शेख मुजिबुर रहमानको ७ मार्चको भाषण
| को भाग | |
 ७ मार्च १९७१ का दिन शेख मुजिबुर रहमान एक ऐतिहासिक भाषण दिँदै | |
| समय | दिउँसोको २:४५ बजेदेखि ३:०३ बजेसम्म |
|---|---|
| मिति | सन् १९७१ |
| स्थान | रमना, ढाका |
| निर्देशाङ्क | २३°४३′५९″N ९०°२३′५४″E / २३.७३३०६६°N ९०.३९८४३७°Eनिर्देशाङ्कहरू: २३°४३′५९″N ९०°२३′५४″E / २३.७३३०६६°N ९०.३९८४३७°E |
शेख मुजिबुर रहमानको ७ मार्चको भाषण (बङ्गाली: বঙ্গবন্ধুর সাতই মার্চের ভাষণ, उच्चारण: बङ्गोबोन्धुर सातई मार्चेर भाषोन) सन् १९७१ मार्च ७ का दिन शेख मुजिबुर रहमानले ढाकाको रेसकोर्स मैदानमा (हाल सोहरावार्दी उद्यान) लगभग २० लाख मानिसहरूको ठूलो जनसभामा दिउँसोको २ बजेर ४५ मिनेटदेखि ३ बजेर ३ मिनेटसम्म एक ऐतिहासिक भाषण दिएका थिए। त्यस समय तत्कालीन पूर्व पाकिस्तान र शक्तिशाली पश्चिम पाकिस्तानको बीच पूर्व पाकिस्तानको स्वतन्त्रताका लागि तनाव बढ्दो अवस्थामा पुगेको थियो। आफ्नो यस ऐतिहासिक भाषणमा शेख मुजिबुर रहमानले "यस समयको सङ्घर्ष हाम्रो स्वतन्त्रताको हो, यस यमसको हाम्रो सङ्घर्ष स्वाधीनताको सङ्घर्ष हो" भनि एक महत्त्वपूर्ण वाक्य बोलेका थिए। उनले बाङ्ला प्रदेशमा नागरिक अवज्ञा आन्दोलनको घोषणा गर्दै प्रत्येक घरहरूबाट मानिसहरूको स्वतन्त्रताका लागि लड्न तथा अन्याय र अत्याचारको विरुद्ध आवाज उठाउन आह्वान गरेका थिए भने यही ऐतिहासिक भाषणका कारण बाङालीहरू स्वतन्त्रताका लागि पश्चिम पाकिस्तान विरुद्ध उत्रिन प्रेरित बनेका थिए। यस ऐतिहासिक भाषणलाई लिएर एक लिखित प्रतिलिटर सार्वजनिक गरिएको थियो जसमा ताजउद्दिन आहमेदले केही हदसम्म संशोधन गरेका थिए। यस भाषणलाई संसोधित गरिनुको मुख्य उद्देश्य सामरिक शासनलाई निरस्त गर्ने र निर्वाचित प्रतिनिधिहरूलाई सत्ता हस्तान्तरण गर्नेका लागि जोड दिइएको थियो।[१] भाषण पश्चात्का दिनहरूमा पश्चिम पाकिस्तानबाट सशस्त्र सैन्य कार्वाहीको सुरुवात हुने लक्षण देखा परेको थियो। मुजिबुरको यस ऐतिहासिक भाषणको मात्र १८ दिन पश्चात् पश्चिम पाकिस्तानी सेनाले बङ्गाली, बुद्धिजीवी, विद्यार्थी, राजनीतिज्ञ तथा पूर्वी पाकिस्तानको सशस्त्र सैनिक विरुद्ध अपारेशन सार्चलाइट नामक एक सुनियोजित सैन्य कार्वाहीको सुरुवात गरेका थिए जसकारण पूर्वी पाकिस्तानको स्वतन्त्रताका लागि लडाइँ सुरु भएको थियो। ३० अक्टोबर २०१७ का दिन युनेस्कोले यस ऐतिहासिक भाषणलाई एक ऐतिहासिक दस्तावेज को रूपमा मान्यता प्रदान गरेको थियो।[२]
पृष्ठभूमि[सम्पादन गर्नुहोस्]
