"विज्ञान" का संशोधनहरू बिचको अन्तर
सा r2.7.3) (रोबॉट: la:Scientia की जगह la:Scientia (ratio) जोड़ रहा है |
सा Bot: Migrating 170 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q336 (translate me) |
||
पङ्क्ति १४४: | पङ्क्ति १४४: | ||
{{Link FA|nl}} |
{{Link FA|nl}} |
||
{{Link FA|tr}} |
{{Link FA|tr}} |
||
[[af:Wetenskap]] |
|||
[[am:ሳይንስ]] |
|||
[[an:Sciencia]] |
|||
[[ang:Witancræft]] |
|||
[[ar:علم]] |
|||
[[arz:علم]] |
|||
[[as:বিজ্ঞান]] |
|||
[[ast:Ciencia]] |
|||
[[ay:Yatxatawi]] |
|||
[[az:Elm]] |
|||
[[ba:Фән]] |
|||
[[bar:Wissnschåft]] |
|||
[[bat-smg:Muokslos]] |
|||
[[be:Навука]] |
|||
[[be-x-old:Навука]] |
|||
[[bg:Наука]] |
|||
[[bjn:Sains]] |
|||
[[bm:Dɔnniya]] |
|||
[[bn:বিজ্ঞান]] |
|||
[[bo:ཚན་རིག]] |
|||
[[bpy:বিজ্ঞান]] |
|||
[[br:Skiant]] |
|||
[[bs:Nauka]] |
|||
[[bug:ᨔᨕᨗᨊᨔ]] |
|||
[[ca:Ciència]] |
|||
[[ce:Iилм]] |
|||
[[ceb:Kaalamdag]] |
|||
[[ckb:زانست]] |
|||
[[crh:İlim]] |
|||
[[cs:Věda]] |
|||
[[csb:Ùczba]] |
|||
[[cv:Ăслăх]] |
|||
[[cy:Gwyddoniaeth]] |
|||
[[da:Videnskab]] |
|||
[[de:Wissenschaft]] |
|||
[[el:Επιστήμη]] |
|||
[[en:Science]] |
|||
[[eo:Scienco]] |
|||
[[es:Ciencia]] |
|||
[[et:Teadus]] |
|||
[[eu:Zientzia]] |
|||
[[ext:Céncia]] |
|||
[[fa:علم]] |
|||
[[fi:Tiede]] |
|||
[[fiu-vro:Tiidüs]] |
|||
[[fr:Science]] |
|||
[[frr:Wedenskap]] |
|||
[[fur:Sience]] |
|||
[[fy:Wittenskip]] |
|||
[[ga:Eolaíocht]] |
|||
[[gan:科學]] |
|||
[[gd:Saidheans]] |
|||
[[gl:Ciencia]] |
|||
[[gn:Tembikuaaty]] |
|||
[[gu:વિજ્ઞાન]] |
|||
[[hak:Khô-ho̍k]] |
|||
[[haw:Akeakamai]] |
|||
[[he:מדע]] |
|||
[[hi:विज्ञान]] |
|||
[[hif:Vigyan]] |
|||
[[hr:Znanost]] |
|||
[[ht:Syans]] |
|||
[[hu:Tudomány]] |
|||
[[hy:Գիտություն]] |
|||
[[ia:Scientia]] |
|||
[[id:Ilmu]] |
|||
[[ig:Amamihe]] |
|||
[[ilo:Siensia]] |
|||
[[io:Cienco]] |
|||
[[is:Vísindi]] |
|||
[[it:Scienza]] |
|||
[[ja:科学]] |
|||
[[jbo:saske]] |
|||
[[jv:Èlmu]] |
|||
[[ka:მეცნიერება]] |
|||
[[kg:Kizabu]] |
|||
[[kk:Ғылым]] |
|||
[[kn:ವಿಜ್ಞಾನ]] |
|||
[[ko:과학]] |
|||
[[krc:Илму]] |
|||
[[ku:Zanist]] |
|||
[[kw:Godhonieth]] |
|||
[[ky:Илим]] |
|||
[[la:Scientia (ratio)]] |
|||
[[lb:Wëssenschaft]] |
|||
[[li:Weitesjap]] |
