फिब्व अजिमा
फिब्व अजिमा
[सम्पादन गर्नुहोस्]फिब्व अजिमा नेपालका तान्त्रिक अष्टमातृकाहरू मध्येका एक कौमारी मातृका पीठ हुन्। काठमाडौं उपत्यकामा अष्टमातृकाहरूको धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व रहेको छ, जसमा फिब्व अजिमा (कौमारी) पनि एक प्रमुख देवीको रूपमा पूजिन्छिन्। उनको पीठ काठमाडौंको वर्तमान माइतीघर मण्डलामा रहेको छ। यद्यपि, यो स्थान हाल नेपाली सेनाको नियन्त्रणमा छ र दर्शनको लागि सर्वसाधारणको पहुँचमा छैन।
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
[सम्पादन गर्नुहोस्]फिब्व अजिमा तथा अष्टमातृकाहरूको स्थापना काठमाडौँका राजा गुणकामदेवले गरेका थिए। लिच्छविकालीन वंशावलीमा महालक्ष्मीले राजा गुणकामदेवलाई सपना मार्फत खड्ग आकारको सहरको निर्माण गर्ने र त्यसको चारै दिशा तथा कोणमा अष्टमातृकाहरूको प्रतिष्ठा गर्न निर्देशन दिएको जनविश्वास पाइन्छ। त्यस क्रममा काठमाडौंलाई खड्ग आकारमा विस्तार गरी अष्टमातृकाहरूलाई रक्षाका रूपमा विभिन्न स्थानमा स्थापित गरिएको थियो।
अष्टमातृकाहरू र फिब्व अजिमा
[सम्पादन गर्नुहोस्]अष्टमातृकाहरू देवीहरूको एक समूह हो, जसमा काठमाडौँ उपत्यकाका विभिन्न प्रमुख स्थानमा यी मातृका देवीहरू स्थापित गरिएको छ। यी अष्टमातृकाहरूले नगरको रक्षा र जनकल्याणका निम्ति सदैव बास गरेको जनविश्वास रहेको छ। फिब्व अजिमा कौमारी मातृकाको रूपमा परिचित छन् र उनको स्थान माइतीघर मण्डलामा रहेको छ। यो स्थानलाई नेवारीमा 'फिब्वख्यः' भनिन्छ, जसको अर्थ बलौटे थलो हो।
स्थिति र पहुँच
[सम्पादन गर्नुहोस्]हाल फिब्व अजिमा नेपाली सेनाको मुख्यालयको परिसर भित्र पर्दछ। नेपाल सेनाले सुरक्षा कारणले गर्दा सर्वसाधारणको प्रवेशमा रोक लगाएको छ। सेनाको अनुमतिपत्र बिना दर्शन सम्भव नभएकाले स्थानीय गुठियारहरूले मात्र वार्षिक पूजाको समयमा दर्शन गर्न पाउँछन्। यो स्थानको सुरक्षामा विशेष ध्यान दिइएता पनि यसको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक महत्व बिस्तारै ओझेलमा पर्दै गएको छ।
संरक्षण र चुनौती
[सम्पादन गर्नुहोस्]फिब्व अजिमाको महत्व धार्मिक, सांस्कृतिक र ऐतिहासिक दृष्टिले उच्च छ। तर, सेना अन्तर्गत आएपछि यो स्थलमा सर्वसाधारणको पहुँच सीमित भएकाले संरक्षणको मुद्दा उठेको छ। कतिपय स्थानीय समुदायले धार्मिक स्थलहरू सार्वजनिक सम्पत्ति भएका कारण दर्शनको अधिकार सबैलाई हुनुपर्ने माग राख्दै आएका छन्।
माइतीघर मण्डलाको ऐतिहासिक महत्व
[सम्पादन गर्नुहोस्]माइतीघर मण्डला काठमाडौंको एक महत्वपूर्ण सार्वजनिक स्थलको रूपमा विकसित भएको छ। नेपाल भाषामा यसलाई 'फिब्वख्यः' भनिन्छ, जहाँ प्राचीन समयमा देवीको थलो थियो। माइतीघर मण्डला केवल प्रदर्शन स्थल मात्र नभएर, काठमाडौं उपत्यकाको सांस्कृतिक र ऐतिहासिक केन्द्रको रूपमा पनि चिनिन्छ।
धार्मिक अनुष्ठान र पूजापाठ
[सम्पादन गर्नुहोस्]फिब्व अजिमा लगायतका अष्टमातृकाहरूको पूजा विशेष अनुष्ठान मार्फत गरिन्छ। तान्त्रिक विधिद्वारा देवीहरूको आराधना गरिँदा, नगरको रक्षा र जनसुरक्षाको कामना गरिन्छ। फिब्व अजिमा काठमाडौंका अन्य मातृकाहरू जस्तै पचली भैरव, लुँमधि भद्रकालीसँगै पूजा गरिन्छ।
समाजमा रहेको प्रभाव
[सम्पादन गर्नुहोस्]काठमाडौंका स्थानीय नेवारी समुदायमा फिब्व अजिमा र अन्य अष्टमातृकाहरूको गहिरो सांस्कृतिक र धार्मिक प्रभाव छ। नेवारी समाजले प्रत्येक वर्ष यी देवीहरूको पूजा गरी सामुदायिक एकता र परम्पराको संरक्षण गर्दै आएको छ। विभिन्न सांस्कृतिक अवसरमा नेवारी समुदायका सदस्यहरूले अष्टमातृकाहरूको परिक्रमा गर्ने परम्परा रहँदै आएको छ।
नेपाल भाषामा फिब्व अजिमा
[सम्पादन गर्नुहोस्]नेपाल भाषामा "अजिमा" शब्दको अर्थ हजुरआमा अथवा देवी हुन्छ। उपत्यकाका अष्टमातृकाहरूलाई अजिमा भनेर सम्बोधन गरिन्छ, जसले देवीप्रतिको श्रद्धा र सम्मानलाई जनाउँछ। फिब्व अजिमा पनि यसै परम्पराको एउटा अभिन्न अंग हो।
वर्तमान अवस्था र आगामी उपाय
[सम्पादन गर्नुहोस्]फिब्व अजिमा वर्तमानमा नेपाली सेनाको सुरक्षा क्षेत्रमा रहेकाले संरक्षण र प्रवर्द्धनमा कठिनाइ हुँदै आएको छ। तसर्थ, सम्पदाको महत्त्वलाई ध्यानमा राख्दै राज्यले यस स्थानलाई सार्वजनिक पहुँचमा ल्याउने, उचित संरक्षण गर्ने र धार्मिक सम्पदाको संरक्षणका लागि दीर्घकालीन उपायहरूको योजना बनाउनुपर्ने देखिन्छ।
सन्दर्भ
[सम्पादन गर्नुहोस्]- प्रेममान डंगोल, 'उपत्यकाका तान्त्रिक अष्टमातृका,' नागरिक न्युज https://nagariknews.nagariknetwork.com/arts/651131-1634957842.html
- हिमाल खबरपत्रिका, https://www.himalkhabar.com/news/142471
- गोरखापत्र अनलाइन, तान्त्रिक चाड मोहनी https://beta.gorkhapatraonline.com/saturday/2020-10-17-24886
।'