरु, (2) वेधी किरणहरु तथा (3) अत्यधिक ऊष्मा उत्पादनका कारण हुन्छ।

हाइड्रोजन बम

हाइड्रोजन बम परमाणुबमको एउटा कुन ्म हो। हाइड्रोजन बम वा एच-बम (H-Bomb) अधिक शक्तिशाली परमाणु बम हुन्छ। यसमा हाइड्रोजनका समस्थानिक ड्यू टीरियम (deuterium) र ट्राइटिरियमको आवश्यकता पर्छ। परमाणुहरुका संलयन गर्न (fuse)देखि बमको विस्फोट हुन्छ। यस संलयनका लागि ठूला ऊँचे, ताप, लगभग 500,00,000°से को आवश्यकता पर्छ। यो ताप सूर्यका ऊष्णतम भागका तापसित धेरै अग्लो हो। परमाणु बम द्वारा नैं यति अग्लो ताप प्राप्त गर्न सकिन्छ।

जब परमाणु बम आवश्यक ताप उत्पन्न गर्दछ तभी हाइड्रोजन परमाणु संलयित (fuse) हुन्छन्। यस संलयन (fusion)देखि ऊष्मा र शक्तिशाली किरणहरु उत्पन्न हुन्छन् जो हाइड्रोजनलाई हीलियममा बदल दिन्छन्। 1922 ई.मा पहिला पहल ठेगाना लागेको थियो कि हाइड्रोजन परमाणुका विस्फोटसित धेरै अधिक ऊर्जा उत्पन्न हुन सक्छ।

1932मा ड्यूटीरियम नामक भारी हाइड्रोजनको र 1934 ई.मा ट्राइटिरियम (ट्रिशियम) नामक भारी हाइड्रोजनको आविष्कार भयो। 1950 ई.मा संयुक्त राज्य अमरीकाका राष्ट्रपति ट्रु मैनले हाइड्रोजन बम तैयार गर्ने आदेश दिए। यसका लागि 1951 ई.मा साउथ कैरोलिनामा एउटा ठूला कारखाने स्थापना भएको हो। 1953 ई.मा राष्ट्रपति आइजेनहाबरले घोषणाको थियो कि TNTका लाखौं टनका बराबर हाइड्रोजन बम तैयार भएको हो। 1954 ई.मा सोवियत संघले हाइड्रोजन बमको परीक्षण गरे। चीनफ्रांसले पनि हाइड्रोजन बमका विस्फोट गरे छन्।

यी पनि हेर्नुहोस्

बाह्य कड़ीहरु

सामान्य
ऐतिहासिक
प्रभाव
मुद्दे