"पिपला" का संशोधनहरू बिचको अन्तर

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
Content deleted Content added
सा robot Adding: de, dv, es, fi, fr, id, it, ml, pl, pt, ru, th, tr, vi, zh; अंगराग परिवर्तन
सा robot Adding: ja:ヒハツ
पङ्क्ति ४७: पङ्क्ति ४७:
[[id:Cabe jawa]]
[[id:Cabe jawa]]
[[it:Piper longum]]
[[it:Piper longum]]
[[ja:ヒハツ]]
[[ml:തിപ്പലി]]
[[ml:തിപ്പലി]]
[[pl:Pieprz długi]]
[[pl:Pieprz długi]]

१७:१७, २ अगस्ट २०१० जस्तै गरी पुनरावलोकन

पिपला को बोट
सुकाइएको पिपला

परिचय

बेज्ञानिक नाम: पिपर लङ्गम (Piper Longum )

नेपाली नाम: पिपला

संस्कृत नाम: पिपला

अंग्रेजी नाम: लङ्ग पिपर(Long pepper) पिपला एउटा भूँइमा फैलिएर जाने सदावहार लहरेदार विरुवा हो । सहारा पाएको खण्डमा यो रुख वा झ्याँङमा समेत चढ्दछ अन्यथा आँख्लाबाट निस्किएका जराहरुको मद्धतले भुइँमा फैलिदै जान्छ । यो हल्का सुगन्धित हुन्छ । नेपालमा व्यापारिक महत्वका piper longum, piper peepuloides पिपलामा छन् र हाल मलेसियाबाट आयात गरिने पिपला को फल हो, जसलाई इन्डोनेसियन वा जाभा पिपला भनिन्छ ।

यसका पातहरु मुटु आकारका ६–१० से.मी. लामा र ३ देखि ५ से.मी. चौडा हुन्छन् । पातको माथिल्लो सतह चम्किलो र हरियो हुन्छ भने तल्लो सतह फिका हरियो हुन्छ । यसमा भाले र पोथी फूलहरु अलग अलगै हुन्छन् । फूलहरु मसिना र लामो डाँठमा लाग्दछन् । भाले फूलहरुको डाँठ भन्दा लामो मसिनो र हल्का पहेँलो हुन्छ । भाले फुलहरु लाग्ने डाँठ २.५ देखि ७.५ से.मी लामा हृन्छन् भने पोथी फूलहरु लाग्ने डाँठ १.२५ – २ से.मी. सम्म लामो, केही मोटा हुन्छन् । यिनीहरु पहिला हरियो र पाकेपछि काला हुन्छन् ।

वासस्थान

यो भारत, भुटान, श्रीलंका, मलेसिया लगायत नेपालमा २०० देखि ८०० मीटर सम्मको उचाइमा पाइन्छ । यो खास गरी सालको जंगल, खोल्सा तथा जंगल भित्रका सेपिला र चिस्यान हुने ठाउँहरुमा हुर्कन्छ । यसको लागि वर्षा बढी हुने र गर्मी बढी हुने ठाउँ उपयुक्त हुन्छ । चून मिसिएको माटो यसको लागि राम्रो मानिन्छ ।

उपयोग

पिपलाको फल मसलाको साथै औषधीको रुपमा प्रयोग गरिन्छ । यसको डाँठ पनि प्रयोग गरिन्छ जसलाई पिपलामूल भन्ने गरिन्छ । फल र डाँठ दुवै व्यापारिक महत्वका छन् । फलहरु कफ, खोकी, दम, खाना पचाउने, कुष्ठरोग निको पार्नको लागि प्रयोग गरिन्छ । साथै मांसपेशी दुखेको वा जलनमा समेत यसको प्रयोग गरिन्छ । यसका फलहरुबाट ०.७ प्रतिशत सम्म तेल निस्कन्छ । यसको फलमा पिपरिन, पिपलाटिन जस्ता तत्वहरु पाइन्छ जब कि जरामा पिपरिन बाहेक पाइपर लंगुमिनिन र लंगृमिन जस्ता तत्वहरु पाइन्छन् ।

खेती विधि

यसको खेती गर्न यसको विरुवाहरु तयार गर्नु पर्दछ जुन वीउ,सकर र कलमीबाट तयार गरिन्छन् । बीउबाट तयार गर्नु भन्दा सकर र कलमीबाट विरुवाहरु तयार गर्न सजिलो भएकोले यसका विरुवाहरु सकर कलमीबाट नै तयार गर्ने चलन छ ।

