पोर्टल:प्राचीन नेपाल

नेपालको इतिहास

 इतिहास को पक्ष
१९२३ई मा वर्मा पनी गवर्नर द्वारा शासित प्रदेश वानइयाे।त्यसै वर्ष २१ डिसेम्वरकाे दिन नेपाल र अँग्रेज हरुकाे बिच पनी एक नयाँ सन्धी भयाे।सन्धीमा निम्न लिखित आशयका धाराहरु थिए:-१-नेपाल र ग्रेटब्रिटेनका सरकारकाे बिच सदाकाल मैत्री र शान्ती रहनेछ।देशी र वैदेशिक निती र व्यवहारमा दुवै सरकार एक अर्काकाे पूर्ण स्वतन्त्रता मान्नेछन्। (२) वर्तमान सन्धीका धाराहरुले छुने बिषयवाहेक १८१५ ई काे सुगाैली-सन्धी र त्यसपछीका अन्य प्रत्येक सन्धी,सम्झौता आदी यस सन्धीद्वारा खारिज हुनेछन्। (३)दुवै राज्यका सिमाना जाेरिएका छिमेकी देशहरुसित कुनैझगडा-टण्टा उठेकाेखण्डमा प्रस्तुत सन्धी गर्ने दुवैपक्क्षले पारस्परिक मैत्री र शान्ती कायम राख्न आपसी सल्लाहद्वारा त्यस झगडा-टण्टाकाे समाधान गर्नेछन्।(४)सन्धीगर्ने दुवैपक्क्षले आफ्नाे सरहदमा सकेसम्म कुनै यस्ताे काम हुन दिनेछैनन् जसद्वारा आर्काेदेशकाे सुरक्षा र शान्तीमा बाधा पाराेस्।(५)नेपाल र ब्रिटिश सरकारमा मैत्री भएकाेले याे सम्वन्ध कायम रहेसम्म नेपाल ब्रिटिश-भारत वा त्यसमार्फत अन्य कुनै देशसित आवश्यक युद्ध-सामाग्री किन्न स्वतन्त्र हुनेछ।नेपाल सरकार पनी मंजूर गर्दछ कि सरकारी वा व्यक्तीगत तरिकाले ती युद्ध-सामाग्री नेपालकाे सिमान्तपारी जानेछैनन।कुनै शस्रास्र-नियन्त्रक समिती गठित भएकाे खण्डमा र ग्रेटब्रिटेन पनी त्यस समितीकाे सदस्य बनी त्यस समिताकानियमअनुसार शस्रास्र झिकाउनु पर्नेछ।(६)स्वदेशी उपयाेगकाे निमित्त नेपालले विदेशवाट झिकाएका मालहरुमा ब्रिटिश भारतका बन्दरगाहमा भन्सार लाग्नेछैन।माल आएकाे समयमा यस बिषयमा निर्धारित अधिकारीहरुले बन्दरगाहका चिफ-कस्टम्स अफिसरकाे समक्ष आवश्यक प्रमाण पेश गर्नुपर्नेछ> नेपालकाे ऐतिहासिकरुप-रेखावाट<>बिष्णुहरीलामिछाने<

 नेपालको इतिहास बृहत् भारतीय उपमहाद्वीप र दक्षिण एसिया र पूर्वी एशियाका क्षेत्रहरू मिलेर वरपरका क्षेत्रहरूको इतिहाससँग गाँसिएको छ।

 नेपाल बहुजातीय, बहुजातीय, बहुसांस्कृतिक, बहुधार्मिक र बहुभाषिक देश हो। सबैभन्दा धेरै बोलिने भाषा नेपाली हो, त्यसपछि अन्य धेरै जातीय भाषाहरू छन्।

 नेपाल अधिराज्यको स्थापना १७६८ मा भएको थियो र नेपालको आधुनिक भूभाग बनाउने सम्पूर्ण नेपाललाई एकीकरण गर्ने अभियान सुरु गरिएको थियो। राज्यले चीन-नेपाल युद्धमा भाग लिएको कारणले राज्यले गुमाएको थियो जुन विजय र हार दुवैमा समाप्त भयो, अन्ततः 1792 देखि 1865 सम्म चीनको किंग राजवंशको श्रद्धांजलि राज्यको रूपमा स्वीकार गर्दै। एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध ब्रिटिशमा समाप्त भयो। जितेर केही नेपाली भूभाग सुम्पियो । संविधान सभाको चुनावको लागि ऐतिहासिक मतदानमा, नेपालको संसदले जुन २००६ मा राजतन्त्रको अन्त्य गर्ने पक्षमा मतदान गर्‍यो। नेपाल सन् २००८ मे २८ मा संघीय गणतन्त्र बन्यो र २०० वर्षको अन्त्यमा औपचारिक रूपमा 'संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपाल' नामकरण भयो। -शाह राजाहरूको पुरानो शासनकाल।

 टोपोनीमी

 तिस्तुङमा पाइने लिच्छवी युगको शिलालेखमा स्थानीय जनतालाई ‘नेपाल’ भनेर सम्बोधन गरिएको छ । प्राचिन कालमा नेपालका केही वा सबै बासिन्दालाई ‘नेपाल’ भनिन्थ्यो, जसको अर्थ भूमि र जनसंख्या दुवैलाई जनाउन ‘नेपाल’ शब्द प्रयोग गरिन्थ्यो भन्ने विज्ञहरूको धारणा छ। यी नेपालहरूलाई आधुनिक समयका नेवारहरूको पूर्वज मानिन्छ। 'नेपाल' र 'नेवार' शब्दहरू एउटै शब्दका भिन्नता हुन्। मध्यकालीन ग्रन्थहरूमा पाइने अन्य रूपहरू 'नेपर' र 'नेवल' हुन्।

 नेपाल शब्दको व्युत्पत्ति अन्य धेरै सिद्धान्तहरूको विषय पनि हो:

 संस्कृत शब्द नेपालय को अर्थ "पहाडको फेदमा" वा "फुटमा बसोबास" हो; नेपाल यसबाट व्युत्पन्न हुन सक्छ।

 तिब्बती शब्द नियाम्पालको अर्थ "पवित्र भूमि" हो। नेपाल यसबाट व्युत्पन्न हुन सक्छ।

 उत्तरी नेपालका केही बासिन्दाहरू तिब्बतबाट आएका थिए, जहाँ उनीहरूले भेडा चराउने र ऊन उत्पादन गर्ने गर्थे। तिब्बतीमा नेको अर्थ "ऊन" र पालको अर्थ "घर" हो। यसरी, नेपाल "ऊनको घर" हो।

 एक लोकप्रिय सिद्धान्त हो कि लेप्चा मानिसहरूले ने ("पवित्र") र पाल ("गुफा") शब्दहरू प्रयोग गर्थे र यसरी नेपालले "पवित्र गुफा" लाई वर्णन गर्न प्रयोग गर्यो।

 हिन्दू पौराणिक कथाहरू अनुसार, नेपालले यसको नाम ने नामक एक प्राचीन हिन्दू ऋषिबाट प्राप्त गरेको हो, जसलाई विभिन्न रूपमा ने मुनि वा नेमी भनिन्छ। पशुपति पुराणका अनुसार नेमीले संरक्षित स्थानका रूपमा हिमालयको मध्यभागमा रहेको देशलाई नेपाल भनेर चिनिन्थ्यो।

