महावंश

महावंश
प्रकार	वंशावली
रचना	५औँ शताब्दी
विशेषता	महानामा
टिप्पणी	महावंश टिका
पाली साहित्य

महावंश श्रीलङ्काको अनुराधापुराको महासेनाको अवधिसम्म सावधानीपूर्वक राखिएको ऐतिहासिक वंशावली हो। यो पाली भाषामा लेखिएको महाकाव्यको शैलीमा लेखिएको थियो। यसले श्रीलङ्काको इतिहासलाई यसको पौराणिक शुरुवातदेखि अनुराधापुराको महासेनाको शासनकालसम्म ५४३ ईपूर्वमा भारतबाट राजकुमार विजयको आगमन र उनको शासनकालसम्मको अवधिलाई आवरण गर्दछ र पछि विभिन्न लेखकहरूद्वारा अद्यावधिक गरिएको छ। यो पहिलो पटक ५ वा ६औँ शताब्दीमा अनुराधापुराको महाविहार मन्दिरमा बौद्ध भिक्षुद्वारा रचना गरिएको थियो।

सामग्री

महावंशका सामग्रीहरूलाई व्यापक रूपमा चार वर्गहरूमा विभाजन गर्न सकिन्छ:

• बुद्धको श्रीलङ्का भ्रमणहरू: यो सामग्रीले बुद्धद्वारा श्रीलङ्काको टापुमा गरेको तीन पौराणिक भ्रमणहरू बताउँछ। यी कथाहरूले बुद्धले टापुमा बसोबास गर्ने यक्खा (यक्ष) र नागाहरूलाई वशमा पारेको वा भगाउने र श्रीलङ्का महत्त्वपूर्ण बौद्ध केन्द्र बन्ने भविष्यवाणी गरेको वर्णन गर्दछ। यी भ्रमणहरू पाली क्यानन वा अन्य प्रारम्भिक स्रोतहरूमा उल्लेख गरिएको छैन।
• श्रीलङ्काका राजाहरूको वंशावली: यो सामग्रीमा श्रीलङ्काका राजाहरूको वंशावली र वंशहरू समावेश हुन्छन्, कहिलेकाहीँ तिनीहरूको उत्तराधिकार वा तिनीहरूको शासनकालमा उल्लेखनीय घटनाहरूको कथाहरू छन्। यो सामग्री पहिलेको शाही इतिहास र राजा सूचीहरूबाट लिइएको हुन सक्छ जुन स्थानीय भाषाहरूमा मौखिक रूपमा रेकर्ड गरिएको थियो, र श्रीलङ्का र नजिकैका भारतीय राज्यहरूको इतिहासको बारेमा सामग्रीको महत्त्वपूर्ण स्रोत हो।
• बौद्ध सङ्घको इतिहास: महावंशको यो खण्ड सम्राट अशोकद्वारा श्रीलङ्कामा पठाइएको मिशन, बोधिवृक्षको प्रत्यारोपण र महाविहारको स्थापनासँग सम्बन्धित छ। यसमा प्रारम्भिक श्रीलङ्काली सङ्घका प्रमुख भिक्षु र ननहरूको नाम समावेश छ। यसमा प्रारम्भिक बौद्ध परिषदहरूको खाता र लिखित रूपमा पाली क्याननको पहिलो रेकर्डिङ पनि समावेश छ। यो प्रारम्भिक बौद्ध समुदायको विकासको बारेमा सामग्रीको महत्त्वपूर्ण स्रोत हो र यसमा दक्षिण र दक्षिणपूर्व एसियाका विभिन्न क्षेत्रहरूमा पठाइएका मिसनरीहरूको नामहरू समावेश छन्, जसमध्ये केही शिलालेख र अन्य पुरातात्विक प्रमाणहरूद्वारा पुष्टि भएका छन्।
• श्रीलङ्काको इतिहास: यो सामाग्री भारतबाट राजकुमार विजयको अध्यागमनबाट सुरु हुन्छ र राजा महासेनाको शासनकालसम्म जारी रहन्छ, युद्धहरू, उत्तराधिकार विवादहरू, स्तूपहरू र रिलिक्वरीहरूको निर्माण र अन्य उल्लेखनीय घटनाहरू। सिंहला राजा दत्तगामणि र तमिल आक्रमणकारी र पछि राजा इलारा (दीपवंशमा १३ पदहरूको तुलनामा महावंशमा ८६१ श्लोकहरू) बीचको युद्धको विस्तृत इतिहासले स्थानीय परम्पराबाट लोकप्रिय महाकाव्यको समावेश प्रतिनिधित्व गर्न सक्छ।

ऐतिहासिक र साहित्यिक महत्व

दक्षिण एसियाका धेरैजसो क्षेत्रमा ऐतिहासिक स्रोतहरू दुर्लभ छन्। महावंशको नतिजाको रूपमा, उपमहाद्वीपको तुलनामा सिलोन टापु र छिमेकी क्षेत्रहरूको इतिहासको बारेमा तुलनात्मक रूपमा धेरै जानिन्छ। यसको सामग्रीहरूले पुरातात्विक क्षेत्रहरू र प्रारम्भिक बौद्ध धर्म, अशोकको साम्राज्य, र दक्षिणी भारतका तमिल राज्यहरूसँग सम्बन्धित शिलालेखहरूको पहिचान र पुष्टि गर्न सहयोग गरेको छ।

महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक स्रोत हुनुको अलावा, महावंश पाली भाषाको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण महाकाव्य हो। यसका लडाइहरू र आक्रमणहरू, दरबारको षड्यन्त्र, र स्तूपहरू र पानी जलाशयहरूको महान् निर्माणका कथाहरू, स्मरणका लागि उपयुक्त रमणीय पदमा लेखिएका, त्यस समयको बौद्ध संसारको कल्पनालाई समात्यो। पुरातनतामा लेखिएका धेरै ग्रन्थहरू भन्दा फरक, यसले साधारण मानिसहरूको जीवनका विभिन्न पक्षहरू र उनीहरू कसरी राजाको सेनामा सामेल भए वा खेतीपाती गरे भन्ने बारेमा पनि छलफल गर्दछ। यसरी महावंशलाई सिल्क रोड हुँदै धेरै बौद्ध भूमिमा लगियो।

यो पनि हेर्नुहोस्

• श्रीलङ्काको इतिहास