प्रकाश वर्ष

प्रकाश वर्ष (अंग्रेजी: Light-Year) खगोलशास्त्रमा प्रयोग गरिने लम्बाइको एकाइ हो। यो अन्तरिक्षको विशाल दूरीहरू मापन गर्न प्रयोग गरिन्छ। "प्रकाश वर्ष" नामले दर्साउँछ कि यो एक वर्षको अवधिमा प्रकाशले तय गर्ने दूरी हो।

परिभाषा

प्रकाश वर्षको परिभाषा यस प्रकार छ:

१ प्रकाश वर्ष त्यो दूरी हो जुन प्रकाशले खाली ठाउँ (vacuum) मा १ जूलियन वर्ष (३६५.२५ दिन)को अवधिमा तय गर्छ।

प्रकाशको गति खाली ठाउँमा लगभग २९९,७९२ किलोमिटर प्रति सेकेन्ड (km/s) हुन्छ। यसलाई आधार मानेर, १ प्रकाश वर्षको दूरी निम्न प्रकारमा गणना गरिन्छ:

$1\,{\text{Light-year}}=299,792\,{\text{km/s}}\times 365.25\,{\text{d}}\times 24\,{\text{hr}}\times 60\,{\text{min}}\times 60\,{\text{s}}$

यसले निम्न दूरी दिन्छ:

• **९,४६०,७३०,४७२,५८०.८ किलोमिटर (९.४६ ट्रिलियन किलोमिटर)**
• **५,८७८,६२५,३७०,००० माइल (५.८७ ट्रिलियन माइल)**

प्रयोग

प्रकाश वर्ष खगोलशास्त्रमा ताराहरू, ग्रह प्रणालीहरू, आकाशगङ्गाहरू र ब्रहमाण्डमा रहेका अन्य खगोलीय वस्तुहरू बीचको दूरी मापन गर्न प्रयोग गरिन्छ। उदाहरणका लागि:

• सूर्यबाट पृथ्वीको दूरी करिब ८ प्रकाश मिनेट हो।
• प्रोक्सिमा सेन्टाउरी (हामीबाट सबैभन्दा नजिकको तारा) पृथ्वीबाट करिब ४.२४ प्रकाश वर्ष टाढा छ।
• हाम्रो आकाशगङ्गा (मिल्की वे) को व्यास करिब १,००,००० प्रकाश वर्ष छ।
• एन्ड्रोमेडा आकाशगङ्गा हाम्रो आकाशगङ्गाबाट करिब २५ लाख प्रकाश वर्ष टाढा छ।

गणना र सम्बन्ध

प्रकाश वर्ष दूरीको एकाइ हो, यसलाई समयको रूपमा नसमझिनु पर्छ। यसलाई अन्य खगोलीय दूरी एकाइहरूसँग सम्बन्धित गर्न सकिन्छ:

एकाइ	प्रकाश वर्षमा दूरी
१ खगोलीय इकाई (AU)	0.0000158 प्रकाश वर्ष
१ पारसेक	३.२६ प्रकाश वर्ष
१ किलोमिटर (km)	१.०५७ × १०-१३ प्रकाश वर्ष
१ माइल	६.५८×१०-१४ प्रकाश वर्ष

प्रकाश वर्ष र पारसेक

खगोलशास्त्रमा, पारसेक (pc) पनि दूरीको मापन गर्न प्रयोग गरिन्छ। पारसेक र प्रकाश वर्षबीचको सम्बन्ध यस प्रकार छ:

१ पारसेक ≈ ३.२६ प्रकाश वर्ष

अन्य प्रयोगहरू

यद्यपि प्रकाश वर्ष खगोलशास्त्रमा मुख्य रूपमा प्रयोग गरिन्छ, यो कहिलेकाहीँ विज्ञान कथा (science fiction) मा पनि प्रयोग गरिन्छ, जहाँ यसलाई अन्तरिक्ष यात्रा र विशाल दूरीहरूको वर्णन गर्न प्रयोग गरिन्छ।

इतिहास

प्रकाश वर्षको अवधारणा सन् १८३८ मा फ्रेडरिक बेसलले ६१ सिग्नी ताराको पारलैक्स दूरीको मापन गरेपछि सुरु भएको मानिन्छ। यो अवधारणा वैज्ञानिकहरूले विशेष गरी खगोलशास्त्रमा दूरीहरूको मापनलाई बुझ्न सजिलो बनाउनका लागि विकास गरेका हुन्।

बाह्य लिङ्कहरू

• [NASA: प्रकाश वर्षको बारेमा](https://www.nasa.gov)
• [प्रकाश वर्ष गणना उपकरण](https://www.unitconverters.com)

श्रेणी

---

---