सूर्यमुखी फूल

सूर्यमुखी फूल Helianthus annuus
वैज्ञानिक वर्गीकरण
जगत:	वनस्पति
(श्रेणीविहीन):	फूल फुल्ने (एन्जिओस्पर्म)
(श्रेणीविहीन):	Eudicots
(श्रेणीविहीन):	Asterids
गण:	Asterales
कुल:	Asteraceae
उपकुल:	Helianthoideae
वंश:	Heliantheae
वंश:	Helianthus
वैज्ञानिक नाम
Helianthus annuus हेलिएन्थस अ्यान्युअस L.

सूर्यमुखी फूलको वैज्ञानिक नाम हेलिएन्थस अ्यान्युअस (Helianthus annuus) हो । ठूला-ठूला थुंगा भएको फूल फुल्ने यो वनस्पति अमेरिकाको रैथाने वनस्पति हो । सुर्यमुखी हेलिएन्थस अ्यान्युअस नामक वनस्पतिमा फुल्ने फूलको नाम हो । जता सूर्य छ त्यतै यसले आफ्नो मोहडा फर्काउने भएर यसको नाम नै सूर्यमुखी भएको हो, अक्जिनको कारणले गर्दा सूर्यमूखी फूल सूर्यतिर फर्किने गर्दछ । यसलाई नेपालमा तारामण्डल पनि भनिन्छ। यसको मूख्य उपयोग बगैंचा तथा घर सजावटमा हुने गर्दछ भने यसको बिऊ तेलहनको रूपमा प्रयोग गरिन्छ।

नेपालमा गरिएको सूर्यमुखी फूलको खेति

विवरण

यस बोटको ठाडो खस्रो रौं भएको डाँठ छ, जुन ३ मिटर (१० फिट) को सामान्य उचाइमा पुग्छ। रेकर्डमा रहेको सबैभन्दा अग्लो सूर्यमुखीले ९.१७ मी (३० फिट १ इन्च) प्राप्त गर्यो। सूर्यमुखीका पातहरू चौडा, खस्रो दाँत भएका, खस्रो र प्रायः वैकल्पिक हुन्छन्; तल नजिकै रहेकाहरू सबैभन्दा ठूला र सामान्यतया मुटुको आकारको हुन्छन्।

फूल

बिरुवा गर्मीमा फुल्छ। सूर्यमुखीको "फूल" भनेर चिनिने कुरा वास्तवमा "फूलको टाउको" (स्यूडान्थियम), ७.५–१२.५ सेन्टिमिटर (३–५ इन्च) चौडा, हो, जुन असंख्य साना व्यक्तिगत पाँच-पंखुडी भएका फूलहरू ("फ्लोरेटहरू") बाट बनेको हुन्छ। बाहिरी फूलहरू, जुन पंखुडीहरू जस्तै हुन्छन्, तिनीहरूलाई रे फूलहरू भनिन्छ। प्रत्येक "पंखुडी" मा असममित किरण फूलको फ्युज गरिएका पंखुडीहरू मिलेर बनेको लिगुल हुन्छ। तिनीहरू यौन रूपमा बाँझ हुन्छन् र पहेंलो, रातो, सुन्तला, वा अन्य रंगहरू हुन सक्छन्। टाउकोको बीचमा घुमाउरो रूपमा व्यवस्थित फूलहरूलाई डिस्क फूलहरू भनिन्छ। यी फलमा परिपक्व हुन्छन् (सूर्यमुखी "बीउ")।

प्रेरी सूर्यमुखी (H. पेटियोलारिस) जंगली सामान्य सूर्यमुखी जस्तै देखिन्छ; यसको केन्द्रीय डिस्कमा भएका तराजुहरू सेतो रौंले टुप्पोमा छन्।

हेलियोट्रोपिज्म

दिउँसोको घामबाट टाढा, पूर्वतिर फर्केका फूलका हाँगाहरू

एउटा सामान्य गलत धारणा के छ भने फूलेका सूर्यमुखी फूलका टाउकाहरू सूर्यलाई आकाशभरि पछ्याउँछन्। यद्यपि अपरिपक्व फूलका कोपिलाहरूले यो व्यवहार प्रदर्शन गर्छन्, परिपक्व फूल फुल्ने टाउकोहरू दिनभरि निश्चित (र सामान्यतया पूर्वतिर) दिशामा औंल्याउँछन्।धेरै मानिसहरू गलत धारणामा छन् कि खेती गरिएको सूर्यमुखी (Helianthus annuus) को फूलको टाउकोले सूर्यलाई ट्र्याक गर्छ... अपरिपक्व सूर्यमुखी फूलको टाउकोले सौर्य ट्र्याकिङ प्रदर्शन गर्छ र घमाइलो दिनहरूमा कोपिलाहरूले पूर्वदेखि पश्चिमसम्म आकाशमा सूर्यलाई ट्र्याक गर्नेछन्... यद्यपि, फूलको कोपिला परिपक्व हुँदै जाँदा र फूल फुल्दै जाँदा, डाँठ कडा हुन्छ र फूलको टाउको पूर्व दिशातिर फर्केर स्थिर हुन्छ। यो पुरानो गलत धारणालाई १५९७ मा अंग्रेजी वनस्पतिशास्त्री जोन जेरार्ड द्वारा विवादित गरिएको थियो, जसले आफ्नो प्रसिद्ध जडीबुटी बगैंचामा सूर्यमुखी फूलहरू उब्जाएका थिए: "[केही] ले यो सूर्यसँग घुम्ने रिपोर्ट गरेका छन्, जुन मैले कहिल्यै देख्न सकिन, यद्यपि मैले यसको सत्यता पत्ता लगाउने प्रयास गरेको छु।" खेतमा सूर्यमुखी फूलको टाउकोको एकरूप पङ्क्तिबद्धताले केही मानिसहरूलाई फूलहरूले सूर्यलाई पछ्याइरहेका छन् भन्ने गलत धारणा दिन सक्छ।

तस्विर सङ्ग्रह

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•