तपाईं "चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज"को स्रोत हेर्दै हुनुहुन्छ

{{प्रमुख लेख चिन्ह}}
{{Infobox protected area 
| name = चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज
| alt_name = 
| [[अन्तर्राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण सङ्घ|iucn_category]] =II
| photo = Chitwan 2.jpg
| photo_caption = चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जभित्र रहेको बीसहजारी ताल
| map = Nepal Bagmati Province#Nepal#South Asia | relief = 1
| map_caption = चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको नक्सा
| location = [[नेपाल]]
| nearest_city = [[भरतपुर महानगरपालिका|भरतपुर]]
| embedded1={{designation list | embed=yes
   | designation1=WHS
   | designation1_date = १९८४ <small>(८औँ [[:en:World Heritage Committee|बैठक]])</small>
   | designation1_type = प्राकृतिक
   | designation1_criteria = vii, ix, x
   | designation1_number = [http://whc.unesco.org/en/list/284 २८४]
   | designation1_free1name = राज्य
   | designation1_free1value = {{NEP}}
   | designation1_free2name = क्षेत्र
   | designation1_free2value = एसिया
}}
| lat_d = 27
| lat_m = 30
| lat_s = 0
| lat_NS = N
| long_d = 84
| long_m = 20
| long_s = 0
| long_EW = E
| area = ९५२.६३ वर्ग किमी
| established = सन् १९७३
| visitation_num = 
| visitation_year =
}}
'''चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज,''' पहिले '''शाही चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज''', [[नेपाल]]को सबैभन्दा पहिलो तथा सबैभन्दा पुरानो राष्ट्रिय निकुञ्ज हो। यसको स्थापना सन् १९७३ मा गरिएको हो। यस निकुञ्जलाई सन् १९८४ मा [[युनेस्को]] [[विश्व सम्पदा क्षेत्र]]मा सूचीकृत गरिएको हो। यसको क्षेत्रफल {{convert|952.63|km2|sqmi|abbr=on}} छ। यसको अवस्थिति उचाई तल्लो नदी उपत्यकामा {{convert|100|m|ft|abbr=on}} देखि [[चुरे|चुरे पहाड क्षेत्र]]मा {{convert|815|m|ft|abbr=on}} सम्म रहेको छ।<ref>[http://books.icimod.org/demo/uploads/ftp/Nepal%20Biodiversity%20Resource%20Book.pdf नेपाल जैविक विविधता अनुसन्धान पुस्तक] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110726170342/http://books.icimod.org/demo/uploads/ftp/Nepal%20Biodiversity%20Resource%20Book.pdf |date=2011-07-26 }}</ref> जैविक विविधताको धनी यो निकुञ्ज नेपालको मध्य [[तराई]]मा अवस्थित छ। यस निकुञ्जको मुख्य कार्यालय कसरामा रहेको छ जसकारण सबै प्रकारका प्रशासनिक कामहरू कसराबाटै हुने गर्दछ।

सन् १९५१ सम्म [[चितवन जिल्ला|चितवन]] उपत्यका तत्कालीन शासकहरूका बीचमा सिकार खेल्नको लागि निकै लोकप्रिय थियो। जसले पछि गएर राष्ट्रिय निकुञ्जको रूप लियो। चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको मुख्यद्वार नजिकैको सहर [[भरतपुर महानगरपालिका|भरतपुर]]बाट १० किलोमिटरको दुरीमा रहेको छ। यो निकुञ्जको भ्रमण गर्न सडकमार्ग हुँदै भरतपुर भएर टाँडीबाट भित्र पस्दै जान सकिन्छ भने [[भरतपुर विमानस्थल]]मा दैनिक उडान उपलब्ध छन्।

