ग्रामिण विकास
ग्रामिण विकास शब्दले गाउँको विकास भन्ने बुझाउँछ। यस विषयमा ग्रामीण विकासका बहुआयमिक बिषयको अध्ययन गरिन्छ।
ग्रामीण विकास ग्रामीण क्षेत्रको सम्पूर्ण विकास हो । ग्रामीण विकास गाउँको विकास मात्रै नभएर गाउँ-सहर सम्बन्ध र यससँग सम्बन्धित विकास पनि हो । ग्रामीण विकासले ग्रामीण जनसङ्ख्यालाई प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष फाइदा दिन्छ । यसलाई ग्रामीण जनसङ्ख्याको जीवनस्तर र जनकल्याणको दीगो सुधारको रूपमा पनि व्याख्या गर्न सकिन्छ ।
ग्रामीण विकासले ग्रामीण क्षेत्रका विभिन्न पक्षहरूको विकासलाई समेट्दछ । ग्रामीण क्षेत्रका सामाजिक, आर्थिक, राजनीतिक, सांस्कृतिक, प्राविधिक, पूर्वाधार जस्ता विविध पक्षहरूकोे विकास बिना ग्रामीण विकास हुन सक्दैन । उक्त पक्षहरूको गुणात्मक तथा सकारात्मक सुधार हुनु नै ग्रामीण विकास हो । यसले ग्रामीण जनताको पोषण, स्वास्थ्य, लैङ्गीक, वातावरण संरक्षण साथै ग्रामीण जीवनस्तरमा दीर्घकालीन परिवर्तन ल्याउने कुरासँग पनि सरोकार राख्दछ । ग्रामीण जनतासँग भएको मौलिक ज्ञानको सम्बर्धन तथा प्रबर्धन गर्दै मौलिक प्रबिधिलाई आधुनिक प्रबिधिसँग जोडेर सीप निखार्ने तथा ग्रामीण क्षेत्रमा भए गरेका अभ्यासहरूलाई आत्मनिर्भरतातर्फ लगेर ग्रामीण जनतालाई गुणस्तरीय जीवन निर्वाह गर्न सक्ने बनाउनु नै ग्रामीण विकास हो ।