रोमन लिपि

रोमन लिपि लिखावटको त्यो तरिका हो जसमा अंग्रेज़ी सहित पश्चिमी र मध्य यूरोपको सारी भाषाहरु लेखिन्छन्, जस्तै जर्मन, फ़्रांसिसी, स्पैनिश, पोर्चुगली, इतालवी, डच, नॉर्वेजियन, स्वीडिश, रोमानियाई, इत्यादि । यी बायाँबाट दाहिनेतर्फ लेखिन्छ ।

अंग्रेज़ीका अतिरिक्त लगभग सबै यूरोपीय भाषाहरु रोमन लिपिका केही अक्षरहरुमा अतिरिक्त चिन्ह पनि प्रयुक्त गर्दछन् ।

इतिहास

असलमा रोमन लिपि ल्याटिन भाषाका लागि नैं बनेको थियो, अथवा कि ल्याटिनको आफ्नो लिपि छ । यस कारण यसको हरेक अक्षर लगभग सधैं एउटा नैं उच्चारण दिन्छ (अंग्रेज़ीको प्रकार गड़बड़-घोटाला हुँदैन) । अति-प्राचीन रोमन लिपि यी थिए -

स्वरका माथि समतल रेखा (Macron)को अर्थ हुन्थ्यो कि स्वर दीर्घ छ ,मा यसलाई लेख्नु ज़रूरी मानिदैनथ्यो। पछि यूनानी भाषाका उधारका शब्द लाउनका लागि यूनानी लिपिबाट यी अक्षर लिएका हुन् : K (क), Y (इयु), Z (ज़) । व्यंजन "उअ"का लागि V प्रयुक्त गरिन लाग्यो र स्वर "उ"का लागि U । यसका पनि केही पछि J (य) र W (व) जुड़े । साना अक्षरहरुका रुप (a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, w, x, y, z) मध्ययुगमा आए । पश्चिम र मध्य यूरोपको सारा भाषाहरुले लिखावटका लागि रोमन लिपि अपनाए ।

अंग्रेज़ी

रोमन लिपिमा लिखी भएको अंग्रेज़ी र त्यसको उच्चारणमा धेरै अधिक गड़बड़ घोटाला छ । यसको कारण हो:

• रोमन लिपिलाई प्राचीन अंग्रेज़हरुले उधारो लिएका थिए आफ्नो भाषा लेख्नका लागि । अंग्रेज़ीको आफ्नो लिपि छैन ।
• मध्ययुगमा अंग्रेज़ी भाषामा महा स्वर समारोपण (en:Great vowel shift) भयो । यस वजहबाट ज़्यागातर मध्ययुगीन अंग्रेज़ीका शव्दहरुमा विवृत स्वर उटकर संवृत स्वरमा बद्लिए । संवृत स्वर तल झरेर द्विमात्रिक स्वरहरुमा बद्ले ती शव्दहरुको स्पेलिंग जस्ताको तस्तै रह्यो ।
• अंग्रेज़ीको मानकीकरण हुनेका पछि स्पेलिंग परिवर्तन र पनि कठिन भयो ।

अन्य यूरोपीय भाषाहरुमा लिखावट र उच्चारणमा उति भेद छैन, र यदि छ पनि त त्यसको राम्रा नियम छन् ।

रोमन लिपिको अवैज्ञानिकता

• रोमन लिपिमा एउटा नैं अल्फ़ाबेटका धेरै उच्चारण हुन्छन्। जस्तै c कहीं 'क' कहीं 'च' कहीं 'स' हुन्छ।

• एउटा नैं उच्चारण धेरै अल्फ़ाबेट्स वा तिनको समूहबाट हुन्छ - जस्तै कको उच्चारण 'k'बाट (kill), 'ch'बाट (school) , 'C'बाट (Coat),

'Ck'बाट (Check) वा 'Q' (Cheque) हुन्छ।

• धेरै अल्फाबेट उच्चारित नैं छैन्दै (silent रहन्छन्) - जस्तै listenको उच्चारण 'लिसेन्' हुन्छ नकि 'लिस्टेन' ।

