जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार
जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार भारत सरकार द्वारा प्रदान गरिने अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार हो, यो पुरस्कारको स्थापना सन् १९६५ मा गरिएको हो । जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार भारतीय सांस्कृतिक सम्बन्ध परिषद् ( Indian council for cultural relation) द्वारा प्रत्येक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय समझदारी र शान्तिका लागि समर्पित व्यक्तिलाई प्रदान गरिन्छ ।[१]
पृष्ठभूमि
[सम्पादन गर्नुहोस्]भारतीय भूतपुर्व प्रधानमन्त्री जवाहर लाल नेहरुको स्मृतिमा सन् १९६५ देखि प्रदान गर्न थालिएको हो ।
जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार राष्ट्रियता, जाति, धर्म वा लिङ्ग लाई मध्यनजर नगरी सबै व्यक्तिहरूलाई प्रदान गरने गरिन्छ । तर यो पुरस्कार कुनै पनि सङ्घ, संस्था वा सङ्गठन लाई प्रदान गरिएको छैन । पुरस्कारको लागि सिफारिस गरिएको समयको ठीक ५ वर्ष भित्र गरिएको, पुरस्कारको मर्म अन्र्तगत पर्ने कुनै कार्य गरेको हुनुपर्छ । तर यो पुरस्कार कुनै पनि सङ्घ, संस्था वा सङ्गठन लाई प्रदान गरिएको छैन । पुरस्कारको लागि सिफारिस गरिएको समयको ठीक ५ वर्ष भित्र गरिएको, पुरस्कारको मर्म अन्र्तगत पर्ने कुनै कार्य गरेको हुनुपर्छ । तर पुराना कार्यलाई पनि विचार गरेर पुरस्कार प्रदान गरिन्छ यदि त्यस्तो कार्यको महत्त्व अहिलेको समयमा पनि समाप्त नभएको भए । यदि परस्तावित वा सिफारिस गरिएका व्यक्तिहरु मध्ये कोहि पनि पुरस्कारको लागि स्वीकार योग्य नभएको खण्डमा निर्णायक मण्डलले त्यो वर्ष पुरस्कार रोक्न सक्छ । जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार कुनै उच्च पदमा आसीन सरकारी वा गैरसरकारी व्यक्तिलाई मात्र नभएर कुनै पनि व्यक्ति जसले अन्तर्राष्ट्रिय समझदारी र शान्तिका लागि काम गरेको हुन्छ त्यस्ता व्यक्तिलाई यो पुरस्कार प्रदान गरिन्छ । सिफारिस भएको व्यक्तिले गरेको कार्य कुनै ठाउँमा प्रकाशित भएको हुनुपर्ने हुन्छ । पुरस्कारको लागि स्वीकार योग्य हुन अर्को कुनै व्यक्तिले सिफारिस गरिएको व्यक्तिको क्षमता र समाजमा पारेको प्रभाव लाई उल्लेख गरेर सिफारिस गर्नु पर्छ ।
पुरस्कार
[सम्पादन गर्नुहोस्]जवाहर लाल नेहरू पुरस्कारको राशि भारु. २५ लाख रहेको छ । पुरस्कारमा नगद २५ लाख भारतीय रुपैया र प्रसंसा पत्र प्रदान गरिन्छ । सन् १९८६ मा जवाहर लाल नेहरू पुरस्कारबाट सम्मानित कोहि पनि भएन । त्यस्तै गरी सन् १९९६ देखि सन् २००२ सम्म मा पुरस्कारबाट सम्मानित कोहि पनि भएन ।
प्राप्तकर्ता
[सम्पादन गर्नुहोस्]जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार सन् १९६५ मा तत्कालीन संयुक्त राष्ट्र सघंका महासचिव ऊ थान्तलाई प्रदान गरिएको थियो । जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार नेपालका समाजसेवी तुलसी मेहर श्रेष्ठलाई सन् १९७७ मा प्रदान गरिएको थियो । नेपालबाट जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार पाउने एक मात्र व्यक्ति तुलसी मेहर श्रेष्ठ हुन् । जवाहर लाल नेहरू पुरस्कार सम्म पाउने व्यक्तिहरूको सूची तल दिइएको छ ।
- सन् १९६५: ऊ थान्ट
- सन् १९६६: डा. मार्टिन लूथर किंग, जूनियर, (मरणोपरान्त)
- सन् १९६७: खान अब्दुल गफ्फार खान,
- सन् १९६८: येहुदी मेनुहिन
- सन् १९६९:आंद्रे मेलरॉक्स
- सन् १९७०: केनेथ कुंडा,
- सन् १९७१ जोसिप बरोजÞ टिटो,
- सन् १९७२ मदर टेरेसा,
- सन् १९७३ जूलियस न्येरेरे,
- सन् १९७४ राउल प्रेबिस्च,
- सन् १९७५ जोनास सा‘ल्क,
- सन् १९७६ ग्यूसेप तुक्की,
- सन् १९७७ तुलसी मेहेर्जी श्रेष्ठ,
- सन् १९७८ निचिदात्सू फुजी,
- सन् १९७९ नेल्सन मंडेला,
- सन् १९८० बारबरा वार्ड,
- सन् १९८१ अल्वा और गुन्नार म्यर्दल,
- सन् १९८२ लेओपोल्ड सदर सेंघोर,
- सन् १९८३ ब्रुनो क्रेइस्क्य,
- सन् १९८४ इंदिरा गांधी, (मरणोपरान्त)
- सन् १९८५ ओलोफ पाल्मे, (मरणोपरान्त)
- सन् १९८७ जेविएर पेरेज डे क्यूलार,
- सन् १९८८ यासिर अराफÞात,
- सन् १९८९ रा‘बर्ट मुगाबे गाब्रिएल,
- सन् १९९० हेल्मुट कोल,