 बौद्ध पौराणिक कथा अनुसार, देवता मञ्जुश्रीले नागदह (काठमाडौं उपत्यका भरिएको मानिने पौराणिक ताल) बाट पानी निकाले। उपत्यका बस्न योग्य बन्यो र भुक्तमानले गाई-गोठालाले शासन गर्यो, जसले "ने" नामक ऋषिको सल्लाह लिएको थियो। पालाको अर्थ "संरक्षक" वा "हेर्नु" हो, त्यसैले नेपालले यस ठाउँको हेरचाह गर्ने ऋषिको नामलाई प्रतिबिम्बित गरेको छ, नेपाली विद्वान ऋषिकेश शाहका अनुसार।

 प्रारम्भिक युगहरू

 प्रागैतिहासिक

 दाङ जिल्लाको शिवालिक पहाडमा पुरापाषाण, मेसोलिथिक र नवपाषाण युगका प्रागैतिहासिक स्थलहरू फेला परेका छन्। आधुनिक नेपाल र छेउछाउका क्षेत्रका प्रारम्भिक बासिन्दाहरू सिन्धु घाटी सभ्यताका मानिसहरू हुन् भन्ने विश्वास गरिन्छ। यो सम्भव छ कि भारतीय उपमहाद्वीप (करिब ३३०० ईसापूर्व) मा कांस्य युगको प्रारम्भ हुनुभन्दा अघिका द्रविडीयन मानिसहरूले सीमापारबाट तिब्बत-बर्मन र इन्डो-आर्यहरू जस्ता अन्य जातीय समूहहरूको आगमन अघि यस क्षेत्रमा बसोबास गरेको हुन सक्छ। थारु, तिब्बती-बर्मनहरू जो दक्षिणी क्षेत्रहरूमा भारतीयहरूसँग धेरै मिसिएका थिए, नेपालको मध्य तराई क्षेत्रका मूल निवासी हुन्। नेपालमा पहिलो दस्तावेज गरिएका जनजातिहरू किरातहरू हुन्, जो करिब ४००० देखि ४५०० वर्षअघि तिब्बतबाट नेपाल आएका थिए र काठमाडौं उपत्यका र नेपालको दक्षिणी भागहरूमा बसाइँ सरेका थिए, जसलाई भारतबाट आक्रमणकारी लिच्छवीहरूद्वारा अन्यत्र फिर्ता गर्न लगाइयो। नेपालको आधुनिक दक्षिणी भागहरूमा रहेको काठमाडौं उपत्यका। इन्डो-आर्यन मूलका अन्य जातीय समूहहरू पछि उत्तरी भारतको इन्डो-गंगा मैदानबाट नेपालको दक्षिणी भागमा बसाइँ सरेका थिए।

 नेपालमा पहिलो पटक बसोबास गर्ने अर्को सम्भावना कुसुण्डा जाति हो। Hogdson (1847) को अनुसार, नेपालको प्रारम्भिक बासिन्दाहरू सायद प्रोटो-अस्ट्रेलोइड मूलका कुसुण्डा जाति थिए। स्टेला क्राम्रिच (1964) ले पूर्व द्रविड र द्रविडहरूको जातिको एक उपधारा उल्लेख गर्छिन्, जो पहिले पनि नेपालमा थिए। नेवारहरू, जसले काठमाण्डौ उपत्यकाका अधिकांश प्राचीन बासिन्दाहरू बनाएका थिए।

 पौराणिक कथा र पुरातन समय

 नेपालको प्रारम्भिक इतिहासको बारेमा धेरै थोरै थाहा भएता पनि किंवदन्ती र दस्तावेजी सन्दर्भहरू ईसापूर्व ३० औं शताब्दीसम्म पुग्छन्। साथै, वाल्मीकि आश्रम जस्ता ऐतिहासिक स्थलहरूको उपस्थितिले त्यस अवधिमा नेपालको केही भागहरूमा सनातन (प्राचीन) हिन्दू संस्कृतिको उपस्थितिलाई संकेत गर्छ।

 पौराणिक विवरणहरूका अनुसार, नेपालका प्रारम्भिक शासकहरू गोपालवंशी (गोपाल बांस) वा "गोपालवंशी" थिए, जसले लगभग पाँच शताब्दीसम्म शासन गरे। उनीहरूलाई महिषपालवांश वा "भैंस-गोठाला वंश" द्वारा पछ्याइएको भनिन्छ, भुल सिंह नामक यादवले स्थापना गरेको थियो।

 शाक्य कुलले वैदिक कालको उत्तरार्ध (c. 1000 - c. 500 BCE) र पछि तथाकथित दोस्रो सहरीकरण अवधि (c. 600 - 600) मा 'शाक्य गणाराज' भनेर चिनिने एक स्वतन्त्र कुलीन गणतन्त्र राज्य गठन गर्यो। । यसको राजधानी कपिलवस्तु थियो, जुन आजको तिलौराकोट, नेपाल मा अवस्थित हुन सक्छ। गौतम बुद्ध (c. 6 औं देखि 4 औं शताब्दी ईसापूर्व), जसको शिक्षाहरू बौद्ध धर्मको आधार बन्यो, सबैभन्दा प्रसिद्ध शाक्य थिए। उहाँ आफ्नो जीवनकालमा "सिद्धार्थ गौतम" र "शाक्यमुनि" (शाक्यहरूको ऋषि) भनेर चिनिनुहुन्थ्यो। उनी शाक्य गणाराज्यका निर्वाचित नेता शुद्धोदनका छोरा थिए।

 किरात वंश

 लिच्छवी वंश भन्दा पहिले र महिस्पाल (अहिर) वंश पछि नेपालमा किरात वंशको शासनको सन्दर्भ विभिन्न पाण्डुलिपिहरुमा चित्रण गरिएको छ। सूर्यकोशी र तमाकोशी नदीहरू बीचको क्षेत्रलाई आफ्नो जन्मभूमिको रूपमा चित्रण गर्दै, गोपाल वंशावलीमा किराती राजाहरूको सूची पनि दिइएको छ। अविर वंशका अन्तिम राजा भुवनसिंहलाई युद्धमा पराजित गरेर किराती राजा यालुङ वा यालम्बरले उपत्यकाको शासन आफ्नो नियन्त्रणमा लिएका थिए। हिन्दू पौराणिक परिप्रेक्ष्यमा, यो घटना द्वापर युगको अन्तिम चरण वा कलियुगको प्रारम्भिक चरण वा ईसापूर्व छैठौं शताब्दीको वरिपरि भएको मानिन्छ। गोपाल वंशावली, भाषा वंशावली र राइट वंशावली अनुसार क्रमशः ३२, २८ र २९ किराँती राजाको विवरण पाइन्छ । पूर्व र पश्चिमको क्लासिक्समा समावेश सूचनाहरूको माध्यमबाट, किराँतीहरू गत 2000 देखि 2500 वर्षसम्म आफ्नो वर्तमान स्थानमा बस्दै आएका थिए, एक व्यापक प्रभुत्वको साथ, सम्भवतः एक समयमा गंगाको डेल्टासम्म पुगेका थिए।

 लिच्छवि वंश

 लिच्छवी वंशका राजाहरू (मूलत: आधुनिक भारतको वैशालीका) राजाहरूले किराँतहरूपछिको आधुनिक नेपालको काठमाडौं उपत्यकामा शासन गरे। केही वंशावली र पुराणहरूमा "सूर्यवंशी क्षेत्रीयहरूले किरातहरूलाई पराजित गरेर नयाँ शासन स्थापना गरेको" उल्लेख छ। पशुपति पुराणले उल्लेख गरेको छ कि "वैशालीका मालिकहरूले किरातहरूलाई मीठो शब्दमा विश्वास गरेर र युद्धमा पराजित गरेर आफ्नै शासन स्थापना गरे"। यस्तै सन्दर्भहरू 'हिम्बतखण्ड' मा पनि पाइन्छ, जसमा "वैशालीका मालिकहरूले किरातहरूलाई पराजित गरेर नेपालमा शासन गर्न थालेका थिए" भन्ने पनि उल्लेख छ। विभिन्न वंशावलीहरूले अन्तिम किराँती राजाको विभिन्न नामहरू बताउँछन्। गोपाल वंशावलीका अनुसार लिच्छवीहरूले अन्तिम किराँती राजा 'खिगु', भाषा-वंशअनुसार 'गालिज' र राइट वंशावलीअनुसार 'गस्ती'लाई पराजित गरी नेपालमा आफ्नो शासन स्थापना गरेका थिए।

