कस्मोलोजी
कस्मोलोजी बिग ब्याङ् देखि लिएर आज अनि भविष्यमा ब्रह्माण्डको उत्पत्ति र विकासका अध्ययनसँग सम्बन्धित खगोल विज्ञानको एउटा शाखा हो। यो ब्रह्माण्डको उत्पत्ति, विकास र अन्तिम भाग्यको वैज्ञानिक अध्ययन हो। भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञान, ब्रह्माण्डको उत्पत्ति, त्यसको ठुलो परिमाणमा संरचनाहरु र गतिशीलता र तिनको अन्तिम भाग्यको साथ-साथ विज्ञानको नियमहरुको बारेमा वैज्ञानिक अध्ययन हो जो यस क्षेत्रमा शासन गर्दछ। कोस्मोलोजी शब्दको प्रयोग पहिलोपटक अङ्ग्रेजीमा सन् १६५६ मा थोमस ब्लाउन्टका ग्लोसोग्राफियामा गरिइएको थियो र सन् १७३१ मा ल्याटिनमा जर्मन दार्शनिक क्रिश्चियन उल्फले कस्मोलिया जनरलिसमा लेखेका थिए।[१]धार्मिक वा पौराणिक ब्रह्माण्ड विज्ञान पौराणिक, धार्मिक र गुढ साहित्य र सृजन मिथकहरु र परम्पराहरुमा आधारित मान्यताहरुको एउटा निकाय हो। भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानको अध्ययन वैज्ञानिकहरुद्वारा गरिन्छ,[२]जस्तो कि खगोलविद् र भौतिकविदका साथ-साथ दार्शनिकहरु, जस्तो कि तत्वमीमांसा, भौतिकीका दार्शनिक र अन्तरिक्ष र समयको दार्शनिक। दर्शनका साथ यसलाई साझा दायराका कारण, भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानमा सिद्धान्तहरुमा वैज्ञानिक र गैर-वैज्ञानिक दुईटै प्रस्ताव समावेश हुन सकोस् अनि ती मान्यताहरुमा निर्भर हुन सक्छन् जसको परीक्षण गर्न सकिदैन। ब्रह्माण्ड विज्ञान खगोल विज्ञानबाट यस अर्थमा भिन्न रहेको छ[३][४]कि पूर्वको सम्बन्ध ब्रह्माण्डसँग रहेको छ जबकि पछी व्यक्तिगत आकाशीय वस्तुहरुसँग सम्बन्धित छ।[५]बिग ब्याङ् सिद्धान्तमा आधुनिक भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानको नै प्रभुत्व रहेको छ, जो अवलोकन खगोल विज्ञान र कण भौतिकलाई एक साथ ल्याउने प्रयास गर्दछ; विशेष रूपले, डार्क ब्याङ् र डार्क एनर्जीका साथ बिग ब्याङ् को एउटा मानक प्यारामिटर, जसलाई ल्याम्ब्डा-सीडीएम मोडेलका रूपमा चिनिने गरिन्छ। सैद्धान्तिक ज्योतिषविद् डेविड एन स्पार्गेलले कस्मोलोजीलाई एउटा "ऐतिहासिक विज्ञान" का रूपमा वर्णित गरेका छन्, किनकि "जब हामी अन्तरिक्षमा हेर्ने गर्दछौं, त्यतिबेला हामी प्रकाशको गतिको परिमित प्रकृतिका कारण समयमा पछाडी हेरेर देख्दछौं"।[६][७]
शास्त्र
[सम्पादन गर्नुहोस्]भौतिक विज्ञान र खगोल भौतिकले वैज्ञानिक अवलोकन र प्रयोगका माध्यमबाट ब्रह्माण्डलाई सम्झिनलाई आकार दिनमा एउटा केन्द्रिय भूमिका निर्वाह गरेका छन्। भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञानलाई गणित र सम्पूर्ण ब्रह्माण्डका विश्लेषणमा अवलोकनको माध्यमबाट आकार दिइएको थियो। ब्रह्माण्डलाई साधारणतया बिग ब्याङ् को साथ शुरू गरिएको सम्झिने गरिन्छ, यसपछी कस्मिक मुद्रास्फीतिद्वारा लगभग तुरुन्त; अन्तरिक्षको एउटा विस्तार जसले ब्रह्माण्डका बारेमा मानिने गरिन्छ कि यो १३.७९९±०.०२१ अर्ब वर्ष पहिले देखा परेको थियो।[८]ब्रह्माण्ड विज्ञान, ब्रह्माण्डको उत्पत्तिको अध्ययन गर्दछ र ब्रह्माण्ड विज्ञान, ब्रह्माण्डको विशेषताहरुको मानचित्रण पनि गर्दछ। डिडरोटका इनसाइक्लोपेडियामा, कस्मोलोजी युरेनोलोजी (आकाशको विज्ञान), एरोलोजी (वायुको विज्ञान), भू-विज्ञान (महाद्वीपहरुको विज्ञान) र जल विज्ञान (जलको विज्ञान) मा विखण्डन भएको मानिन्छ।[९]मेटाफिजिकल कस्मोलोजीलाई अन्य सबै संस्थाहरुको सम्बन्धमा ब्रह्माण्डमा मनुष्यहरुलाई राखेको रूपमा पनि वर्णित गरिएको छ। यो मार्कस अरेलियसको त्यस सम्बन्धमा एउटा पुरुषको स्थान हो: "जो दुनियालाई वा ऊ केहि जान्दैन कि, ऊ कहाँ हो अनि ऊ जान्दैन कि ऊ के उद्देश्यले दुनियामा अवस्थित रहेको छ, ऊ यो पनि जान्दैन कि ऊ केहि पनि जान्दैन।" न त दुनिया के हो। " भनेर ।[१०]
