चीन

जनवादी गणतन्त्र चीन
中华人民共和国code: zh is deprecated (चिनियाँ)
जनवादी गणतन्त्र चीन 中华人民共和国 (चिनियाँ)
	झन्डा प्रतीकचिह्न
	राष्ट्रिय गान: ; 义勇军进行曲; "स्वयंसेवकहरूको प्रयाण"
	जनवादी गणतन्त्र चीनको स्थान जनवादी गणतन्त्र चीनको क्षेत्रीय विवाद
राजधानी	बेइजिङ; ३९°५५′उ॰ ११६°२३′पू॰ / ३९.९१७°N ११६.३८३°E
सबैभन्दा ठुलो सहर	साङ्घाई
आधिकारिक भाषाहरू	मानक चिनियाँ (वास्तबमा)
आधिकारिक लिपि	सरलीकृत चिनियाँ
जातिगत समूहहरू (सन् २०२०)	९१.१% हान चिनियाँ; ८.९% अन्य;
धर्म (सन् २०२३)	३३.४% बौद्ध धर्म; २५.२% अधार्मिकता; १९.६% ताओ धर्म; १७.७% चिनियाँ लोक धर्म; २.५% ईसाई धर्म; १.६% इस्लाम;
रैथाने(हरू)	चिनियाँ
सरकार	एकात्मक मार्क्सवादी–लेनिनवादी एक दल समाजवादी गणतन्त्र
क्षेत्रफल
• जम्मा	९५,९६,९६१ किमी२ (३७,०५,४०७ वर्ग माइल) (तेस्रो / चौथो)
• पानी (%)	२.८
जनसङ्ख्या
• सन् २०२३ अनुमानित	१,४०९,६७०,००० (दोस्रो)
• घनत्व	१४५ /किमी2 (३७५.५ /वर्ग माइल) (८३औँ)
कुल ग्राहस्थ उत्पादन (क्रय शक्ति समता)	सन् २०२३ लगत
• जम्मा	$३२.८९८ ट्रिलियन (पहिलो)
• प्रति व्यक्ति	$२३,३०९ (७३औँ)
कुल ग्राहस्थ उत्पादन (साङ्केतिक)	सन् २०२३ लगत
• जम्मा	$१७.७०१ ट्रिलियन (दोस्रो)
• प्रति व्यक्ति	$१२,५४१ (७१औँ)
गिनी (सन् २०२०)	३७.१; मध्यम
मानव विकास सूचकाङ्क (सन् २०२२)	०.७८८; उच्च · ७५औँ
मुद्रा	रेन्मिन्बी (元/¥)
समय क्षेत्र	अन्तर्राष्ट्रिय प्रमाणिक समय+८ (चीन मानक समय)

चीन (चिनियाँ: 中国), आधिकारिक रूपमा जनवादी गणतन्त्र चीन (चिनियाँ: 中华人民共和国), पूर्वी एसियाको एक देश हो। १ अर्ब ४० करोड भन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको यो देश विश्वको दोस्रो ठुलो जनसङ्ख्या भएको देश हो। चीन पाँच समय क्षेत्र बराबर फैलिएको छ र स्थलगत रूपमा चौध देशहरूको सीमा नाघेको छ। लगभग ९.६ मिलियन वर्ग किलोमिटर (३,७००,००० वर्ग माइल) को क्षेत्रफलको साथ, यो कुल भूमि क्षेत्रफलको आधारमा तेस्रो सबैभन्दा ठुलो देश हो। २२ वटा प्रदेश, ५ वटा स्वायत्त क्षेत्र, ४ वटा नगरपालिका र २ वटा अर्धस्वायत्त विशेष प्रशासनिक क्षेत्र गरी ३३ वटा प्रदेश स्तरीय विभाजनमा विभाजन गरिएको छ। बेइजिङ राष्ट्रिय राजधानी हो, जबकि साङ्घाई यसको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको सहर र सबैभन्दा ठुलो वित्तीय केन्द्र हो।