 ६४१ मा, तिब्बती साम्राज्यका सोङत्सेन गाम्पोले नरेन्द्रदेवलाई सेनासहित लिच्छवीमा फिर्ता पठाउँछन् र नेपाललाई वशमा राख्छन्। नेपालका केही भाग र लिच्छवी पछि तिब्बती साम्राज्यको प्रत्यक्ष प्रभावमा परेका थिए।

 सिमरोन राजवंश

 मुख्य लेख: कर्नाट राजवंश

 सिमरौन, सिमरुन, कर्नाट वा देव वंशको उत्पत्ति 1097 ईस्वीमा एउटा राज्यको स्थापनासँगै भएको थियो जसको मुख्यालय हालको बारा जिल्लाको सिमरौनगढमा रहेको छ। यो राज्यले नेपाल र भारतको बिहारमा तिरहुट वा मिथिला भनेर चिनिने क्षेत्रहरूलाई नियन्त्रण गर्यो। सिमरौनगढका शासकहरू निम्नानुसार थिए:

 नान्या देव, 1097-1147 CE शासन गरे

 गंगा देव, 1147-1187 CE शासन गरे

 नरसिंह देव, 1187-1227 CE शासन गरे

 रामसिंह देव, 1227-1285 ईस्वी शासन गरे

 शक्तिसिंह देव, 1285-1295 CE शासन गरे

 हरिसिङ देव, 1295-1324 CE शासन गरे

 1324 ईस्वीमा, घियासुद्दीन तुगलकले सिमरौनगढमा आक्रमण गरे र किल्लालाई ध्वस्त पारे। अवशेषहरू अझै सिम्रौनगढ क्षेत्रमा छरिएका छन्। राजा हरिसिङ देव उत्तरतर्फ भागे जहाँ उनका छोरा जगतसिंह देवको विवाह भक्तपुरकी विधवा राजकुमारी नायक देवीसँग भएको थियो।

 ठकुरी वंश

 ठकुरी राजाहरूको शासन

 ठकुरी वंश राजपूत थिए। कश्मीरी इतिहासमा उल्लेख गरिएको अरामुदी पछि, कल्हानाको राजतरंगिनी (1150 ईस्वी), धेरै ठकुरी राजाहरूले 12 औं शताब्दीको मध्य सम्म देशका भागहरूमा शासन गरे। लिच्छवी शासनको अन्त्य हुँदा राघव देवले इस्वी संवत् ८७९ मा शासक वंशको स्थापना गरेको भनिन्छ। यस महत्वपूर्ण घटनाको सम्झनामा राघव देवले २० अक्टोबर ८७९ मा सुरु भएको ‘नेपाल युग’ सुरु गर्नुभयो। अम्शुवर्मा पछि, जसले 605 ईस्वी देखि शासन गरे; ठकुरीहरूले सत्ता गुमाएका थिए र उनीहरूले सन् ८६९ मा मात्रै सत्ता प्राप्त गर्न सके।

 गुणकाम देव

 राजा राघव देवको मृत्यु पछि, धेरै ठकुरी राजाहरूले 12 औं शताब्दीको मध्य सम्म दक्षिणी नेपालमा शासन गरे। 949 देखि 994 ईस्वी सम्म शासन गर्ने गुणकाम देवले काष्ठमण्डप भनिने एउटै रूखको काठबाट बनेको ठूलो काठको आश्रय निर्माणको काम सुरु गर्नुभयो। राजधानीको नाम ‘काठमाडौं’ यसैबाट आएको हो । गुणकाम देवाले कान्तिपुर (आधुनिक काठमाडौं) सहरको स्थापना गरेका थिए। इन्द्रजात्राको परम्परा उनको शासनकालमा सुरु भएको थियो। यस अवधिमा पशुपतिनाथको मन्दिरको उत्तरतर्फका मन्दिरहरूको जीर्णोद्धार गरिएको थियो।

 गुणकमा देवका उत्तराधिकारीहरू

 भोला देवाले गुणकाम देवको उत्तराधिकारी बने। अर्को शासक लक्ष्मीकाम देवा थिए जसले 1024 देखि 1040 ईस्वी सम्म शासन गरे। उनले लक्ष्मी विहार निर्माण गरे र कुमारीको पूजा गर्ने परम्परा सुरु गरे; कम उमेरका केटीहरूलाई ईश्वरीय नारी ऊर्जा वा देवीको अभिव्यक्ति मानिन्छ। उनको उत्तराधिकारी उनका छोरा विजयकामा देवले गरे, जसले नागा र वासुकीको पूजा सुरु गरे। विजयकाम देव यस वंशका अन्तिम शासक थिए। उनको मृत्युपछि नुवाकोटको ठकुरी वंशले नेपालको राजगद्दी कब्जा गर्यो।

 नुवाकोट ठकुरी राजा

 नुवाकोटका ठकुरी भास्कर देवले विजयकामा देवको उत्तराधिकारी बने र नुवाकोट-ठकुरी शासन स्थापना गरे। उनले नवबहाल र हेमवर्ण विहार बनाएको बताइएको छ । भास्करदेव पछि यस वंशका चार राजाले देशमा शासन गरे। तिनीहरू बालदेव, पद्मदेव, नागार्जुन देव र शंकर देवा थिए।

 शंकर देव (1067-1080 CE) यस वंशका सबैभन्दा प्रतिष्ठित शासक थिए। उनले 'शान्तेश्वर महादेव' र 'मनोहरा भगवती' को प्रतिमा स्थापित गरे। नागपञ्चमीको दिन घरको ढोकामा नाग र वासुकीको तस्बिर टाँसेर टाँस्ने चलन उनीबाट सुरु भएको हो । आफ्नो शासनकालमा, बौद्धहरूले हिन्दू ब्राह्मणहरू (विशेष गरी शैव धर्मका अनुयायीहरू) लाई पहिले शंकराचार्यबाट प्राप्त गरेको हानिको लागि बदला लिने काम गरे।

 सूर्यवंशी (सौर राजवंश)

 अम्शुवर्माका वंशज बामा देवले 1080 ईस्वीमा शंकर देवलाई हराए। उनले कुलीनहरूको सहयोगमा नुवाकोट-थङ्कुरीहरूलाई दमन गरी नेपालमा दोस्रो पटक पुरानो सौर्य वंशको शासन पुनर्स्थापित गरे। बामदेवका उत्तराधिकारी हर्षदेव कमजोर शासक थिए। कुलीनहरू बीच कुनै एकता थिएन र तिनीहरूले आ-आफ्नो प्रभावको क्षेत्रमा आफूलाई जोड दिए। त्यही अवसरलाई लिएर कर्णाट वंशका राजा नान्या देवले सिम्रौनगढबाट नुवाकोटमा आक्रमण गरे । सेनाले सफलतापूर्वक रक्षा र युद्ध जित्यो। नेपाल।

 शिवदेव III

 हर्षदेव पछि, शिवदेव तेस्रोले 1099 देखि 1126 ईस्वी सम्म शासन गरे। उनी एक बहादुर र शक्तिशाली राजा थिए। उनले कीर्तिपुर सहरको स्थापना गरे र पशुपतिनाथको मन्दिरलाई सुनको छाना लगाए। उनले पच्चीस पैसाको सिक्का ल्याए । उनले विभिन्न ठाउँमा इनार, नहर र ट्याङ्की पनि बनाए ।