खोज अनुसन्धान
[सम्पादन गर्नुहोस्]भौतिक ब्रह्माण्ड विज्ञान
[सम्पादन गर्नुहोस्]धार्मिक वा पौराणिक ब्रह्माण्ड विज्ञान
[सम्पादन गर्नुहोस्]दार्शनिक ब्रह्माण्ड विज्ञान
[सम्पादन गर्नुहोस्]ऐतिहासिक ब्रह्माण्ड विज्ञान
[सम्पादन गर्नुहोस्]सन्दर्भ सामग्रीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]- ↑ Karl Hille, सम्पादक (१३ अक्टोबर २०१६), "Hubble Reveals Observable Universe Contains 10 Times More Galaxies Than Previously Thought", NASA, अन्तिम पहुँच १७ अक्टोबर २०१६।
- ↑ Hetherington, Norriss S. (२०१४), Encyclopedia of Cosmology (Routledge Revivals): Historical, Philosophical, and Scientific Foundations of Modern Cosmology, Routledge, पृ: ११६, आइएसबिएन 978-1-317-67766-6।
- ↑ "Cosmology" वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०८-११ मिति Oxford Dictionaries
- ↑ Overbye, Dennis (२५ फेब्रुअरी २०१९), "Have Dark Forces Been Messing With the Cosmos? – Axions? Phantom energy? Astrophysicists scramble to patch a hole in the universe, rewriting cosmic history in the process.", The New York Times, अन्तिम पहुँच २६ फेब्रुअरी २०१९।
- ↑ "Introduction: Cosmology – space". New Scientist. 4 September 2006
- ↑ Luminet, Jean-Pierre (२००८), The Wraparound Universe, CRC Press, पृ: १७०, आइएसबिएन 978-1-4398-6496-8। Extract of page 170
- ↑ David N. Spergel (Fall २०१४), "Cosmology Today", Daedalus 143 (4): 125–133, डिओआई:10.1162/DAED_a_00312।
- ↑ Planck Collaboration (१ अक्टोबर २०१६), "Planck 2015 results. XIII. Cosmological parameters", Astronomy & Astrophysics 594 (13), Table 4 on page 31 of PDF, एआरएक्सआइभी:1502.01589, डिओआई:10.1051/0004-6361/201525830, बिबकोड:2016A&A...594A..13P।
- ↑ Diderot (Biography), Denis (१ अप्रिल २०१५), "Detailed Explanation of the System of Human Knowledge", Encyclopedia of Diderot & d'Alembert - Collaborative Translation Project, अन्तिम पहुँच १ अप्रिल २०१५।
- ↑ The thoughts of Marcus Aurelius Antonius viii. 52।
बाह्य कडीहरू
[सम्पादन गर्नुहोस्]
- NASA/IPAC Extragalactic Database (NED) (NED-Distances)
- Cosmic Journey: A History of Scientific Cosmology वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-१०-२१ मिति from the American Institute of Physics
- Introduction to Cosmology David Lyth's lectures from the ICTP Summer School in High Energy Physics and Cosmology
- The Sophia Centre The Sophia Centre for the Study of Cosmology in Culture, University of Wales Trinity Saint David
- Genesis cosmic chemistry module
- "The Universe's Shape", BBC Radio 4 discussion with Sir Martin Rees, Julian Barbour and Janna Levin (In Our Time, 7 February 2002)