अनसन

सन् २०१७ मा पोल्यान्डमा गरिएको अनसन

अनसन, भोक हडताल वा अहिंसक प्रतिरोध वा दबाव दिने एउटा विधि हो जसमा व्यक्तिले राजनीतिक विरोधका अधिनियमको रूपमा व्रत बस्ने गर्दछन्, वा अर्को अर्थमा भन्नुपर्दा अपराधका भावनाहरुलाई भडकाउनका लागि, वा साधारण अर्थमा कुनै विशिष्ट लक्ष्य प्राप्त गर्ने उद्देश्यले, जस्तो कि कुनै नीति नियममा परिवर्तन ल्याउनका लागि गरिने व्रत हो । अधिकांश भोक हडताल गर्ने व्यक्तिले तरल पदार्थहरुको सेवन गर्ने गर्दछन् जस्तै कि पानी वा फलफूलको जुस आदि तर कुनै ठोस भोजनको सेवन भने गर्दैनन्।

यस्तो मामिलामा जहाँ एउटा एकाई (साधारणतया राज्य) हुने गर्दछ वा भोक हडताल गर्ने व्यक्तिलाई हिरासतमा राख्न र प्रायः भोक हडताल गर्ने व्यक्ति विशेषलाई कस्टोडियल इकाईद्वारा बल-प्रयोगको माध्यमबाट समाप्त गर्ने गरिन्छ।

प्रारम्भिक इतिहास

व्रतको उपयोग पूर्व-ईसाई आयरल्याण्डमा अन्यायको विरोध गर्ने एक विधिको रूपमा गरिएको थियो, जहाँ यसलाई ट्रोसक्याड वा सीलाचनको रूपमा बुझिने गरिन्छ। यो समकालीन नागरिक संहिताहरुमा विस्तृत रहेको थियो र यसको विशिष्ट नियम पनि थियो जसको द्वारा यसको उपयोग गर्न सकिन्थ्यो। अपराधीको घरको ढोकामा प्रायः उपवास गर्ने गरिन्थ्यो। विद्वानहरुले अनुमान लगाएका थिए कि यो आतिथ्यमा आधारित संस्कृतिको उच्च महत्वका लागि थियो। कुनै व्यक्तिलाइ कसैको ढोकामा मर्ने अनुमति दिनु, जसमाथि कुनै गलत आरोप लगाएर तिरस्कार गरिएको हुन्थ्यो। अरु-अरुको यो भनाई थियो कि अभ्यास पुरा रातका लागि उपवास गर्नु थियो, किन कि पूर्व-ईसाई आयरल्याण्डमा मानिसहरुद्वारा उपवास गर्ने कुनै ठोस प्रमाण थिएन। उपवास मुख्य रूपले ऋणको असुली वा अन्यायमा परेकोले न्याय प्राप्त गर्नका लागि गर्ने गर्दथे। आयरल्याण्डको संरक्षक संत सेन्ट प्याट्रिकको किम्वदन्ती रहेको छ कि वहाँले पनि भोक हडतालको उपयोग गरेका थिए भनेर।

भारत मा, भोक हड्तालको प्रथा, जहाँ न्यायका लागि सार्वजनिक आह्वानमा आपत्तमा परेको पक्षले दु:ख दिने व्यक्ति (सामान्यतया ऋण लिने व्यक्ति) को ढोकामा गएर व्रत बस्ने गर्दछन्, सन् १८६१ मा त्यस अवधिभन्दा पहिले अभ्यास गरिएको यो प्रथाको व्यापकतालाई इंगित गर्दछ, वा कम से कम यसको बारेमा सार्वजनिक जागरूकता भएपछी सरकारद्वारा यसलाई समाप्त गरिएको थियो। यो प्राचीन भारतीय प्रथा हो, जो लगभग ७५० बाट ४०० ईसापूर्वको हो। यो ज्ञात हुनसक्छ किनकि यो रामायणमा पनि देखिएको थियो, जो त्यसबखत बनाईएको थियो। वास्तविक उल्लेख अयोध्या काण्ड (रामायणको अर्को पुस्तक), सर्गा (खण्ड) १०३ मा पनि देखाईएको छ। भरतले निर्वासित रामलाई फिर्ता आउनलाई र राज्यमा शासन गर्नका लागि भनेका थिए। भरत अनेकौं तर्कहरुले प्रयास गरे, जसमा कुनै पनि प्रयास काममा आएन्, अनि त्यसबेला उनी भोक हडताल सुरु गर्ने निर्णय गरेका थिए। यो व्रत गर्ने आफ्नो वाचाको घोषणा गरे, आफ्ना सारथी सुमन्त्रलाई उनले केही पवित्र कुश घाँस ल्याउनलाई भने (जो कि सुमन्त्रले गरेनन्, किनकि ऊ रामको अनुहारलाई देख्ने काममा ज्यादै व्यस्त थिए, त्यसैले भरतलाई स्वयम् ले घाँस ल्याउन जानुपर्यो र घाँस ल्याईसकेपछी भरत रामका अगाडी सुतेका थिए। जबकि, राम प्रयास छोडदै उनलाई मनाउनमा सक्षम भए। रामले यसलाई ब्राह्मणहरुको प्रथाका रूपमा उल्लेख गरेका थिए।

उदाहरण

नेपालमा स्वास्थ्य क्षेत्रमा सुधारको माग गर्दै डा गोविन्द केसीले पटक पटक अनशन गर्छन्।

प्रकार

• आमरण अनसन
• रिले अनसन

कानुनी अवस्था

विश्व मेडिकल सङ्घ को १९७५ को टोक्यो घोषणापत्र को धारा ८ को अनुसार डाक्टर चिकित्सक हरूलाई अनशनकारी हरूलाई जबर्जस्ती खुवाउन पिलाउन अनुमती छैन।

यो पनि हेर्नुहोस्

नेपाल बन्द