 शिवदेव तृतीय पछि महेन्द्र देव, मन देवा, नरेन्द्र देव द्वितीय, आनन्द देव, रुद्र देव, अमृता देव, रत्न देव द्वितीय, सोमेश्वर देव, गुणकाम देव द्वितीय, लक्ष्मीकाम देव तृतीय र विजयकामा देव द्वितीयले नेपाललाई क्रमशः शासन गरे। इतिहासकारहरू धेरै राजाहरूको शासन र तिनीहरूको सम्बन्धित समयको बारेमा भिन्न छन्। ठकुरी वंशको पतन पछि, 'मल्ल वंश' भनेर चिनिने अरिदेव वा अरि मल्लद्वारा नयाँ वंशको स्थापना भयो।

 मल्ल वंश

 मुख्य लेख: मल्ल (काठमाडौं उपत्यका)

 प्रारम्भिक मल्ल शासन १२ औं शताब्दीमा अरि मल्लबाट सुरु भयो। अर्को दुई शताब्दीहरूमा, उनको राज्यले भारतीय उपमहाद्वीप र पश्चिमी तिब्बतको धेरैजसो भागमा व्यापक रूपमा विस्तार गर्यो, साना राज्यहरूमा विघटन हुनु अघि, जुन पछि बैसे राज्यको रूपमा चिनिन थाल्यो।

 काठमाडौं उपत्यकाको पछिल्ला मल्ल वंशको सुरुवात भएको जयस्थिति मल्लले १८ औं शताब्दीको अन्त्यमा शासन गर्न थाले। मल्ल वंश नेपालको इतिहासमा सबैभन्दा लामो शासन गर्ने वंश थियो, जसले १२ औं शताब्दीदेखि १८ औं शताब्दी (लगभग ६०० वर्ष) सम्म शासन गरेको थियो। उपत्यकामा यो युग विभिन्न सामाजिक र आर्थिक सुधारहरू जस्तै उपत्यकाका जनताको 'संस्कृतीकरण', जग्गा नाप्ने र बाँडफाँड गर्ने नयाँ विधिहरूका लागि प्रख्यात छ। यस युगमा कला र वास्तुकलाका नयाँ रूपहरू देखा परेका थिए। युनेस्कोको विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत काठमाडौं उपत्यकाका स्मारकहरू मल्ल शासनकालमा निर्माण भएका थिए। 14 औं शताब्दीमा, काठमाडौंलाई 3 रियासतमा विभाजन गर्नु अघि, कला र वास्तुकलाको सीपको प्रतिनिधित्व गर्न अभय मल्लको अनुरोधमा अरनिकोलाई चीन पठाइएको थियो र उनले प्यागोडा वास्तुकलाको शैली चीन र त्यसपछि सम्पूर्ण एशियामा परिचय गराए। । जयस्थिति मल्लका नाति यक्ष मल्लले लगभग १५ औं शताब्दीको अन्त्यसम्म काठमाडौं उपत्यकामा शासन गरे। उनको मृत्यु पछि, उपत्यकालाई लगभग 1484 ईस्वीमा तीन स्वतन्त्र राज्यहरू - काठमाडौं, भक्तपुर र पाटनमा विभाजन गरियो। यो विभाजनले मल्ल शासकहरूलाई क्षेत्रीय र व्यापारिक लाभको लागि आपसी द्वन्द्व र युद्धमा पुर्यायो। पारस्परिक रूपमा कमजोर पार्ने युद्धहरूले उनीहरूलाई बिस्तारै कमजोर बनायो, जसले गोरखाका पृथ्वीनारायण शाहद्वारा उपत्यकाको विजयलाई सहज बनायो। अन्तिम मल्ल शासकहरू क्रमशः काठमाडौं, पाटन र भक्तपुरका जयप्रकाश मल्ल, तेजा नरसिंह मल्ल र रञ्जित मल्ल थिए।

 शाह वंश, नेपाल एकीकरण

 मुख्य लेख: नेपाल एकीकरण

 

 राजा पृथ्वीनारायण शाहको मोहर शकायुग १६८५ (इ.स. १७६३)

 पृथ्वीनारायण शाह (सन् १७७९–१८७५) गोरखाको शासक घरानाका संस्थापक द्रव्य शाह (१५५९–१५७०) को नवौं पुस्ताका सन्तान थिए।  पृथ्वीनारायण शाहले सन् १७४३ मा आफ्ना पिता नरभूपाल शाहलाई गोरखाको सिंहासनमा सम्हालेका थिए।  राजा पृथ्वीनारायण शाहलाई उपत्यकाका राज्यहरूका साथै बैसे र चौबिसे राज्यहरूको राजनीतिक अवस्थाबारे राम्ररी जानकारी थियो।  उनले भविष्यमा बाँच्नको लागि अत्यावश्यक अवस्थाका रूपमा साना रियासतहरूलाई एकताबद्ध गर्नुपर्ने आवश्यकता देखे र सोही अनुसार काममा लागे।

 पहाडी रियासतहरू बीचको अवस्थाको बारेमा उनको मूल्याङ्कन सही थियो, र रियासतहरू सजिलैसँग वशमा थिए।  राजा पृथ्वीनारायण शाहको विजययात्रा सन् १७४४ मा काठमाडौं र गोरखाको बीचमा रहेको नुवाकोटको विजयसँगै सुरु भएको थियो। नुवाकोटपछि उनले काठमाडौं उपत्यका वरपरका पहाडहरूमा रहेका रणनीतिक स्थानहरू कब्जा गरे।  यसरी बाहिरी संसारसँग उपत्यकाको सञ्चार बन्द भयो।  लगभग 1756 मा कुटी पासको कब्जाले तिब्बतसँग उपत्यकाको व्यापार बन्द गर्यो।  अन्ततः पृथ्वीनारायण शाह उपत्यकामा प्रवेश गरे ।  कीर्तिपुरमा विजय प्राप्त गरेपछि, काठमाडौंका राजा जयप्रकाश मल्लले अंग्रेजहरूसँग मद्दत मागे र तत्कालीन ईस्ट इन्डिया कम्पनीले 1767 मा क्याप्टेन किन्लोचको नेतृत्वमा सैनिकहरूको एक दल पठायो। सिन्धुलीमा गोर्खाली सेनाद्वारा ब्रिटिश सेना पराजित भयो।  अंग्रेजको यो पराजयले राजा जयप्रकाश मल्लको आशालाई चकनाचूर पारिदियो ।  २५ सेप्टेम्बर १७६८ का दिन काठमाडौंवासीले इन्द्रजात्रा मनाइरहँदा गोर्खाली सेना सहरमा प्रवेश गर्यो ।  काठमाडौंका राजाका लागि दरबारको आँगनमा राखिएको सिंहासनमा पृथ्वीनारायण शाह बसेर आफूलाई राजा घोषणा गरेका थिए ।  जयप्रकाश मल्ल कतै भागेर पाटनमा शरण लिए।  केही सातापछि पाटन कब्जा गरेपछि पाटनका राजा जयप्रकाश मल्ल र तेजनरसिंह मल्ल दुवैले २५ नोभेम्बर १७६९ को रात कब्जा गरेको भक्तपुरमा शरण लिए। यसरी राजा पृथ्वीनारायण शाहले काठमाडौं उपत्यकालाई जितेका थिए।  जसले आफूलाई नेपाल राज्यको शाही राजधानी काठमाडौंको रूपमा राजा घोषणा गरे।

