वाच्य (व्याकरण)

वाच्य भनेको भनाइ हो । वाक्यमा रहेका कर्ता, कर्म र क्रियामध्ये कुन भनाइ मुख्य रहेको छ भनी छुट्याउने व्याकरणिक कोटिलाई वाच्य भनिन्छ । अर्थात् कर्ता, कर्म र भावको बोध गराउने वाक्यलाइ वाच्य भनिन्छ ।

नेपालीमा वाच्य तीन प्रकारको हुन्छन् :क) कर्तृवाच्य, ख) कर्मवाच्य र ग) भाववाच्य

कर्तृवाच्य :

कर्ताको भूमिका मुख्य रूपमा रहने वाच्यलाई कर्तृवाच्य भनिन्छ । अर्को शब्दमा कर्ता जुन लिङ्ग, वचन र पुरुषको हुन्छ, क्रियापद पनि सोहीअनुसारको प्रयोग गरिन्छ भने त्यसलाई कर्तृवाच्य भनिन्छ । कर्तृवाच्यको कर्तामा परिवर्तन गर्दा त्यसको असर क्रियामा पर्दछ । कर्तृवाच्यको वाक्य सकर्मक र अकर्मक दुवै क्रियाबाट बन्न सक्छ । कृर्तवाच्यको क्रिया सकर्मक छ भने कर्मवाच्य र अकर्मक छ भने भाववाच्यमा परिवर्तन गर्नुपर्छ ।

जस्तै : सकर्मक क्रिया प्रयुक्त कर्तृवाच्य

1. भाइ चिठी लेख्छ ।
2. म भात खान्छु
3. विनोदले भात खायो ।
4. भाइ भकुन्डो खेल्छ ।
5. गोठालोले घाँस काट्यो ।

अकर्मक क्रिया प्रयुक्त कर्तृवाच्य

1. भाइ रोयो ।
2. म हाँस्छु ।
3. हरि मेचमा बस्छ ।
4. विनोद हिँड्यो ।

कर्मवाच्य

:कर्मको भूमिका मुख्य रूपमा रहने वाच्यलाई कर्मवाच्य भनिन्छ । अर्को शब्दमा कर्म जुन लिङ्ग, वचन र पुरुषको हुन्छ, क्रियापद पनि सोहीअनुसारको प्रयोग गरिन्छ भने त्यसलाई कर्मवाच्य भनिन्छ । कर्मवच्यको क्रियापद सकर्मक क्रियाबाट मात्र बन्दछ । कर्मवाच्यबाट कर्तृवाच्यमा वाच्य परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।

जस्तै :

	कर्मवाच्य	कर्तृवाच्य
१.	आफू त परीक्षा लेखिन्छ ।	म त परीक्षा लेख्छु ।
२.	भाइबाट कलम किनियो ।	भाइले कलम किन्यो ।
३.	रमेशबाट भात खाइएला ।	रमेश भात खाला ।
४.	माधवबाट भकुन्डो खोलियो ।	माधवले भकुन्डो खेल्यो ।
५.	मबाट मासु खाइन्छ ।	म मासु खान्छु ।

रविना ले कपी र किताब किनिन्

भाव वाच्य

वाक्यमा क्रिया वा क्रियाको अर्थ मुख्यरूपमा रहने वाच्यलाई भाववाच्य भनिन्छ । भाववाच्यको क्रियापद अकर्मकबाट मात्र बन्छ । क्रियाको धातुपछि ‘इ’ थपिएर भाववाच्यको क्रिया बन्छ । यसबाट वाच्य–परिवर्तन गर्दा कर्तृवाच्यमा गरिन्छ ।

जस्तै :uniharu khub nachaxan

	भाववाच्य	कर्तृवाच्य
१.	(रामद्धारा) हाँसिन्छ।	आफु त क्लबमा आनन्दले नाच्छु।
२.	(विनोद्धारा) घर गइनेछ ।	विनोद घर जानेछ ।
३.	आफू त कतै गइन्न ।	म त कतै जान्न ।
४.	सुत्नसम्म सुतिएछ ।	सुत्नसम्म सुतेछु ।
५.	(रामबाट) चाँडै हिँडियो ।	राम चाँडै हिँड्यो ।

हामी सधै पाँच बजे उठछौ