  • नर्सरी विधि यसको प्रसारण विधि यसका जरा सहितका काण्डका टुक्राहरु सार्ने हो जसलाई सकर भन्ने गरिन्छ । वर्षातको समयमा यसका जरा सहितका आँख्लाहरु निकालेर तयार पारिएको व्याडमा रोपिन्छ र पछि सारिन्छ । यसलाई जमीनको तयारी गरेर सिधै जमीनमा पनि सार्न सकिन्छ । नर्सरी व्याडमा रोप्दा १० से.मी. को फरकमा विरुवाहरु रोपिन्छ भने सिधै जमिनमा रोप्दा १.५ मिटरको फरकमा रोपिन्छन् । नर्सरी व्याड बनाउँदा जंगलबाट पतकर कुहिएको मलिलो माटो, बालुवा र गाई भैसीको राम्ररी कुहिएको मल चालेर क्रमश ३ भाग र एक÷एक भाग गरी मिश्रण बनाई व्याड तयार गर्नु पर्छ । व्याडको चौडाई १ मिटर, लम्बाई ठाउँ हेरि वा १० मिटर सम्म र १५ से. मी. अग्लो हुनु पर्छ । यसमा १० से. मी. को फरकमा बेर्ना लगाईन्छ । यसरी तयार गरिएका विरुवाहरु खेतीको लागि अर्को वर्षातमा सार्न सकिन्छ ।
  • सिधै जमिनमा रोप्ने विधि पिपलाको बोटबाट ३ देखि ५ वटा आँख्ला भएका कलमी काटेर सिधै जमीनमा रोप्ने पनि गरिन्छ । यसको लागि पहिला जमीनको तयारी गर्नु आवश्यक छ । जमीनलाई राम्ररी जोती गाई वस्तृको राम्ररी कुहिएको मल र हल्का चूना छरी १ मिटर चौडाई, १५ मिटर से.मी. माथि उठाएको व्याड बनाउनु पर्छ । यसरी बनाएको व्याडमा विरुवा देखि विरुवाको दुरी १.५ मि. राखेर लगाउनु पर्छ । अलि हुर्कि सकेपछि थाँक्रो लगाई विरुवालाई सहारा दिनुपर्छ । यसको खेतीको लागि प्रशस्त मलको आवश्यक पर्दछ । २० टन कम्पोष्ट मल सहित ५० के.जी. नाइटेजन, २० के. जी. र ७० के. जी. पोटासियम अक्साइड प्रति हेक्टर राख्नाले यसको वृद्धि र वालीको लागि राम्रो मानिन्छ ।

वाली संकलन

  • फल संकलन यसको मुख्य काम लाग्ने भाग फल हो । फलहरु विरुवा लगाएको १८ महिना पछि लाग्दछन् । दोश्रो वर्ष एक हेक्टरमा १.५ मीटरको फरकमा लगाएका विरुवाहरुबाट कम्तिमा २०० र बढीमा ५६० के.जी. फलहरु फल्दछन् । तेश्रो वर्षमा सबैभन्दा बढी फल लाग्दछ । जुन कम्तिमा १००० के. जी. र बढीमा १६८० के. जी प्रति हेक्टर उत्पादन हुन सक्छ । लगाएको १८ महिनादेखि ३० वर्ष सम्म पनि फल संकलन गर्न सकिन्छ तापनि ३ वर्ष पछि कम फल्ने हुनाले नयाँ वाली लगाउनु उचित हुन्छ ।
  • संकलन गर्ने तरिका फलहरु गाढा हरीया र कालो रंगका हुन थाले पछि टिप्न लायकका हुन्छन् ।यसको पीरो पन नै महत्वपुर्ण मानिन्छ । यस बेला यसको पीरोपना बढी हुन्छ । यसपछि यसको पीरोपना कम हुँदै जान्छ र त्यसको मूल्य कम हुन्छ । खासगरि मंसीर पुस तिर यो टिप्न लायकको हुन्छ । टिपी सकेपछि ४÷५ दिन सम्म घाममा सुकाउनु पर्छ ।
  • डाँठ संकलन लगातार तीन वर्ष फलेपछि बोट धेरै झाँगिन्छ र फल लाग्ने क्रम कम हुदै जान्छ । त्यसकारण biru रुवाहरुको डाँठहरु पनि संकलन गरी विक्री गर्न सकिन्छ । डाँठ संकलन गरी सकेपछि त्यस ठाँउमा नयाँ विरुवाहरु लगाईन्छ । यस्ता डाँठहरु खनि सफा गरी २.५–५ से.मी. लामा टुक्रा काटी सुकाइन्छ जसलाई पिपलामूल भनिन्छ । यस्ता डाँठहरु प्रतिवर्ष एक हेक्टरमा करीब ५०० कि.ग्रा. उत्पादन लिन सकिन्छ । मोटा जराहरु भएका र जमीन मूनि रहेको डाँठहरु बढी मूल्यमा बिक्री हुन्छन् ।