 राजा पृथ्वीनारायण शाह विभिन्न धर्म-जातीय समुदायलाई एउटै शासनमा ल्याउन सफल भएका थिए।  उहाँ आफ्नो दृष्टिकोणमा एक सच्चा राष्ट्रवादी हुनुहुन्थ्यो र बेलायती सम्बन्धमा बन्द-ढोका नीति अपनाउने पक्षमा हुनुहुन्थ्यो।  उहाँका सामाजिक र आर्थिक विचारहरूले लामो समयसम्म देशको सामाजिक-आर्थिक मार्गलाई निर्देशित मात्र गरेनन्, नेपालको भूराजनीतिक सन्दर्भमा 'दुई ढुङ्गा बीचको तरुल' भन्ने छविको प्रयोगले भावी शताब्दीका लागि देशको परराष्ट्र नीतिको प्रमुख दिशानिर्देशन बनायो।

 नेपाल अधिराज्य

 मुख्य लेख: नेपाल राज्य

 गोर्खा शासन

 

 गोरखाको पहाडमा रहेको पुरानो राजाको दरबार

 मध्ययुगीन राज्यहरू बीच दशकौंको प्रतिद्वन्द्वी पछि, आधुनिक नेपाल १८ औं शताब्दीको उत्तरार्धमा एकीकरण भएको थियो, जब सानो राज्य गोरखाका शासक पृथ्वीनारायण शाहले धेरै स्वतन्त्र पहाडी उच्च राज्यहरूबाट एक एकीकृत देश बनाउनुभयो।

 पृथ्वीनारायण शाहको मृत्यु पछि, शाह वंशले भारतीय उपमहाद्वीपको धेरै भागमा आफ्नो राज्य विस्तार गर्न थाले।  1788 र 1791 को बीचमा, चीन-नेपाल युद्धको समयमा, नेपालले तिब्बतमाथि आक्रमण गर्‍यो र सिगात्सेमा रहेको ताशिलहुन्पो गुम्बा लुट्यो।  चिन्तित भएर, चिनियाँ किंग राजवंशका क्यानलोङ सम्राटले फुकआङ्गानलाई तिब्बती अभियानको कमाण्डर-इन-चीफ नियुक्त गरे;  Fuk'anggan ले आफ्नो सेना को रक्षा को लागी एक सन्धि मा हस्ताक्षर गर्यो यसरी एक ड्र प्राप्त।

 थापा र पाण्डेको वर्चस्व छ

 1800 पछि, पृथ्वीनारायण शाहका उत्तराधिकारीहरूले नेपालमा दृढ राजनीतिक नियन्त्रण कायम गर्न असमर्थ साबित भए।  आन्तरिक उथलपुथलको एक कालखण्ड पछि।  नेपाल र ब्रिटिस इस्ट इन्डिया कम्पनीबीच नेपाल र ब्रिटिस-भारतको सिमानामा रहेका रियासतहरूमाथिको द्वन्द्वले अन्ततः एङ्ग्लो-नेपाली युद्ध (१८१४-१६) निम्त्यायो, जसमा नेपालले अङ्ग्रेजहरू विरुद्ध बन्दुक र गोलाबारुदको अभावका कारण ठूलो क्षति बेहोर्नुपरेको थियो।  - उन्नत हतियार सहित भारतीय सेना।  सन् १८१६ मा सुगौली सन्धिमा हस्ताक्षर भएको थियो, जसमा नेपाली नियन्त्रित क्षेत्रहरूको ठूलो हिस्सा ब्रिटिशलाई सुम्पिएको थियो।  1860 मा नयाँ मुलुक (नयाँ देश) भनेर चिनिने पश्चिमी तराईका केही भागहरू नेपाललाई पुनर्स्थापित गरियो।

 

 एङ्ग्लो-नेपाल युद्धमा गोरखा पुरुषहरूको नेतृत्व गर्दै भक्ति थापा

 राणा वंशको उदय हुनुभन्दा पहिले राज्यको सक्रिय राजनीतिमा मुख्य रूपमा संलग्न चार कुलीन परिवारहरू शाह शासकहरू, थापाहरू, बस्नेतहरू र पाण्डेहरू थिए।  १८ औं शताब्दीको सुरुदेखि मध्यसम्म, थापा र पाण्डेहरूको नेपाली दरबार राजनीतिमा चरम प्रभुत्व थियो, वैकल्पिक रूपमा एकअर्काबीच केन्द्रीय सत्ताको लागि प्रतिस्पर्धा गर्दै।

 राणा शासन

 यस वंशका प्रथम शासक जंगबहादुर राणा थिए।  राणा शासकहरूलाई "श्रीतीन" र "महाराजा" भनिन्थ्यो, जबकि शाह राजाहरू "श्रीपञ्च" र "महाराजाधिराजा" थिए।  जंगबहादुरले कानून संहिता बनाए र राज्यको कर्मचारीतन्त्रलाई आधुनिकीकरण गरे।१८४६ को ‘कू’मा जंगबहादुर र रणदीप सिंहका भतिजाहरूले रणदीप सिंह र जंगबहादुरका छोराहरूको हत्या गरे, जंगबहादुरको नाम धारण गरे र नेपाललाई नियन्त्रणमा लिए।  नौ राणा शासकले प्रधानमन्त्रीको वंशानुगत पद लिए।  सबै लमजुङ र कास्कीका महाराजा (स्वघोषित) शैलीमा थिए।

 बलियो केन्द्रीकृत तानाशाही भएको राणा शासनले नेपाललाई बाह्य प्रभावबाट अलग्याउने नीति अपनायो।  यो नीतिले बेलायती औपनिवेशिक कालमा नेपाललाई आफ्नो स्वतन्त्रता कायम राख्न मद्दत गर्‍यो, तर यसले देशको आर्थिक विकास र आधुनिकीकरणमा पनि बाधा पुर्‍यायो।  राणाहरू कट्टर रूपमा ब्रिटिश समर्थक थिए र 1857 को भारतीय विद्रोह र पछि दुवै विश्व युद्धहरूमा ब्रिटिशहरूलाई सहयोग गरे।  उही समयमा, चिनियाँ दाबीको बावजुद, बीसौं शताब्दीको सुरुमा बेलायतीहरूले नेपालको स्वतन्त्रतालाई समर्थन गरे।  डिसेम्बर 1923 मा, बेलायत र नेपालले औपचारिक रूपमा 1816 को सुगौली सन्धिलाई हटाएर "स्थायी शान्ति र मित्रताको सन्धि" मा हस्ताक्षर गरे र काठमाण्डौमा बेलायती निवासीलाई राजदूतमा स्तरोन्नति गरे।

 सन् १९२४ मा चन्द्रशमशेर जंगबहादुर राणाको नेतृत्वमा नेपालमा दास प्रथाको अन्त्य भएको थियो ।

 पोल्याण्डमा जर्मन आक्रमण पछि, नेपाल राज्यले सेप्टेम्बर 4, 1939 मा जर्मनी विरुद्ध युद्धको घोषणा गर्यो। एक पटक जापान युद्धमा प्रवेश गरेपछि, नेपाली सेनाको सोह्र बटालियनले बर्मी मोर्चामा लडे।  सैन्य सहयोगको अतिरिक्त, नेपालले बन्दुक, उपकरण र लाखौं पाउन्ड चिया, चिनी र काठ जस्ता कच्चा पदार्थहरू सहयोगी युद्ध प्रयासमा योगदान गर्यो।