|||
[[lmo:Scienza]] |
|||
[[lt:Mokslas]] |
|||
[[lv:Zinātne]] |
|||
[[map-bms:Ilmu]] |
|||
[[mg:Siansa]] |
|||
[[mhr:Шанче]] |
|||
[[mk:Наука]] |
|||
[[ml:ശാസ്ത്രം]] |
|||
[[mn:Шинжлэх ухаан]] |
|||
[[mr:विज्ञान]] |
|||
[[ms:Sains]] |
|||
[[mt:Xjenza]] |
|||
[[mwl:Ciéncia]] |
|||
[[my:သိပ္ပံပညာ]] |
|||
[[nah:Tlamatiliztli]] |
|||
[[nds:Wetenschop]] |
|||
[[nds-nl:Wetenschop]] |
|||
[[new:विज्ञान]] |
|||
[[nl:Wetenschap]] |
|||
[[nn:Vitskap]] |
|||
[[no:Vitenskap]] |
|||
[[nrm:Scienche]] |
|||
[[nso:Thutamahlale]] |
|||
[[oc:Sciéncia]] |
|||
[[or:ବିଜ୍ଞାନ]] |
|||
[[os:Зонад]] |
|||
[[pa:ਵਿਗਿਆਨ]] |
|||
[[pap:Siencia]] |
|||
[[pih:Saiens]] |
|||
[[pl:Nauka]] |
|||
[[pms:Siensa]] |
|||
[[pnb:سائنس]] |
|||
[[ps:پوهنه]] |
|||
[[pt:Ciência]] |
|||
[[qu:Hamut'ay]] |
|||
[[ro:Știință]] |
|||
[[ru:Наука]] |
|||
[[rue:Наука]] |
|||
[[sa:विज्ञानम्]] |
|||
[[sah:Үөрэх]] |
|||
[[sc:Iscièntzia]] |
|||
[[scn:Scienza]] |
|||
[[sco:Science]] |
|||
[[sh:Nauka]] |
|||
[[si:බටහිර-විද්යාව]] |
|||
[[simple:Science]] |
|||
[[sk:Veda]] |
|||
[[sl:Znanost]] |
|||
[[sm:Saienisi]] |
|||
[[so:Saynis]] |
|||
[[sq:Shkenca]] |
|||
[[sr:Наука]] |
|||
[[srn:Skoro]] |
|||
[[ss:Isayensi]] |
|||
[[st:Sayense]] |
|||
[[su:Élmu]] |
|||
[[sv:Vetenskap]] |
|||
[[sw:Sayansi]] |
|||
[[ta:அறிவியல்]] |
|||
[[te:విజ్ఞానశాస్త్రం]] |
|||
[[tg:Илм]] |
|||
[[th:วิทยาศาสตร์]] |
|||
[[tl:Agham]] |
|||
[[tr:Bilim]] |
|||
[[ts:Sciences]] |
|||
[[tt:Фән]] |
|||
[[uk:Наука]] |
|||
[[ur:سائنس]] |
|||
[[uz:Fan]] |
|||
[[ve:Saintsi]] |
|||
[[vec:Sienza]] |
|||
[[vep:Tedo]] |
|||
[[vi:Khoa học]] |
|||
[[wa:Syince]] |
|||
[[war:Syensya]] |
|||
[[wo:Xam-xam]] |
|||
[[xh:ISyensya]] |
|||
[[yi:וויסנשאפט]] |
|||
[[yo:Sáyẹ́nsì]] |
|||
[[za:Gohyoz]] |
|||
[[zh:科学]] |
|||
[[zh-classical:格致]] |
|||
[[zh-min-nan:Kho-ha̍k]] |
|||
[[zh-yue:科學]] |
२०:२१, ८ मार्च २०१३ जस्तै गरी पुनरावलोकन
विज्ञान त्यो व्यवस्थित ज्ञान अथवा विद्या हो जो विचार, अवलोकन, अध्ययन, र प्रयोगले प्राप्त गर्न सकिन्छ, जो कि कुनै अध्ययनको विषयको प्रकृति वा सिद्धान्तहरू जानका लागि गरिन्छ। विज्ञान शब्दको प्रयोग ज्ञानको यस्तो शाखाको निम्ति पनि गरिन्छ, जो तथ्य, सिद्धान्त र तरीकाहरूलाई प्रयोग र परिकल्पनाद्वारा स्थापित अनि व्यवस्थित गरिन्छ। यस प्रकार ब्कह्हान्न सकिन्छ कि कुनै पनि विषयको क्रमबद्ध ज्ञानलाई विज्ञान भनिन्छ। यस्तो पनि भनिन्छ कि विज्ञानको 'ज्ञान-भण्डार'को अतिरिक्त वैज्ञानिक विधि विज्ञानको असली कसौटी हो।
