सिद्धान्त एक्स र सिद्धान्त वाई
सिद्धान्त एक्स र सिद्धान्त वाई मानव कार्य प्रेरणा र व्यवस्थापनको सिद्धान्त हो। सन् १९५० को दशकमा एमआईटी स्लोन स्कुल अफ म्यानेजमेन्टमा काम गर्दा डगलस म्याकग्रेगरले यसको निर्माण गरेका थिए र सन् १९६० को दशकमा यसको विकास भएको थियो। म्याकग्रेगरको काम प्रेरणा सिद्धान्तमा आधारित थियो। म्याकग्रेगरले प्रस्ताव गरेका दुई सिद्धान्तहरूले मानव संसाधन व्यवस्थापन, संगठनात्मक व्यवहार, संगठनात्मक संचार र संगठनात्मक विकासमा प्रबन्धकहरू द्वारा लागू गरिएको कार्यबल प्रेरणाको विरोधाभासी मोडेलहरूको वर्णन गर्दछ। सिद्धान्त एक्सले उच्च पर्यवेक्षण, बाह्य पुरस्कार र दण्डको महत्त्वको व्याख्या गर्दछ, जबकि सिद्धान्त वाईले काम सन्तुष्टिको प्रेरक भूमिकालाई हाइलाइट गर्दछ र कामदारहरूलाई प्रत्यक्ष पर्यवेक्षण बिना कार्यहरू गर्न प्रोत्साहित गर्दछ। थ्योरी एक्स र थ्योरी वाईको व्यवस्थापन प्रयोगले कर्मचारीको प्रेरणा र उत्पादकत्वलाई विभिन्न तरिकाले असर गर्न सक्छ, र प्रबन्धकहरूले दुबै सिद्धान्तहरूबाट रणनीतिहरू उनीहरूको अभ्यासमा लागू गर्न छनौट गर्न सक्दछन्।