==इतिहास==
१९औं शताब्दीसम्म जङ्गलको हृदयको रूपमा रहेको चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जमा जाडो याममा नेपालका शासक वर्गहरूको मनपर्ने सिकार स्थान रहेको थियो । सन् १९५० सम्म नेपालको दक्षिणी भेग देखि काठमाडौंको यात्रा ज्यादै कठिन थियो जसले गर्दा जङ्गलको बाटो प्रयोग गर्ने बटुवाहरू यहाँ महिनौ शिविर लगाएर बाघ, भालु, गैँडा, चितवाहरूको सिकार गर्ने गर्दथे ।<ref name=Gurung1983>Gurung, K. K. (1983). ''Heart of the Jungle: the Wildlife of Chitwan, Nepal''. André Deutsch, London.</ref>
सन् १९५० मा, चितवनको वन र घाँसे मैदान {{convert|2600|km2|sqmi|abbr=on}}मा विस्तार भयो जसमा लगभग ८०० वटा गैँडाको वासस्थानको रूपमा यसलाई परिणत गरियो । जब मध्य-पहाडी क्षेत्र देखि गरिब किसान कृषि योग्य भूमिको खोजमा [[चितवन उपत्यका]] सरे त्यस बखत वनजङ्गल मासेर तिनीहरू यहाँ बस्ती बनाए र वन्यजन्तुको चोरी सिकारी व्यापक भयो । सन् १९५७ मा, देशको पहिलो संरक्षण व्यवस्था कानुनले गैँडा र यसको वासस्थान संरक्षण गर्न जोड दिएको थियो । सन् १९५९ मा, एडवर्ड प्रिचर्ड जीले एउटा सर्वेक्षण गरे जसमा उनले यस क्षेत्रमा रहेको उत्तर राप्ती नदी र दक्षिणमा वन्यजीव बचाउन दश वर्षको लागि परीक्षण अवधिको लागि सिफारिस गरे ।<ref>Gee, E. P. (1959). ''Report on a survey of the rhinoceros area of Nepal''. Oryx 5: 67–76.</ref> चितवनको पछि सर्वेक्षण पछि सन् १९६३ मा उनले जीवजन्तुहरूको संरक्षण समाज र प्रकृति संरक्षणको लागि अन्तर्राष्ट्रिय सङ्घ दुवै लाई दक्षिण क्षेत्रलाई विस्तार गर्न सिफारिस गरे ।<ref>Gee, E. P. (1963). ''Report on a brief survey of the wildlife resources of Nepal, including rhinoceros''. Oryx 7: 67–76.</ref>

सन् १९६० को अन्तसम्ममा, ७०% जङ्गलहरूलाई डिडिटिको प्रयोगले खाली बनाएर हजारौँ हजार मानिसहरू बसोबास गर्न सुरु गरे जसले गर्दा त्यहाँ भित्र गैँडाको सङ्ख्या ९५ पुग्यो । गैँडाको सङ्ख्यामा आएको नाटकीय ह्रास र बढ्दो चोरी सिकारीले सरकारले एक गैँडा गस्ती टोलीको स्थापना गर्‍यो जसमा १३० सशस्त्र जवानहरू र सुरक्षा केन्द्र सञ्जाल रहेको थियो जसलाई चितवनको सबै ठाउँमा गस्ती गर्न लगाइएको थियो । गैँडाको सिकार रोकथाम गर्नका निमित्त सन् १९७० मा चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जलाई अनंकित गरियो र सन् १९७३ मा यसमा सुरूवाती रूपमा {{convert|544|km2|sqmi|abbr=on}}को क्षेत्र सामेल गरियो ।<ref name="adhikari">Adhikari, T. R. (2002). [http://www.sosrhino.org/news/Updatepoaching.pdf ''The curse of success''.] Habitat Himalaya - A Resources Himalaya Factfile, Volume IX, Number 3.</ref>
सन् १९७७ मा, निकुञ्जलाई यसको वर्तमान क्षेत्र {{convert|932|km2|sqmi|abbr=on}}मा फैलाएर कायम गरियो । सन् १९९७ मा नारायणी-राप्ती नदी प्रणालीको उत्तर र पश्चिम तथा निकुञ्जको दक्षिण-पूर्वी सीमाविचमा र साथै अन्तर्राष्ट्रिय सिमाना भारतबीच एउटा {{convert|766.1|km2|sqmi|abbr=on}}को मध्यवर्ती क्षेत्र जोडिएको थियो ।<ref name=nbrb07>nbrd07</ref>

== पर्यावरण ==

=== जलवायु ===
चितवनमा वर्षभरि नै उष्ण प्रदेशीय मनसुन जलवायुसँगै उच्च वर्षा हुने ठाउँ हो ।<ref name="Gurung1983" />  यो क्षेत्र केन्द्रीय हिमाली जलवायुमा अवस्थित रहेको हुनाले यस क्षेत्रमा मनसुन मध्य जुन देखि सुरु हुन्छ र ढिलो सेप्टेम्बरमा वर्षामा कमी आउँछ । यस १४-१५ हप्ताको अवधिमा यहाँ वार्षिक २५०० मिमी भन्दा बढी वर्षा हुने गरेको छ।

