सरकार

सरकार मानिसहरूको समुह हो जो सँग कानुन बमोजिम कुनै क्षेत्र भित्र अधिकार हुन्छ। त्यस्तो क्षेत्र भन्नाले देश, राज्य वा प्रान्त अथवा अरु कुनै नाम भएको क्षेत्रलाई जनाउँछ।

सरकारले कानुन बनाउने, कर असुल्ने र पैसा छाप्नेजस्ता कामहरू गर्दछ।
सरकारसँग न्याय प्रणाली हुन्छ, जसले कानुनको आधारमा कसलाई सजाय दिने, कसलाई नदिने निर्णय गर्दछ।
सरकारसँग प्रहरीहरू हुन्छन् जसले कानुन लागु गराउँदछन।
सरकारले दूतहरूको माध्यमबाट अन्य देशका सरकारहरूसँग सम्पर्क राख्दछ, वाणिज्य सहमति गर्दछ, युद्धलाई सम्भब भएसम्म टार्दछ अनि कला, संस्कृति वा सामाजिक अनुभव र ज्ञानको आदान-प्रदान गर्दछ।
सरकारसँग सैनिक हुन्छ जसले देशको रक्षा गर्दछन्।

सरकारका नेता र त्यसका सल्लाहकारहरूलाई प्रशासन भनिन्छ।

सरकारका प्रकारहरू

लोकतन्त्र

पश्चिमा देशहरूमा सबैभन्दा बढी रहेको ब्यबस्था लोकतन्त्र हो। लोकतन्त्रमा जनताहरूले आफुखुसी राजनीतिक समूह बनाउन र त्यस्ता समूहमा सामेल हुन पाँउछन्। सरकार कसरी चलाउने भन्ने बारेमा विभिन्न राजनीतिक समूहहरूका भिन्न विचार हुन सक्दछन्। त्यस्ता समूहहरूले संसद वा कङ्ग्रेसमा आफ्ना प्रतिनिधिको चयन गर्न पाउँछन्।

राजतन्त्र

राजतन्त्रमा राजा वा रानीले राज्य गर्दछन्। राजतन्त्र खासगरि २ किसिमका हुन्छन्, सम्बैधानिक र पूर्ण राजतन्त्र। पूर्ण राजतन्त्रमा शासकसँग असिमित अधिकार हुन्छ भने सम्बैधानिक राजतन्त्रमा शासकको अधिकारको सिमा संविद्यान बमोजिम हुन्छ।

तानाशाही वा अधिनायकवाद

अधिनायकवादमा सरकार एक व्यक्तिद्वारा चल्छ। यो व्यक्ति निर्वाचित हुन सक्छ वा नहुन सक्छ, तर राजतन्त्र अन्तर्गत जस्तै आफ्नो परिवारबाट आफ्नो शक्ति प्राप्त गर्दैन। तानाशाही राम्रो वा नराम्रो हुन सक्छ, नेता मा निर्भर गर्दछ। धेरै मानिसहरू तानाशाहीलाई मन पराउँछन् किनभने यसमा सरकारबाट स्वतन्त्रता छैन।

अल्पसंख्यक शासन

अल्पसंख्यक शासन भनेको शक्तिशाली व्यक्तिहरूको सानो समूहद्वारा शासित सरकार हो। यी मानिसहरूले समान रूपमा वा समान रूपमा शक्ति बाँडफाँड गर्न सक्छन्। साँचो लोकतन्त्रभन्दा एक कुलीन व्यवस्था फरक हुन्छ किनभने धेरै थोरै मानिसहरूलाई चीजहरू परिवर्तन गर्ने मौका दिइन्छ। एक कुलीन वर्ग वंशाणुगत हुनु हुँदैन वा बाबुबाट छोरामा हस्तान्तरण हुँदैन। कुलीन वर्गमा एउटा स्पष्ट शासक होइन तर धेरै शक्तिशाली व्यक्तिहरू हुन्छन्। प्रायः एक कुलीन वर्गले अर्को सरकारको वास्तविक तरिका वर्णन गर्दछ।

इतिहास

सरकारको सिद्धान्त

लेखक: श्रीराम खड्का सरकारको सिद्धान्त विभिन्न देशहरूको शासन प्रणालीको आधारभूत नियम र मान्यतामा आधारित छ। यी सिद्धान्तहरू शासन प्रणालीको संरचना, कार्यक्षेत्र, र उद्देश्यलाई निर्देशित गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। मुख्य रूपमा, सरकारका सिद्धान्तहरू लोकतान्त्रिक र सर्वसत्तावादी गरी दुई प्रमुख वर्गमा विभाजित गरिएका छन्।

लोकतान्त्रिक सिद्धान्त

लोकतान्त्रिक सिद्धान्तमा जनताको सर्वोच्चता र अधिकारलाई मान्यता दिइन्छ। यस प्रणालीमा, नागरिकहरूले आफ्नो प्रतिनिधिहरूलाई प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा चयन गरेर सरकार निर्माण गर्दछन्।

लोकप्रिय सहभागिता यस सिद्धान्तको प्रमुख विशेषता हो।
यस प्रणालीमा स्वतन्त्रता, समानता, र मानव अधिकारको संरक्षणलाई प्राथमिकता दिइन्छ।
नेपाल, अमेरिका, र भारत जस्ता देशहरू लोकतान्त्रिक सिद्धान्तमा आधारित छन्।

सर्वसत्तावादी सिद्धान्त

सर्वसत्तावादी सिद्धान्तमा सत्ता एक व्यक्ति वा सानो समूहको हातमा केन्द्रित हुन्छ।

यस सिद्धान्तमा नागरिक अधिकारहरू सीमित गरिन्छ।
सत्ता केन्द्रित र अनुशासन यस प्रणालीका मुख्य आधार हुन्।
उत्तर कोरिया र चीन यस सिद्धान्तको उदाहरण हुन्।

लोकतान्त्रिक र सर्वसत्तावादी सिद्धान्तको तुलना

लोकतान्त्रिक र सर्वसत्तावादी सिद्धान्तबीच ठूला भिन्नताहरू छन्। 1. लोकतान्त्रिक सिद्धान्तमा नागरिकले अधिकार पाउँछन् भने सर्वसत्तावादी सिद्धान्तमा अधिकार सत्तामा सीमित हुन्छ। 2. लोकतन्त्रमा निर्णय बहुमतबाट हुन्छ, तर सर्वसत्तावादमा निर्णय शासकको इच्छामा निर्भर रहन्छ।

महत्त्व

सरकारको सिद्धान्तले राजनीतिक स्थिरता कायम गर्न, न्याय व्यवस्था सुनिश्चित गर्न, र आर्थिक विकासलाई सहजीकरण गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।