प्राकृतिक विज्ञान
प्राकृतिक विज्ञान प्रकृति र भौतिक संसारको व्यवस्थित ज्ञान हुन्छ, अथवा यसको अध्ययन गर्ने यसको कुनै शाखा। वास्तवामा विज्ञान शब्दको उपयोग प्रायः सधैं प्राकृतिक विज्ञानहरूको निम्ति गरिन्छ। यसका तीन मुख्य शाखाहरू छन्: भौतिकी, रसायन शास्त्र र जीव विज्ञान।
सामाजिक विज्ञान
सामाजिक विज्ञान मानव समाजको बनावट र यसका सदस्यहरूका क्रियाकलापहरूसित सम्बन्धित अध्ययन हो। यसमा इतिहास, अर्थशास्त्र, समाजशास्त्र, आदि शामेल छन्।
निगमनात्मक प्रणाली
निगमनात्मक प्रणाली यो यस्ता विद्याहरूको समूह हो जो दर्शन र विज्ञानका विषयहरूमाथि तर्क र गणनाको सिद्धान्तको अनुप्रयोग गर्दछन्। यसमा गणित र तर्क सामेल छन्।
प्रायः सामाजिक विज्ञान र निगमनात्मक प्रणालीहरूलाई विज्ञान मानिंदैन।
विज्ञानका प्रमुख शाखाहरू एवं अध्ययन–विषय
क्र०सं० | शाखाहरू | अध्ययनको विषय |
---|---|---|
१ | अन्तरिक्ष विज्ञान | अन्तरिक्ष यात्रा एवं संबंधित विषय |
२ | अक्थायोलोजी | माछाहरू एवं संबंधित विषय |
३ | अस्टियोलोजी | (हड्डीहरूको अध्ययन |
४ | अर्निन्थोलोजी | पक्षीहरूसित संबंधित विषय |
५ | अप्टिक्स | प्रकाशको गुण एवं त्यसको संरचना |
६ | इकोलोजी | परिस्थितिकीको अध्ययन |
७ | इक्क्राइनोलोजी | गुप्त सूचनाहरू एवं संबंधित विषय |
८ | एनाटोमी | मानव-शरीरको संरचना |
९ | एयरोनटिक्स | विमानहरूको उडान |
१० | एस्ट्रोनमी | ताराहरू एवं ग्रहहरूसित संबंधित विषय तथा आकाशीय पिंडहरूको अध्ययन |
११ | एग्रोलोजी | भूमि (माटो)को अध्ययन |
१२ | एंटोमोलोजी | किरा एवं संबंधित विषय |
१३ | एरेक्नोलोजी | माकुरा आदिको एवं संबंधित विषय |
१४ | एम्ब्रायोलोजी | भ्रूण एवं संबंधित विषय |
१५ | ओशनोग्राफी | समुद्रसित संबंधित विषय |
१६ | कस्मोलोजी | ब्रम्हांडको अध्ययन |
१७ | क्रिप्टोग्रफी | गुप्त लेखन अथवा गूढ लिपि |
१८ | गायनोकोलोजी | स्त्रीजातिसित सम्बन्धित प्रजनन अंगहरूको अध्ययन |
१९ | जियोलोजी | पृथ्वीको आंतरिक्ष संरचना |
२० | जेम्मोलोजी | रत्नहरूको अध्ययन |
२१ | टेराटोलोजी | ट्यूमरको अध्ययन |
२२ | टैक्टोलोजी | पशु – शरीरको रचनात्मक संघटन |
२३ | डर्मेटोलोजी | छाला एवं संबंधित रोगहरूको अध्ययन |
२४ | डेन्ड्रोलोजी | वृक्षहरूको अध्ययन |
२५ | डेक्टाइलोजी | अंकहरू (संख्याहरू)को अध्ययन |