निकुञ्ज भित्र रहेको सबै भन्दा ठूलो देवी ताल सँगै तामार ताल, मुन्डी ताल र लामिक्टल पार्क भित्रका ठूला तालहरू सुक्न लागेको अवस्थामा रहेको बताइन्छ।<ref>{{Cite web |title=Devi Lake, the largest in Chitwan National Park, is on the verge of drying up |url=https://kathmandupost.com/national/2024/04/14/devi-lake-the-largest-in-chitwan-national-park-is-on-the-verge-of-drying-up |access-date=2024-04-14 |website=kathmandupost.com |language=English}}</ref>

=== पशुपंक्षी तथा जनावरहरू ===
यो निकुञ्ज विशेष गरेर एक सिंगे [[गैँडा|गैंडा]] र [[पाटे बाघ]]को लागि प्रख्यात छ। यस निकुञ्जमा ४३ प्रजातिका स्तनधारी प्राणी, ४५० प्रजातीका चराचुरूङ्गी र ४५ प्रजातिका जलथलचर तथा घस्रने प्राणीहरू  र १०० भन्दा बढि जातका माछाहरू पाइन्छन्। यहाँ पाइने प्रमुख स्तनधारी प्राणीहरूमा [[हरिण]], [[चित्तल]], [[बाँदर]] तथा [[लङ्गुर|लंगुर बाँदर]] आदि पर्दछन्।

=== वनस्पतिहरू ===

== पर्यटन ==
चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज नेपालका सबैभन्दा लोकप्रिय पर्यटन स्थलहरूमध्ये एक हो। यसका दुई मुख्य प्रवेशहरू छन्: पूर्वमा [[सौराहा]] र पश्चिममा [[मेघौली]] गाँउ। निकुञ्ज, सराहा हङकङ र जीपमा जंगली सफारीको लागि पनि लोकप्रिय छ।<ref>[http://www.prasantbhatt.com/travel/nepal/jungle-safari-at-sauraha-chitwan-national-park/ Jungle Safari at Sauraha, Chitwan National Park] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180820085823/http://www.prasantbhatt.com/travel/nepal/jungle-safari-at-sauraha-chitwan-national-park/|date=2018-08-20}}</ref>

==मिडिया==
यस निकुञ्जको एक सिंगे गैँडालाई ''द जेफ कोर्विन एक्सपेरिएन्स्''  को दोस्रो संस्करणको ११औं भागमा प्रसारित गरिएको थियो।

==चित्रदीर्घा==
<gallery mode="packed">
File:Chitwan national Park.jpg|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज- [[हात्ती]]सँग मज्जा गर्दै बालक
File:Sunset at Chitwan National Park.jpg|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज- सुर्यास्त दृश्य
File:Hornless one horned rhino.JPG|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज- [[एकसिङ्गे गैँडा|एक सिङ्गे गैंडा]]
File:Chitwan National Park (2010)-58.jpg|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज- जनवारहरू
File:Chitwan National Park (2010)-87.jpg|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज- हात्ती सफारी
File:Chitwan National Park (2010)-70.jpg|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज- एक सिङ्गे गैंडा
File:Wild Elephant (Ronaldo).jpg|thumb|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज भित्र जंगली हात्ती(रोनाल्डो)
</gallery>

==सन्दर्भ सामग्रीहरू==
{{reflist}}

==बाह्य कडीहरू==
* [http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=284 युनेस्को - चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज]
* [http://www.wcmc.org.uk/protected_areas/data/wh/chitwan.html विश्व संरक्षण अनुगमन केन्द्र] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20010803213856/http://www.wcmc.org.uk/protected_areas/data/wh/chitwan.html |date=2001-08-03 }}
* [http://whc.unesco.org/en/list/284 युनेस्को सूचीमा]
* [http://www.visitnepal.com/nepal_information/nepalparks.php जानकारी]
* [http://www.molon.de/galleries/Nepal/Chitwan/ केही चित्रहरु]
* http://www.tripadvisor.com/Tourism-g293892-Chitwan_National_Park_Chitwan_District_Narayani_Zone_Central_Region-Vacations.html

{{Commonscat|Chitwan National Park|चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज}}
{{नेपालका संरक्षित क्षेत्रहरू}}

[[श्रेणी:राष्ट्रिय निकुञ्ज]]
[[श्रेणी:संरक्षित क्षेत्र]]
[[श्रेणी:पर्यटकीय स्थलहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका विश्व सम्पदा क्षेत्रहरू]]
[[श्रेणी:विकिपिडिया नेपाल परियोजनामा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]]
[[श्रेणी:विश्वसम्पदाथन २०१५ मा बनाइएका वा सुधारिएका लेखहरू]]
[[श्रेणी:नेपालका घाँसे मैदानहरू]]