बेलायती भारतको विभाजन अघि, लाहोर प्रस्तावको सुरुमा हिन्दू-बहुसाङ्ख्यक राज्यहरूलाई ब्रिटिस भारतको पूर्वी र उत्तरपश्चिम क्षेत्रहरूमा प्रस्तुत गरेको थियो। एक स्वतन्त्र संयुक्त बङ्गलाको लागि प्रस्ताव १९४६ मा प्रधानमन्त्री हुसेन शाहिद सुरावर्डीद्वारा प्रस्ताव गरिएको थियो तर औपनिवेशिक अधिकारीहरूले उक्त प्रस्तावको विरोध गरेका थिए। पूर्वी पाकिस्तान पुनर्जागरणले पूर्वी ब्रिटिस भारतमा एक सार्वभौमिक राज्य निर्माणको वकालत गरेका थिए। अन्ततः राजनैतिक वार्तालापले अगस्ट १९४७ मा दुई राज्य, पाकिस्तान र भारतको आधिकारिक रूपमा विभाजन गरेको थियो जसले पाकिस्तानमा मुस्लिम र भारतमा हिन्दुहरूका लागि स्थायी घरहरू प्रदान गरेको थियो। बेलायती भारतको विभाजन पछि पाकिस्तानका प्रशासकीय राज्यहरू दुई भौगोलिक र साँस्कृतिक रूपमा विभाजित भएका थिए। पश्चिमी क्षेत्र लोकप्रिय थियो (र एक अवधिको लागि पनि आधिकारिक रूपमा) जुन पछि पश्चिम पाकिस्तानको रूपमा स्थापना भयो भने र पूर्वी क्षेत्र (हाल बङ्गलादेश) पूर्वी पाकिस्तानक रूपमा स्थापना भयो। यद्यपि दुई क्षेत्रहरूको जनसङ्ख्या बराबर भएता पनि राजनीतिक शक्ति पश्चिम पाकिस्तानमा केन्द्रित थियो भने पूर्वी पाकिस्तान आर्थिक रूपले शोषण भइरहेको थियो जहाँ धेरै समस्याहरू आइलाग्थ्यो। पछि दुई प्रशासकीय क्षेत्रहरूको असमानता मिलाउन एक चुनौतीको रूपमा देखिएको थियो। २५ मार्च १९७१ का दिन भएको चुनाव पूर्वी पाकिस्तानको एक राजनितीक दल अवामी लिगले जितेता पनि पश्चिम पाकिस्तानद्वारा पूर्वी पाकिस्तानलाई शासन सत्ता चलाउन बहिस्कार गरिएको थियो। पूर्वी पाकिस्तान र पश्चिम पाकिस्तान बीच बढ्दो राजनीतिक असमानता र साँस्कृतिक राष्ट्रियता क्रान्तिकारी प्रकसीकरणीय शक्तिले गर्दा पश्चिम पाकिस्तानले अपरेसन सर्चलाइटको योजना बनाएको थियो। पाकिस्तान सेनाद्वारा हिंस्रक दमनको नेतृत्व मा अवामी लिगका नेता शेख मुजिबुर रहमानले २६ मार्च १९७१ का दिन पूर्वी पाकिस्तानलाई स्वतन्त्र बङ्गलादेशको रूपमा घोषणा गरेका थिए। यस कदमलाई अधिकांश बङ्गालीहरूले समर्थन जनाएता पनि इस्लामी र बिहारीहरूले यसको विरोध गर्दै पाकिस्तानी सेनाको पक्ष लिन सुरु गरेका थिए। पाकिस्तानी राष्ट्रपति याह्या खानले पाकिस्तानी सेनालाई गृहयुद्ध सुरु गरेर पाकिस्तानी सरकारको अख्तियार फिर्ता लिन आदेश दिएका थिए भने यस गृहयुद्धका कारण शरणार्थीहरू समुद्री किनारमा घर बसाल्न बाध्य बनेका थिए (त्यतिखेर करिब १० करोड अनुमान गरिएको) र पछि भारतको पूर्वी प्रदेशहरूमा भिषण बाढी आएका कारण कयौँ मानिसहरू विस्थापित भएका थिए। बढ्दो मानवीय र आर्थिक सङ्कट सामना गर्दै भारतले मुक्तिवाहिनी नामक बङ्गलादेशी प्रतिरोध सेनालाई सक्रिय सहयोग र सङ्गठित गर्न सुरु गरेको थियो।