• अल्फ़ाबेटहरुको नाम केही छ र तिनको उच्चारण केही र हुन्छ। जस्तै 'h'को नाम "एच" र उच्चारण "ह" हुन्छ। 'w'को नाम 'डब्लू' वा 'डबल्यू' छ तर उच्चारण 'व' हुन्छ।

• रोमनमा 'स्माल लेटर' र 'कैपिटल लेटर'को झंझट हो। कैपिटल लेटरका प्रयोग धेरै कम छन् तथा यी काम 'स्माल लेटर'बाट पनि हो सकन्थे। उदाहरणका लागि व्यक्तिवाचक संज्ञाहरुको आरम्भ कैपिटल लेटरबाट गर्ने कुनै तर्कसंगत आधार छैन। यसै प्रकार वाक्यका आरम्भको पहिलो वर्ण कैपिटलबाट लिखने पनि कुनै औचित्य छैन। (बोलनेमा त यस्तो छैन गर्न सकते, फेरि लिखनेमा क्यहरु?)

• अक्षरहरुको आकार सानो-ठूलो हुन्छ।

• धेरै सी ध्वनिहरुका लागि कुनै अल्फ़ाबेट छैन। जस्तै च, श, थ़, वग़ैराह।

• धेरै अल्फ़ाबेट एक-अर्काबाट काफ़ी मिलते-जुल्दछन् (विशेषत: 'कर्सिव लेखनमा) जसबाट एकका बजाय अर्काको भ्रम हुन्छ।

यो पनि हेर्नुहोस्

• नागरी लिपि
• अंग्रेज़ी भाषा
• रोमनागरी

रोमन वर्णमाला' वा ल्याटिन वर्णमाला धेरै युरोपेली र अन्य भाषाहरूमा प्रयोग गरिने वर्णमाला हो। यसको उत्पत्ति प्राचिन ल्याटिन भाषाबाट भएको हो, तर, थुप्रै भाषाहरू यसमा लेखिन्छ। यसमा मुख्यतया यी अक्षरहरू हुन्छन्:

अक्षर :

A

B

C

D

E

F

G

H

I

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

V

X

उच्चारण (लातिनी) :

अ (आ)

ब

क

द

ए (ऍ)

फ़

ग

ह

इ (ई, य)

ल

म

न

ओ (अ)

प

क्व

र

स

त

उ (ऊ, उअ)

क्स

ठूला अक्षर

A

B

C

D

E

F

G

H

I

J

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

U

V

W

X

Y

Z

साना अक्षर

a

b

c

d

e

f

g

h

i

j

k

l

m

n

o

p

q

r

s

t

u

v

w

x

y

z

रोमनहरूले प्रयोग गरेका ल्याटिन वर्णमाला:

चिन्ह:

A

B

C

D

E

F

G

H

I

K

L

M

N

O

P

Q

R

S

T

V

X

Y

Z

अक्षरको ल्याटिन नाम:

ā

bē

cē

dē

ē

ef

gē

hā

ī

kā

el

em

en

ō

pē

qū

er

es

tē

ū

ex

ī Graeca

zēta

ल्याटिन नाम (आइ.पी.ए.):

[aː]

[beː]

[keː]

[deː]

[eː]

[ɛf]

[geː]

[haː]

[iː]

[kaː]

[ɛl]

[ɛm]

[ɛn]

[oː]

[peː]

[kuː]

[ɛr]

[ɛs]

[teː]

[uː]

[ɛks]

[iː 'graɪka]

['zeːta]

अरु भाषाहरूमा यस वर्णमालामा आधारित भिन्न अक्षरहरू छन्। तिमध्ये केही हुन: á é í ó ú à è ì ò ù ä ë ï ö ü ñ â ê ô ạ ẹ ị ọ ụ ã ẽ ĩ õ ũ ả ẻ ỉ ỏ ủ đ। केही भाषाहरू जसमा यस्ता परिवर्तित अक्षरहरू प्रयोग गरिन्छ: स्पेनी भाषा, एस्पेरान्तो, चेक भाषा, पोलिश भाषा, रोमानी भाषा र भियतनामी भाषा।