सभ्यताको उद्गमस्थलमध्ये एक, चीन पुरापाषाण युगदेखि नै बसोबास गर्दै आएको छ, दोस्रो सहस्राब्दी ईसापूर्वको उत्तरार्धभन्दा पहिले पहेँलो नदी जलाधारमा सबैभन्दा पुरानो राजवंशहरू देखा परेका थिए। ईसापूर्व आठौँदेखि तेस्रो शताब्दीमा झोउ राजवंशको अधिकारमा ह्रास आयो, प्रशासनिक र सैन्य प्रविधि, साहित्य, दर्शन र इतिहासलेखनको उदयसँगै। इसापूर्व २२१ मा पहिलो पटक सम्राट्को नेतृत्वमा चीन एकीकरण भएको थियो। नियुक्त गैर-वंशानुगत अधिकारीहरूले अभिजात वर्गको सट्टा काउन्टीहरूमा शासन गर्न थाले, किन, हान, ताङ, युआन, मिङ र चिङ सहित दुई सहस्राब्दीभन्दा बढी शाही राजवंशहरूको सुरुवात गरे। बारुद र कागजको आविष्कार, रेसम मार्गको स्थापना र रेसम मार्गको निर्माणसँगै भाषा, परम्परा, वास्तुकला, दर्शन र प्रविधिलगायत चिनियाँ संस्कृतिफस्टाएको छ र यसले पूर्वी एसिया र त्यसभन्दा बाहिर पनि ठुलो प्रभाव पारेको छ।

चीनसँग १४ वटा राष्ट्र सीमा साझेदारी गर्छन र पूर्वी एसियाको ठुलो हिस्सा ओगटेको छ भने दक्षिणपूर्वी एसियामा भियतनाम, लाओस र म्यानमारसँग सीमा जोडिएको छ। दक्षिण एसियामा भारत, भुटान, नेपाल, पाकिस्तान र अफगानिस्तान; मध्य एसियामा ताजिकिस्तान, किर्गिस्तान र कजाखस्तान; र रुस, मङ्गोलिया, र उत्तर कोरिया भित्री एसिया र पूर्वोत्तर एसियामा। यो दक्षिण पश्चिम र दक्षिणमा बङ्गलादेश र थाइल्यान्डबाट साँघुरो रूपमा विभाजित छ, र जापान, फिलिपिन्स, मलेसिया र इन्डोनेसिया जस्ता धेरै समुद्री छिमेकीहरू छन्। चीनले १४ मध्ये १२ छिमेकी राष्ट्रसँग आफ्नो भूमिसीमा समाधान गरेको छ र तीमध्ये अधिकांशमा पर्याप्त सम्झौता गरेको छ। चीनसँग हाल भारत र भुटानसँग विवादित भूमि सीमा छ। चीन पूर्वी र दक्षिण चीन सागरका क्षेत्रहरू जस्तै सेनकाकु टापुहरू र दक्षिण चीन सागर टापुहरूको सम्पूर्णतालाई लिएर धेरै देशहरुसँग समुद्री विवादमा पनि संलग्न छ।

इतिहास[सम्पादन गर्नुहोस्]

चीनको इतिहास एक विस्तृत भौगोलिक क्षेत्रमा धेरै सहस्राब्दी सम्म फैलिएको छ। अहिले चिनियाँ विश्वको हिस्सा मानिएको प्रत्येक क्षेत्रले एकता, विखण्डन, समृद्धि र कलहको अनुभव गरेको छ। चिनियाँ सभ्यता पहिलो पटक पहेँलो नदी घाटीमा देखा पर्यो, जुन याङ्त्जी जलाधारको साथ चिनियाँ सांस्कृतिक क्षेत्रको भौगोलिक कोर को गठन गर्दछ। चीनमा जातीय र भाषिक जनसमूहहरूको समृद्ध विविधता रहेको छ। चिनियाँ इतिहास हेर्ने परम्परागत इतिहास लेखन वंशवादी चक्र हो: साम्राज्यवादी राजवंशहरूको उत्थान र पतन, र केही उपलब्धिहरू उल्लेख गरिएको छ। चिनियाँ सभ्यतालाई हजारौँ वर्ष अघिको अटुट धागोको रूपमा पत्ता लगाउन सकिन्छ र यसलाई सभ्यताको उद्गमस्थलहरूमध्ये एक बनाउन सकिन्छ भन्ने आख्यानमा व्याप्त छ।^[१]

ईसापूर्व २२१ मा किन सि हुआङले चीनलाई पहिलो पटक एकल साम्राज्यवादी राज्यको अधीनमा एकताबद्ध गरेका थिए। लेखनवर्तनी, तौल, नाप, र कानून सबै मानकीकृत थिए। त्यसको केही समयपछि चीनले हान वंश (२०६ ईसापूर्व – इस्वी संवत् २२०) को साथ आफ्नो शास्त्रीय युगमा प्रवेश गरेको थियो। चिनियाँ भाषाको लागि एक शब्द अझै पनि "हान भाषा" हो, र प्रमुख चिनियाँ जातीय समूहलाई हान चिनियाँको रूपमा चिनिन्छ। यस अवधिमा चिनियाँ साम्राज्य आफ्नो सबैभन्दा टाढाको भौगोलिक सीमामा पुगेको थियो। कन्फुसिवादलाई आधिकारिक रूपमा स्वीकृत गरिएको थियो र यसको मूल पाठहरू उनीहरूको प्राप्त रूपहरूमा सम्पादन गरिएको थियो।^[२]