७ दिसेम्बर १९७० मा पाकिस्तानमा भएको पहिलो साधारण निर्वाचन पूर्वी पाकिस्तानको अवामी लिगको जित्न सफल भएको थियो जसले पूर्वी पाकिस्तान विधानसभामा १६९ मा १६७ सिटहरूका साथ पूर्ण बहुमत हासिल गर्यो र ३१३ सिटहरू भएको राष्ट्रिय विधानसभामा लगभग पूर्ण बहुमत प्राप्त गर्न सफल भएको थियो भने तात्कालिक समयमा आवामी लिगका नेता शेख मुजिबुर रहमान थिए। पाकिस्तान पिपल्स राजनितीक दलले पश्चिम पाकिस्तानमा राष्ट्रिय विधानसभामा ८१ सिटहरूको साथ अधिकांश मत जित्न सफल भएको थियो भने तात्कालिक समयमा उक्त राजनितीक दलका नेता जुलफिकार अली भुट्टो रहेका थिए। अवामी लिगका नेता शेख मुजिबुर रहमानले छ बुँदे आन्दोलनको नेतृत्व गरेका थिए जसले पूर्वी पाकिस्तानका लागि अधिक स्वायत्ततामा जोड दिएको थियो। उनले बाङालीको शासनको अधिकारका लागि पनि वकालत गरेका थिए। ७ मार्च १९७१ मा शेख मुजीबुर रहमान सोहरावार्दी उद्यानमा भाषण दिएका थिए। यस भाषणमा उनले २५ मार्चको राष्ट्रियसभाको बैठकमा विचार गर्नुपर्ने थप चार बुँदे सर्त उल्लेख गरेका थिए।
बङ्गाली राष्ट्रवादी आन्दोलनलाई प्रतिबन्धित गर्न र निरुत्साहित गर्नका लागि पाकिस्तानी सेनाले २६ मार्च १९८१ देखि २५ मे १९७१ ‘अपरेसन सर्चलाइट’ नामक एक सुनियोजित सैन्य कार्वाहीको सुरुवात गरेका थिए भने उक्त सैन्य कार्वाहीले एक महिनाको भित्रै पूर्वी पाकिस्तानका केही प्रमुख सहरहरूमा रहेका सबै राजनैतिक दल तथा सेनाहरूलाई त्यहाँबाट हटाएका थिए। पाकिस्तानी राज्यले मार्चको सुरुमा बङ्गालीहरूलाई बिहारी विरोधी हिंसाको (जो पश्चिम पाकिस्तानका समर्थक थिए) आधारमा अपरेसन सर्चलाइट सुरु गर्न औचित्य प्रमाणित गरेको थियो। उक्त सैन्य कार्वाही हुनु भन्दा अगाडि सबै विदेशी पत्रकारहरूलाई योजनाबद्ध रूपमा पूर्वी पाकिस्तानबाट हटाइएको थियो।[३]
यस सैन्य कार्वाहीले सन् १९७१ को बङ्गलादेश नरसंहार पनि सुरु गरेको थियो। यस्ता सैन्या कार्वाही र नरसंहारले बङ्गालीहरूलाई स्वतन्त्रताका लागि थप कडा रूपमा प्रस्तुत हुन प्रेरित गर्यो जसको फलस्वरूप त्यही वर्ष पूर्वी पाकिस्तानमा पश्चिम पाकिस्तानबाट छुट्टिएर बङ्गलादेशको रूपमा स्थापित भएको थियो। बङ्गलादेशी सञ्चार माध्यम र अङ्ग्रेजी रहेको सन्दर्भ पुस्तकहरूले आकस्मिक तथ्या प्रकाशित गरेका थिए जसले ढाकमा ३,००० देखि ३५ हजार र पुरै बङ्गलादेश भरी २,००,००० देखि ३०,००,००० को बीच मानिसहरूको मृत्यु भएको आँकलन गरिका थिए। यद्यपि बेलायती मेडिकल जर्नल सहित स्वतन्त्र अनुसन्धानकर्ताहरूले यो तथ्या १,२५,००० देखि ५,०५,००० को बीच रहेको भन्दै तथ्य सार्वजनिक गरेका थिए।
