जलस्रोत तथा सिंचाइ विभाग

जलस्रोत तथा सिंचाइ विभाग (Department of Water Resources and Irrigation) नेपालको सरकारी निकाय हो जसले जलस्रोत व्यवस्थापन र सिंचाइ प्रणालीको विकास र संरक्षणसँग सम्बन्धित कार्यहरूको सञ्चालन गर्दछ। यो विभाग, नेपाल सरकारको सिंचाइ, जलस्रोत र वातावरण मन्त्रालयको अधीनमा कार्य गर्दै आएको छ।

इतिहास

नेपालको जलस्रोत व्यवस्थापन र सिंचाइ सेवाहरूको विकासको लागि नेपालको सरकारले विभिन्न योजनाहरू र परियोजनाहरू सञ्चालन गरेको छ। जलस्रोत तथा सिंचाइ विभागको स्थापना २००० सालमा भएको थियो र यसले देशभरिका सिंचाइ प्रणालीहरूको विकास र प्रशासनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। यस विभागले सिंचाइ योजनाहरूको अध्ययन, डिजाइन, निर्माण र मर्मतसम्भारका कार्यहरू गर्दै आएको छ।

मुख्य कार्यहरू

जलस्रोत तथा सिंचाइ विभागका मुख्य कार्यहरू निम्नलिखित छन्:

**सिंचाइ योजनाहरूको निर्माण र सञ्चालन**: विभिन्न सिंचाइ योजनाहरूको निर्माण, सञ्चालन र मर्मत कार्यहरूको निगरानी।
**जलस्रोत व्यवस्थापन**: नदी, जलाशय र अन्य जलस्रोतहरूको संरक्षण र व्यवस्थापन गर्न।
**सिंचाइ प्रविधिको विकास**: नयाँ सिंचाइ प्रविधिहरूको अनुसन्धान र विकास, जस्तै ड्रिप सिंचाइ र स्प्रिंकलर प्रणालीहरूको प्रचार र कार्यान्वयन।
**जलस्रोत अनुसन्धान र शिक्षा**: जलवायु परिवर्तन र पानीको स्रोतहरूको प्रभावको अध्ययन र विश्लेषण।
**सिंचाइ योजनाहरूको नीति र रणनीतिहरू विकास**: सिंचाइ योजनाहरूको दीर्घकालीन रणनीतिक योजना बनाउने र कार्यान्वयनमा ध्यान दिनु।
**प्राकृतिक आपदाहरूको तयारी**: जलवृद्धि, बाढी र अन्य प्राकृतिक आपदाहरूको व्यवस्थापन र रोकथामका उपायहरू योजना गर्नु।

महत्त्वपूर्ण परियोजनाहरू

जलस्रोत तथा सिंचाइ विभागले नेपालको विभिन्न स्थानहरूमा सिंचाइ प्रणालीहरूको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान दिएको छ। यस विभागले विभिन्न नदिहरू, जलाशय र सिंचाइ योजनाहरूको निर्माण गरेको छ जसले कृषकहरूलाई प्रभावकारी सिंचाइ सुविधा पुर्‍याएको छ। केही प्रमुख परियोजनाहरूमा:

**कोशी सिंचाइ परियोजना**: कोशी नदीको जलस्रोतबाट सिंचाइ सुविधा उपलब्ध गराउने।
**गण्डकी सिंचाइ परियोजना**: गण्डकी नदीको जल स्रोतको प्रयोग गरेर कृषिकर्मीलाई सिंचाइको सुविधा।
**महाकाली जलाशय परियोजना**: महाकाली नदीको जलस्रोतलाई उपयोग गरेर सिंचाइ र जलविद्युत उत्पादन।

संरचना

जलस्रोत तथा सिंचाइ विभागको संरचना राष्ट्रिय स्तरदेखि स्थानीय स्तरसम्म फैलिएको छ। यसको मुख्यालय काठमाण्डूमा रहेको छ र विभागले ७ प्रदेशहरूमा आफ्नो कार्यालयहरू स्थापना गरेको छ। यस विभागको प्रमुख एक निदेशक हो जसको नेतृत्वमा विभिन्न उपनिदेशक र कार्यालय प्रमुखहरू कार्यरत छन्।

चुनौतीहरू

नेपालमा जलस्रोत र सिंचाइ व्यवस्थापनका लागि विभिन्न चुनौतीहरू छन्। यस विभागले सामना गर्ने केही प्रमुख चुनौतीहरूमा:

**जलस्रोतको असमान वितरण**: नेपालको विभिन्न क्षेत्रहरूमा पानीको असमान वितरण।
**जलवायु परिवर्तनको प्रभाव**: जलवायु परिवर्तनको कारण वर्षा, बाढी र सुख्खा समस्या बढ्नु।
**अवसरको न्यूनतम उपयोग**: उपलब्ध जलस्रोतको प्रभावकारी र दीर्घकालीन उपयोगको कमी।

भविष्यको दिशा

जलस्रोत तथा सिंचाइ विभागले आगामी दिनहरूमा प्रभावकारी जलस्रोत व्यवस्थापन, आधुनिक सिंचाइ प्रविधिको विकास र जलस्रोत संरक्षणमा अझै प्रभावकारी कदम चाल्ने योजना बनाएको छ। यसले कृषकहरूको उत्पादन क्षमता वृद्धि र नेपालका सबै नागरिकका लागि पानीको पहुँच सुनिश्चित गर्न निरन्तर काम गर्नेछ।

स्रोत

[जलस्रोत तथा सिंचाइ विभागको आधिकारिक वेबसाइट](http://www.dowri.gov.np/)