कोज प्रमेय

कोज प्रमेय (coase theorem) वा कोजको सिद्धान्त नोबेल पुरस्कार विजेता अर्थशास्त्री रोनाल्ड कोज द्वारा प्रतिपादित, बाह्यता (externalities) अनि पर्यावरणको समस्याका समाधानदेखि सम्बन्धित, सिद्धान्त छ जसको मान्यतानुसार बाजार यन्त्रका द्वारा बाह्यतालाई सुधारा जा सक्छ।^[१] यो सिद्धान्त अर्थव्यवस्थाका कानुनी पक्षहरूदेखि सम्बन्धित छ। सामान्यतया यो प्रतिपादित गरिन्छ कि बाह्यताको समस्या बाजार यन्त्रका क्रियाशीलनलाई असफल बनाउँछ, किनभनें बाह्यता उत्पादनका बेला सृजित त्यो लागत छ जसलाई वस्तुको मौद्रिक लागतको गणनामा छैन रखा जा सकता। यस्तो तब हुन सक्छ जबकि, सम्पत्ति अधिकार (property rights) परिभाषित छ भनेंथा लेन-देन व्यवहार सम्बन्धित कुनै लागत छैन, बाह्यता सृजित गर्ने मानिस तथा त्यो भन्दा पीडित मानिस आन्तरिक रूपले परस्पर व्यक्तिगत सम्झौता गर्नुहोस्। यस प्रकार संसाधनहरूको कुशल आवंटन हुनेछ, दुइटै पक्षहरूका बीच संपत्ति अधिकारको बँटवारा केवल आयका बँटवारेलाई प्रभावित गर्नेछ, समग्र आय वितरणलाई प्रभावित छैन गर्नेछ। यस्तो स्थितिमा कुशलतालाई माथि उठानका लागि न त सरकारी नियन्त्रणको आवश्यकता हुनेछ र न नैं करारोपण गरे^[२] ध्यातव्य छ कि कोज प्रमेय तब लागू हुनेछ जबकि आर्थिक व्यवहारको लागत शून्य छ। यो भीडका सम्बन्धमा लागू छैनगा जहाँ प्रदूषण गर्ने तथा त्यो भन्दा प्रभावित हुने धेरै अधिक सङ्ख्यामा होउन् तथा तिनको पहचान गर्ने लागत धेरै अधिक छ।^[३]