 1951 को क्रान्ति

 मुख्य लेख: नेपाली लोकतन्त्र आन्दोलन

 सन् १९५१ को क्रान्ति दक्षिण एसियाका विभिन्न विद्यालय र कलेजमा अध्ययन गरेका थोरै शिक्षित व्यक्तिहरू र राणाहरू भित्रबाट पनि राणाको पारिवारिक शासनको विरुद्धमा असन्तुष्टि देखा पर्न थाल्यो, जसमध्ये धेरै जसो सत्तारुढ राणाभित्रै सीमान्तकृत थिए।  पदानुक्रम।  निर्वासनमा रहेका यीमध्ये धेरै नेपालीहरूले भारतीय स्वतन्त्रता संग्राममा सक्रिय रूपमा भाग लिएका थिए र नेपाललाई निरंकुश राणाको कब्जाबाट पनि मुक्त गर्न चाहन्थे।  बिपी कोइराला, गणेशमान सिंह, सुवर्ण शमशेर राणा, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गिरिजाप्रसाद कोइराला र अन्य धेरै देशभक्त विचारधारा भएका नेपालीहरूले सेनालाई आग्रह गर्ने नेताहरूद्वारा प्रजा परिषद र नेपाली कांग्रेस जस्ता राजनीतिक दलहरू निर्वासनमा बनेका थिए।  र निरंकुश राणा शासनलाई हटाउन नेपालमा लोकप्रिय राजनीतिक आन्दोलन।  नेपाली कांग्रेसले नेपाली कांग्रेसको लिबरेसन आर्मीको सैन्य शाखा पनि गठन गर्यो।  राणाहरूका हातबाट मृत्युदण्ड दिइएका प्रख्यात शहीदहरूमा धर्मभक्त माथेमा, शुक्रराज शास्त्री, गंगालाल श्रेष्ठ र दशरथ चन्द प्रजा परिषद्का सदस्य थिए।  यो उथलपुथल पृथ्वीनारायण शाहका प्रत्यक्ष वंशज राजा त्रिभुवनले सन् १९५० मा आफ्नो "दरबार कारागार" बाट भागेर भारतमा राणा प्रशासन विरुद्ध सशस्त्र विद्रोह गरेमा परिणत भयो।  यो अन्ततः शाह परिवारको सत्तामा फिर्ता र 'दिल्ली सम्झौता' नामक त्रिपक्षीय सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेपछि गैर-राणा प्रधानमन्त्री नियुक्तिमा समाप्त भयो।  अर्ध-संवैधानिक शासनको अवधि पछ्याइएको थियो, जसको अवधिमा राजाले नयाँ राजनीतिक दलका नेताहरूको सहयोगमा देशलाई शासन गरे।  1950 को दशकमा, नेपालको लागि एक ब्रिटिश मोडेलमा आधारित, प्रतिनिधि स्वरूपको सरकार स्थापना गर्ने संविधान बनाउने प्रयासहरू गरियो।  प्रधानमन्त्री मोहन शमशेरको नेतृत्वमा राणा परिवारका ५ र नेपाली कांग्रेसका ५ सदस्य रहेको १० सदस्यीय मन्त्रिपरिषद् गठन भएको थियो ।  यो सरकारले ‘अन्तरिम सरकार ऐन’ नामक संविधानको मस्यौदा तयार गर्यो जुन नेपालको पहिलो संविधान थियो।  तर, राणा र कांग्रेसबीच कहिल्यै राम्रो सम्बन्ध नभएकाले यो सरकारले सहमतिमा काम गर्न सकेन ।  त्यसैले, १६ नोभेम्बर १९५१ मा, राजाले मातृकाप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा १४ मन्त्रीको नयाँ सरकार गठन गरे, जुन पछि विघटन भयो।

 राजा महेन्द्र द्वारा शाही विद्रोह

 मुख्य लेख: 1960 नेपाल कुप d'état

 सन् १९५९ मा पहिलो लोकतान्त्रिक निर्वाचन भयो र बीपी कोइराला प्रधानमन्त्री निर्वाचित भए ।  तर संसदीय प्रजातन्त्र असफल भएको घोषणा गर्दै राजा महेन्द्रले १८ महिनापछि १९६० मा शाही विद्रोह गरे। उनले निर्वाचित कोइराला सरकारलाई बर्खास्त गरे, "दलविहीन" प्रणालीले नेपालमा शासन गर्ने घोषणा गरे र डिसेम्बर १६, १९६० मा नयाँ संविधान जारी गरे।  त्यसपछि निर्वाचित प्रधानमन्त्री, सांसद र सयौं लोकतान्त्रिक कार्यकर्ता पक्राउ परे ।

 नयाँ संविधानले "दलविहीन" पञ्चायत प्रणाली स्थापना गर्‍यो जसलाई राजा महेन्द्रले नेपाली परम्पराको नजिकको लोकतान्त्रिक शासन प्रणाली मानेका थिए।  पिरामिडल संरचनाको रूपमा, गाउँ सभाहरूबाट राष्ट्रिय पञ्चायतमा प्रगति गर्दै, पञ्चायत प्रणालीले राजाको पूर्ण शक्तिलाई संवैधानिक बनायो र मन्त्रिपरिषद् (मन्त्रीपरिषद) र सबै सरकारी निकायहरूमा राजालाई पूर्ण अधिकारको साथ राज्यको प्रमुखको रूपमा राख्यो।  संसद।  विभिन्न जातजाति र क्षेत्रीय समूहहरूलाई एकताबद्ध नेपाली राष्ट्रवादी बन्धनमा बाँध्दै राज्य एकीकरण गर्ने प्रयासमा एक राज्य-एक भाषा राष्ट्रिय नीति बनेको छ।  1967 मा सुरु भएको ब्याक टु भिलेज अभियान (नेपाली: गाउँ फर्क अभियान) पञ्चायत प्रणालीको मुख्य ग्रामीण विकास कार्यक्रमहरू मध्ये एक थियो।

 सन् १९७२ मा राजा महेन्द्रको उत्तराधिकारी उनका २७ वर्षीय छोरा राजा वीरेन्द्रले सम्हालेका थिए। सन् १९७९ मा विद्यार्थी प्रदर्शन र शासन विरोधी गतिविधिका बीचमा, राजा वीरेन्द्रले नेपालको सरकारको प्रकृतिबारे निर्णय गर्न राष्ट्रिय जनमत संग्रहको आह्वान गरे।  या त लोकतान्त्रिक सुधारसहित पञ्चायत व्यवस्थाको निरन्तरता होस् वा बहुदलीय व्यवस्थाको स्थापना होस् ।  जनमत संग्रह मे १९८० मा भएको थियो र पञ्चायत व्यवस्थाले संकीर्ण जित हासिल गर्यो।  राजाले राष्ट्रिय पञ्चायतबाट प्रधानमन्त्री चयनलगायत प्रतिज्ञा गरिएका सुधारहरू पूरा गरे।

 बहुदलीय प्रजातन्त्र

 1990 मा संसदीय लोकतन्त्र अपनाएपछि ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूले आफ्नो हितको राम्रो प्रतिनिधित्व हुने अपेक्षा गरेका थिए। नेपाली कांग्रेसले संयुक्त वाम मोर्चाको समर्थनमा जनआन्दोलनलाई निर्णायक आन्दोलन गर्ने निर्णय गर्‍यो, जसले राजतन्त्रलाई बाध्य तुल्यायो।  संवैधानिक सुधार स्वीकार गरी बहुदलीय संसद् स्थापना गर्ने ।  मे १९९१ मा, नेपालमा झण्डै ५० वर्षमा पहिलो संसदीय निर्वाचन भयो।  नेपाली कांग्रेसले २०५ सिटमध्ये ११० सिट जितेर ३२ वर्षमा पहिलो निर्वाचित सरकार गठन गरेको छ ।