भूगोल[सम्पादन गर्नुहोस्]

सुक्खा उत्तरमा गोबी र ताक्लामाकान मरुभूमिदेखि दक्षिणमा उपोष्णकटिबन्धीय वनसम्म चीनको भू-दृश्य विशाल र विविधतापूर्ण छ। हिमालय, काराकोरम, पामिर र तियान सान हिमशृङ्खलाले चीनलाई दक्षिण र मध्य एसियाको अधिकांश भागबाट अलग गर्दछ। याङ्त्जी र पहेँलो नदी, क्रमशः विश्वको तेस्रो र छैटौँ लामो, तिब्बती पठारदेखि घना जनसङ्ख्या भएको पूर्वी समुद्री तटसम्म बग्छ। प्रशान्त महासागरमा चीनको समुद्री तट १४,५०० किलोमिटर (९,००० माइल) लामो छ र यसलाई बोहाई, पहेँलो, पूर्वी चीन र दक्षिण चीन समुद्रले घेरेको छ। चीन कजाख सीमा हुँदै युरेसियासँग जोडिएको छ।^[३]

चीनको जलवायुमा मुख्यतया सुख्खा मौसम र ओसिलो मनसुनको प्रभुत्व छ, जसले जाडो र ग्रीष्मऋतुको बीचमा स्पष्ट तापमान भिन्नतानिम्त्याउँछ। जाडोयाममा उच्च अक्षांश क्षेत्रबाट आउने उत्तरी हावा चिसो र सुख्खा हुन्छ। ग्रीष्मऋतुमा, तल्लो अक्षांशमा तटीय क्षेत्रहरूबाट दक्षिणी हावाहरू न्यानो र ओसिलो हुन्छन्।^[४]

चीनमा कम्तीमा ५५१ प्रजातिका स्तनधारी (विश्वको तेस्रो ठुलो), १,२२१ प्रजातिका चराचुरुङ्गी (आठौँ ठुलो), ४२४ प्रजातिका सरीसृप (सातौँ ठुलो) र ३३३ प्रजातिका उभयचर (सातौँ ठुलो) पाइन्छन्। चीनमा वन्यजन्तुहरूले संसारको सबैभन्दा ठुलो जनसङ्ख्यामध्ये एकसँग बासस्थान साझा गर्दछ र यसको तीव्र दबाब सहन्छ। कम्तीमा ८४० जीवजन्तुका प्रजातिहरू खतरामा छन्, असुरक्षित छन् वा स्थानीय लोप हुने खतरामा छन्, मुख्यतया मानव गतिविधिहरू जस्तै वासस्थान विनाश, प्रदूषण र खाद्य, फर र परम्परागत चिनियाँ औषधिको लागि अवैध शिकार।^[५]

राजनीति[सम्पादन गर्नुहोस्]

जनवादी गणतन्त्र चीन चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीद्वारा शासित एकदलीय राज्य हो, जसले आफूलाई मार्क्सवाद-लेनिनवाद ठान्छ। यसले चीनलाई कम्युनिस्ट पार्टीद्वारा शासित थोरै देशहरूमध्ये एक बनाउँछ। जनवादी गणतन्त्र चीन "श्रमजीवी वर्गले नेतृत्व गरेको र मजदुर र किसानहरूको गठबन्धनमा आधारित जनताको जनवादी अधिनायकत्वद्वारा शासित समाजवादी राज्य हो", राज्यसंस्थाहरूले "जनवादी केन्द्रीयताको सिद्धान्तको अभ्यास गर्नेछन्" र "चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवादको परिभाषित विशेषता चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्व हो" भनी चिनियाँ संविधानले बताउँछ।^[६]

चीन संवैधानिक रूपमा २३ प्रदेश, पाँच स्वायत्त क्षेत्रहरू (प्रत्येक एक निर्दिष्ट अल्पसङ्ख्यक समूहको साथ), र चार प्रत्यक्ष-प्रशासित नगरपालिकाहरू - सामूहिक रूपमा "मुख्यभूमि चीन"को रूपमा चिनिन्छ - साथै हङकङ र मकाउको विशेष प्रशासनिक क्षेत्रहरूमा विभाजित एकात्मक राज्य हो। चीनले ताइवानको टापुलाई आफ्नो ताइवान प्रदेश, किनमेन र मात्सुलाई फुजियान प्रदेशको एक भागको रूपमा मान्दछ र दक्षिण चीन सागरमा गणतन्त्र चीनको नियन्त्रणमा रहेको टापुहरूलाई हाइनान प्रदेश र ग्वाङदोङको एक भागको रूपमा मान्दछ, यद्यपि यी सबै क्षेत्रहरू चीन गणराज्यद्वारा शासित छन्।^[७]