२६ | न्यूरोलोजी | नाडी स्पंदन एवं संबंधित विषय |
२७ | न्यूमिसमेटिक्स | मुद्रा – निर्माण एवं अंकन |
२८ | पैथोलोजी | रोगहरूको कारण एवं संबंधित विषय |
२९ | पैलिओंटोलोजी | जीवाश्म एवं संबंधित विषय |
३० | पैरासाइटोलोजी | परजीवी वनस्पतिहरू एवं जीवाणु |
३१ | फायनोलोजी | जीव-जन्तुहरूको जातीय विकास |
३२ | ब्रायोलोजी | दलदल एवं हिलोको अध्ययन |
३३ | बैलनियोलोजी | खनिज निष्कासन एवं संबंधित विषय |
३४ | बायलोजी | जीवधारीहरूको शारीरिक अध्ययन |
३५ | बोटनी | बिरुवाहरूको अध्ययन |
३६ | बैक्टीरियोलोजी | जीवाणुसित संबंधित विषय |
३७ | मिनेरालोजी | खनिजहरूको अध्ययन |
३८ | मेटेरोलोजी | वातावरण एवं संबंधित विषय |
३९ | माइक्रोलोजी | झ्याउ एव संबंधित विषय |
४० | मायोलोजी | मांस-पेशीहरूको अध्ययन |
४१ | रेडियो बायोलोजी | जीव-जंतुहरूमाथि सौर विकिरणको प्रभाव |
४२ | लिथोलोजी | चट्टान एवं ढुङ्गाहरूसित संबंधित विषय |
४३ | लिम्नोलोजी | झीलहरू एवं स्थलीय जल भागहरूको अध्ययन |
४४ | सीरोलोजी | रक्त सीरम एवं रक्त आधानसित संबंधित |
४५ | स्पलैक्नोलोजी | शरीरका आंतरिक अंग एवं संबंधित |
४६ | स्पेस बायलोजी | पृथ्वी बाहिरका आंतरिक जीवनको सम्भावनाको अध्ययन |
४७ | हीमेटोलोजी | रक्त एवं संबंधित विषयहरूको अध्ययन |
४८ | हेलियोलोजी | सूर्यको अध्ययन |
४९ | हरपेटोलोजी | सरीसृपहरू (साँप आदि)को अध्ययन |
५० | हिस्टोलोजी | शरीरका ऊतक एवं संबंधित विषय |
५१ | हिप्नोलोजी | निद्रा एवं संबंधित विषयहरूको अध्ययन |
वाह्य सूत्र
- आरम्भिक विज्ञान कोश (गूगल पुस्तक ; लेखक - गोविन्द झा)
- बाल ज्ञान-विज्ञान इन्साइक्लोपिडिया (गूगल पुस्तक ; लेखक - राजेन्द्र कुमार राजीव)
- विज्ञान प्रसार - भारत सरकार के विज्ञान तथा प्राविधिक विभाग द्वारा 1989मा स्थापित एक स्वायत्तशासी संस्था विज्ञान प्रसार का जालघर
- विज्ञान विश्व विज्ञानको जानकारी अन्तरजालमा उपलब्ध)
- उपकार सामान्य ज्ञान (गूगल पुस्तक; हिन्दीमा)
- उपकार सामान्य विज्ञान (गूगल पुस्तक ; लेखक - नार्थ डाकोटा)
- पियर्सन सामान्य अध्ययन (गूगल पुस्तक; संघ लोक सेवा आयोग की परीक्षाओं के लिये उपयोगी)
- भारतमा विज्ञानको उज्जवल परम्परा (भारतको गौरव)
- विज्ञान शब्दावली
- विज्ञानको आनन्द (गूगल पुस्तक ; लेखक - विश्वनाथ तिवारी)
- विज्ञान गतिविधिहरू (हिन्दी ब्लग)
- भारतको वैज्ञानिक चिन्तन (प्राचीन एवं मध्यकालीन भारतमा वैज्ञानिक चिन्तनको गौरवशाली परम्परा )
- विज्ञान शिक्षण (गूगल पुस्तक ; लेखिका - ड शशिकिरण पाण्डेय)