 नागरिक हडताल

 सन् १९९२ मा आर्थिक संकट र अराजकताको स्थितिमा, नयाँ कांग्रेस सरकारको नीतिमा परिवर्तनको कार्यान्वयनको परिणामस्वरुप मूल्यवृद्धिसँगै कट्टरपन्थी वामपन्थीहरूले आफ्नो राजनीतिक आन्दोलनलाई तिव्रता दिए।  विभिन्न समूहले संयुक्त जनआन्दोलन समिति गठन गरेका छन् ।  अप्रिल ६ का लागि आम हडतालको आह्वान गरिएको थियो। हडतालको पूर्वसन्ध्यामा हिंसात्मक घटनाहरू हुन थाले।  संयुक्त जनआन्दोलन समितिले राजधानीमा ३० मिनेट ‘बत्ती निभाउन’ आह्वान गरेको थियो र कार्यकर्ताले ‘बत्ती निभाउन’ प्रयास गर्दा वीर अस्पताल बाहिर हिंसा भड्कियो।  वैशाख ६ गते बिहान ललितपुरको पुल्चोकस्थित प्रहरी चौकी बाहिर आन्दोलनकारी र प्रहरीबीच झडप हुँदा दुई कार्यकर्ताको मृत्यु भएको थियो ।  त्यसको लगत्तै राजधानी काठमाडौंको टुँडिखेलमा भएको आन्दोलन समितिको जनसभामा प्रहरीले आक्रमण गरेको थियो ।  फलस्वरूप, दंगा भड्कियो र नेपाल दूरसञ्चार भवनमा आगो लगाइयो;  प्रहरीले भीडमाथि गोली चलायो, ​​धेरै व्यक्तिको मृत्यु भयो।  नेपाल मानवअधिकार सङ्गठनले प्रहरीको गोलीबाट कैयौं दर्शकसहित १४ जनाको मृत्यु भएको अनुमान गरेको छ ।

 प्रतिज्ञा गरिएको भूमि सुधारहरू देखा पर्न नसकेपछि, केही जिल्लाका मानिसहरूले आफ्नै भूमि सुधार गर्न र ब्याजखोर जमिन्दारहरूको सामनामा आफ्नो जीवनमा केही शक्ति प्राप्त गर्न संगठित हुन थाले।  तर, यो आन्दोलनलाई नेपाल सरकारले ‘अपरेसन रोमियो’ र ‘अपरेशन किलो सेरा २’ मा दमन गरेको थियो, जसले आन्दोलनका धेरै अग्रणी कार्यकर्ताको ज्यान लिएको थियो।  फलस्वरूप, यस दमनका धेरै साक्षीहरू कट्टरपन्थी बने।

 नेपाली जनयुद्ध

 मुख्य लेख: नेपाल गृहयुद्ध

 मार्च १९९७ मा, नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) ले जनयुद्ध भनेर चिनिने माओवादी क्रान्तिकारी रणनीति मार्फत संसदीय राजतन्त्रलाई नयाँ जनवादी लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना गर्ने प्रयास सुरु गर्‍यो, जसले नेपालको गृहयुद्ध निम्त्यायो। डा. बाबुराम भट्टराई र पुष्पकमल दाहाल ("प्रचण्ड" भनेर चिनिने) को नेतृत्वमा नेपालमा पाँच जिल्लामा विद्रोह सुरु भयो: रोल्पा, रुकुम, जाजरकोट, गोरखा र सिन्धुली। नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) ले जिल्ला स्तरमा विभिन्न स्थानमा अस्थायी ‘जनताको सरकार’ स्थापना गरेको छ ।

 जुन १, २००१ मा, राजकुमार दीपेन्द्रले आफूलाई गोली हान्न अघि राजा वीरेन्द्र र रानी ऐश्वर्या लगायत शाही परिवारका ९ सदस्यको हत्या गरी गोली हानाहान गरेका थिए।  बाँचेको कारण, उनी आफ्नो घाउले मर्नु अघि अस्थायी रूपमा राजा भए, त्यसपछि परम्परा अनुसार राजकुमार ज्ञानेन्द्र (राजा वीरेन्द्रका भाइ) ले सिंहासन पाए।  यस बीचमा, विद्रोह बढ्यो, र अक्टोबर 2002 मा राजाले अस्थायी रूपमा सरकारलाई अपदस्थ गरे र यसलाई पूर्ण नियन्त्रणमा लिए।  एक हप्ता पछि उनले अर्को सरकार पुन: नियुक्त गरे, तर देश अझै धेरै अस्थिर थियो।

 

 माओवादी नियन्त्रित उपत्यकामा एउटा परिवार, २००५

 अगस्ट 2004 मा अस्थिर सरकारहरू र काठमाडौं उपत्यकामा घेराबन्दीको सामना गर्दा, राजतन्त्रको लागि जनसमर्थन घट्न थाल्यो।  1 फेब्रुअरी, 2005 मा, राजा ज्ञानेन्द्रले सम्पूर्ण सरकारलाई बर्खास्त गरे र क्रान्तिलाई खारेज गर्न संकटकालको घोषणा गर्दै पूर्ण कार्यकारी शक्तिहरू ग्रहण गरे।  राजनीतिज्ञहरूलाई नजरबन्दमा राखियो, फोन र इन्टरनेट लाइनहरू काटियो, र प्रेस स्वतन्त्रतालाई गम्भीर रूपमा कुण्ठित गरियो।

 राजाको नयाँ शासनले विद्रोहीहरूलाई दमन गर्ने आफ्नो उद्देश्यमा थोरै प्रगति गरे।  फेब्रुअरी 2006 मा नगरपालिकाको चुनावलाई युरोपेली संघले "लोकतन्त्रको लागि पछाडि परेको कदम" को रूपमा वर्णन गरेको थियो, किनभने प्रमुख दलहरूले चुनाव बहिष्कार गरे र केही उम्मेदवारहरूलाई सेनाद्वारा पदमा उम्मेदवार हुन बाध्य पारियो।  अप्रिल २००६ मा काठमाडौंमा भएको हडताल र सडक आन्दोलनले राजालाई संसद पुनर्स्थापना गर्न बाध्य बनायो।  सात-दलीय गठबन्धनले सरकारको नियन्त्रण पुन: सुरु गर्यो र राजाको अधिकांश शक्तिहरू खोस्यो।  डिसेम्बर २४, २००७ मा पूर्व माओवादी विद्रोही र सत्तारुढ दलसहित सात दल राजतन्त्रको अन्त्य गरी नेपाललाई संघीय गणतन्त्र घोषणा गर्न सहमत भए ।  10 अप्रिल 2008 मा भएको निर्वाचनमा, माओवादीहरूले प्रस्तावित 'गणतन्त्र नेपाल' को शासन गर्न सरकार गठन गर्ने सम्भावनाका साथ साधारण बहुमत प्राप्त गरे।

 संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र

 मे २८, २००८ मा नवनिर्वाचित संविधानसभाले २४० वर्ष पुरानो राजतन्त्रको अन्त्य गर्दै नेपाललाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र घोषणा गर्‍यो।  राजतन्त्र उन्मूलनको प्रस्ताव भारी बहुमतले पारित : सभामा उपस्थित ५६४ सदस्यमध्ये ५६० जनाले प्रस्तावको पक्षमा र ४ सदस्यले विपक्षमा मतदान गरे ।  11 जुन 2008 मा, अपदस्थ राजा ज्ञानेन्द्रले दरबार छोडे।  नेपाली कांग्रेसका रामवरण यादव सन् २००८ असार २३ गते संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको पहिलो राष्ट्रपति बनेका थिए भने संविधानसभाले एकीकृत नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी (माओवादी) का पुष्पकमल दाहाल (प्रचण्ड) लाई पहिलो प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित गरेको थियो ।  उनलाई नेपाली कांग्रेसका शेरबहादुर देउवाको पक्षमा लिएर २०६३ भदौ १५ गते गणतन्त्र मन्त्री डा.