सन्दर्भ सामग्री[सम्पादन गर्नुहोस्]

↑ Lewis, Mark Edward (२००७), The Early Chinese Empires: Qin and Han, Belknap Press, आइएसबिएन 978-0-674-02477-9।
↑ Goucher, Candice; Walton, Linda (२०१३), World History: Journeys from Past to Present – Volume 1: From Human Origins to 1500 CE, Routledge, पृ: १०८, आइएसबिएन 978-1-135-08822-4।
↑ "Lowest Places on Earth", National Park Service, २८ फेब्रुअरी २०१५, मूलबाट २०१५-०२-०७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २ डिसेम्बर २०१३।
↑ Regional Climate Studies of China, Springer, २००८, पृ: १, आइएसबिएन 978-3-540-79242-0, मूलबाट २०२४-०३-२८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२४-०३-२८।
↑ Top 20 countries with most endangered species IUCN Red List . 5 March 2010. Retrieved 24 April 2013.
↑ Wei, Changhao (११ मार्च २०१८), "Annotated Translation: 2018 Amendment to the P.R.C. Constitution (Version 2.0)", NPC Observer, मूलबाट २०१८-१२-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २२ अगस्ट २०१९।
↑ Kerry Brown (२०१३), Contemporary China, Macmillan International Higher Education – University of Sydney, पृ: ७, आइएसबिएन 978-1-137-28159-3, मूलबाट ३ नोभेम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित।

[Lewis2007-1] Lewis, Mark Edward (२००७), The Early Chinese Empires: Qin and Han, Belknap Press, आइएसबिएन 978-0-674-02477-9।

[2] Goucher, Candice; Walton, Linda (२०१३), World History: Journeys from Past to Present – Volume 1: From Human Origins to 1500 CE, Routledge, पृ: १०८, आइएसबिएन 978-1-135-08822-4।

[3] "Lowest Places on Earth", National Park Service, २८ फेब्रुअरी २०१५, मूलबाट २०१५-०२-०७-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २ डिसेम्बर २०१३।

[4] Regional Climate Studies of China, Springer, २००८, पृ: १, आइएसबिएन 978-3-540-79242-0, मूलबाट २०२४-०३-२८-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २०२४-०३-२८।

[5] Top 20 countries with most endangered species IUCN Red List . 5 March 2010. Retrieved 24 April 2013.

[2018-amendments-translated-6] Wei, Changhao (११ मार्च २०१८), "Annotated Translation: 2018 Amendment to the P.R.C. Constitution (Version 2.0)", NPC Observer, मूलबाट २०१८-१२-२२-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २२ अगस्ट २०१९।

[Brown2013-7] Kerry Brown (२०१३), Contemporary China, Macmillan International Higher Education – University of Sydney, पृ: ७, आइएसबिएन 978-1-137-28159-3, मूलबाट ३ नोभेम्बर २०२०-मा सङ्ग्रहित।

[१]

[२]

[३]

[४]

[५]

[६]

[७]

हे वा स चीनको प्रान्तीय-स्तरीय विभाजनहरू
प्रदेशहरू	आन्हुई फुजियान गान्सु ग्वाङडोङ गुइझोउ हाइनान हेबेई हेइलोङजियाङ हेनान हुबेई हुनान जियाङसु जियाङसी जिलिन लिओनिङ छिङहाई साङ्सी सेन्डोङ सान्सी सिचुआन युन्नान झेजियाङ
स्वायत्त क्षेत्रहरू	गुआङ्सी भित्री मङ्गोलिया निङ्जिया तिब्बत सिनजियाङ
प्रत्यक्ष प्रशासित नगरपालिका	बेइजिङ चोङकिङ साङ्घाई तियान्जिन
विशेष प्रशासनिक क्षेत्रहरू	हङकङ मकाउ
विवादित प्रदेश	ताइवान^१
^१ ताइवानलाई जनवादी गणतन्त्र चीनले दाबी गरेको छ तर गणतन्त्र चीनद्वारा प्रशासित छ (ताइवानको राजनीतिक स्थिति हेर्नुहोस्)।