 समयसीमा अगावै संविधानको मस्यौदा तयार गर्न असफल भएपछि सरकारले २०१२ जेठ २८ गते विद्यमान संविधानसभा विघटन गरी प्रधानन्यायाधीश खिलराज रेग्मीको अध्यक्षतामा नयाँ अन्तरिम सरकार गठन गरेको थियो ।  २०१३ नोभेम्बरको संविधानसभा निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसले सबैभन्दा बढी मत जित्यो तर बहुमत ल्याउन असफल भयो।  नेकपा (एमाले) र नेपाली काँग्रेसबीच सहमतिको सरकार बनाउन वार्ता भयो र नेपाली काँग्रेसका सुशील कोइराला प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित भए ।  नेपालको संविधान अन्ततः २० सेप्टेम्बर २०१५ मा पारित भयो।

 २५ अप्रिल २०१५ मा ७.८ मेगावाट म्याग्निच्युडको विनाशकारी भूकम्पले करिब ९,००० मानिसको ज्यान लियो र करिब २२,००० जना घाइते भएका थिए।  सन् १९३४ को नेपाल–बिहार भूकम्पपछिको यो सबैभन्दा ठूलो प्राकृतिक प्रकोप थियो ।  भूकम्पले सगरमाथामा हिमपहिरो पनि उत्प्रेरित गर्‍यो, जसमा २१ जनाको मृत्यु भयो। काठमाडौं उपत्यकाका युनेस्को विश्व सम्पदा साइटहरू सहित शताब्दी पुराना भवनहरू ध्वस्त भए।  12 मे 2015 मा 12:50 NST मा 7.3 को एक पल म्याग्निच्युड (Mw) को ठूलो परकम्प आयो, यस परकम्पबाट 200 भन्दा बढी व्यक्तिको मृत्यु भयो र 2,500 भन्दा बढी घाइते भए, र धेरै घरबारविहीन भए।  यी घटनाहरूले एउटा ठूलो मानवीय संकट निम्त्यायो जसले भूकम्पपछिको पुनर्निर्माणलाई असर गर्यो।

 संविधानको विरोधमा आन्दोलन

 २० सेप्टेम्बर २०१५ मा लागू भएको संविधानको विरुद्धमा मधेसी र थारु जस्ता अल्पसंख्यक जातीय समूहहरूले कडा विरोध गरे। उनीहरूले आफ्ना सरोकारहरूलाई सम्बोधन नगरिएको र दस्तावेजमा उनीहरूका जातीय समूहहरूका लागि केही स्पष्ट सुरक्षाहरू रहेको औंल्याए।  संविधानको विरोधमा भएको झडपमा कम्तीमा ५६ सर्वसाधारण र ११ प्रहरीको मृत्यु भएको थियो ।  मधेसी आन्दोलनको जवाफमा, भारतले सीमा क्षेत्रमा असुरक्षा र हिंसाको कारणले भूपरिवेष्ठित नेपाललाई अत्यावश्यक आपूर्तिहरू स्थगित गर्यो।  नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले भारतले नाकाबन्दीलाई युद्धभन्दा अमानवीय भएको भन्दै सार्वजनिक रूपमा आरोप लगाएका थिए ।  भारतले नाकाबन्दी गर्न अस्वीकार गर्दै आएको छ ।  नाकाबन्दीले पेट्रोलियम मात्र नभई औषधि र भूकम्प पीडितका राहत सामग्रीको आयातमा समेत अवरोध पुगेको छ ।  तत्कालीन संयुक्त राष्ट्र संघका महासचिव बान कि मुनले नेपाललाई पेट्रोलियम र औषधि नदिने कार्यले मानवअधिकारको उल्लङ्घन भएको र मानवीय संकट थपिएको आरोप लगाए ।

 2017 देखि हाल सम्म

 जुन २०१७ मा, नेपाली कांग्रेसका नेता शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री तथा नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालको उत्तराधिकारी नेपालको ४०औँ प्रधानमन्त्री निर्वाचित भएका थिए।  देउवा यसअघि सन् १९९५ देखि १९९७, २००१ देखि २००२ र २००४ देखि २००५ सम्म प्रधानमन्त्री थिए। गृहयुद्ध समाप्त भई राजतन्त्रको अन्त्य भएपछि सन् २०१७ नोभेम्बरमा नेपालमा पहिलो पटक आमनिर्वाचन भएको थियो।  मुख्य विकल्पहरू मध्यवादी नेपाली कांग्रेस पार्टी र पूर्व माओवादी विद्रोही र कम्युनिष्ट एमाले पार्टीको गठबन्धन थिए।  कम्युनिष्टहरूको गठबन्धनले चुनाव जित्यो, र एमाले नेता खड्गप्रसाद शर्मा ओलीले फेब्रुअरी 2018 मा नयाँ प्रधानमन्त्रीको रूपमा शपथ लिए।  उनी यसअघि सन् २०१५ देखि २०१६ सम्म प्रधानमन्त्री थिए। संवैधानिक संकटपछि २०२१ जुलाईमा शेरबहादुर देउवाले प्रधानमन्त्री ओलीलाई सम्हालेका थिए।

 यो पनि हेर्नुहोस्

 एशिया को इतिहास

 भारतीय उपमहाद्वीप का इतिहास

 काठमाडौंको इतिहास

 सिक्किमको इतिहास

 नेपाल-चीन युद्ध

 एङ्ग्लो-नेपाल युद्ध

 सुगौली सन्धि

 नेपालको राजतन्त्र

 नेपालको राजनीति

 नेपालका प्रधानमन्त्री

 नेपालमा मानव अधिकार

 दौडह प्रणाली

 सन्दर्भहरू

 स्रोतहरू

 बाह्य लिङ्कहरू

 यस लेखको बारेमा

 सम्पादन इतिहास हेर्नुहोस्

 15 दिन अघि अद्यावधिक गरिएको

 वार्ता पृष्ठ हेर्नुहोस्

 यस लेखमा सुधारहरू छलफल गर्नुहोस्

 थप पढ्नुहोस्

 नुवाकोट, वाग्मती प्रदेश

 बागमती प्रदेश, नेपालको सहर

 बस्न्यात परिवार

 बस्नेत परिवार वा बस्नेत राजवंश गोरखा राज्य र नेपाल अधिराज्यको राजनीति र प्रशासनमा संलग्न एक खस परिवार थियो।  यो परिवार राजा पृथ्वीनारायण शाहको पालामा गोरखाको थारघर कुलीन वर्गमा प्रवेश गरेको थियो।  राणा वंशको उदय हुनु अघि शाह वंश, पाण्डे परिवार र थापा वंश संगै नेपालको सक्रिय राजनीतिमा संलग्न चार महान परिवार मध्ये एक थियो।  यो परिवार गोर्खाली सेनाका कमाण्डर र गोरखाको श्रीपाली बस्न्यात वंशका सदस्य शिवराम सिंह बस्न्यातको वंशज हो।  यो परिवार काजी केहर सिंह बस्न्यातसँग विवाह गर्ने चित्रवती पाण्डे मार्फत पाण्डे वंशको काला पाण्डे खण्डमा वैवाहिक सम्बन्ध भएको थियो।  सन् १८४६ मा भएको भण्डारखाल नरसंहारमा कुँवर परिवारका जंगबहादुर राणाले केन्द्रीय सत्ताबाट हटाउने यो परिवार अन्तिम क्षत्रिय राजनीतिक परिवार थियो।

 चौबिसी राज्य

 नेपालमा पूर्व महासंघ