भाषण तथा खिचिएको श्रव्य दृश्य[सम्पादन गर्नुहोस्]
तत्कालीन पाकिस्तान सरकारले ७ मार्च १९७१ का दिन शेख मुजिबुर रहमानले दिन लागेका उक्त ऐतिहासिक भाषणलाई ध्वनि तरङ्ग तथा दूरदर्शनहरूमा प्रसारण गर्न रोक लगाएको थियो। सरकारको उक्त निर्णयका बावजूद पनि पाकिस्तान अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र निगमका तत्कालीन अध्यक्ष एएचएम सालाउद्दीन र प्रबन्ध निदेशकले तत्कालीन फरिदपुर जिल्लाको पाँच निर्वाचन क्षेत्रहरूको सांसद एम आबुल खायेरको भाषणलाई एकैपटक खिच्ने निर्णय गरेका थिए। यस कार्यमा उनले पाकिस्तानका तत्कालीन सरकारको चलचित्र विभागमा एक चलचित्र निर्देशक तथा अभिनेता आबुल खायरले ठूलो सहयोग प्रदान गरेका थिए भने उनले उक्त भाषण दिइरहेका मुजिबुर रहमानको तस्वीर तथा श्रव्य दृश्यहरू खिचेका थिए। तत्कालीन सूचना मन्त्रालयको एक प्राविधिक एचएन खोन्दकारले उक्त भाषणको ध्वनि सङ्ग्रहीत गर्न सहयोग गरेका थिए।[४]
उक्त ऐतिहासिक भाषणको ध्वनि सङ्ग्रहित गर्दै विकसित गरिएको थियो भने तत्कालीन रेकर्ड लेबल ढाका रिकर्ड्सद्वारा सङ्ग्रहीत गरिएको थियो जुन एम आबुल खयेरकोस्वामित्वमा रहेको थियो। पछि ध्वनि तथा श्रव्य दृश्यको प्रतिलिपि शेख मुजिबलाई हस्तान्तरण गरिएको गर्दै ध्वनिको एक प्रतिलिपि भारतमा पठाइएको थियो। त्यसपछि उक्त भाषणलाई सङ्ग्रहीत गरिएको ध्वनिको ३ हजार प्रतिलिपि विश्वव्यापी रूपमा भारतीय रेकर्ड लेबल एचएमभीद्वारा वितरण गरिएको थियो।[४]
भाषण[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन् १९७१ मार्च ७ को दिन दिउँसो ढाकाको रेसकोर्स मैदानमा बङ्गोबोन्धु शेख मुजिबर रहमानले दिउँसोको २ बजेर ४५ मिनेटदेखि ३ बजेर ३ मिनेटसम्म एक ऐतिहासिक भाषण दिएका थिए जहाँ उनी मञ्चमा उपस्थित भई लाखौँ मानिसहरूको अगाडि भाषण दिन सुरु गरेका थिए। जनु यस प्रकार छ;
| मूल | लिप्यन्तरण | नेपालीमा अनुवादित | |
|---|---|---|---|
| ভাইএর আমার আজ দুঃখভারাক্রান্ত মন নিয়ে আপনাদের সামনে হাজির হয়েছি। আপনারা সকলে জানেন এবং বোঝেন আমরা আমাদের জীবন দিয়ে চেষ্টা করেছি। কিন্তু দুঃখের বিষয় আজ ঢাকা, চট্টগ্রাম, খুলনা, রাজশাহী, রংপুরে আমার ভাইয়ের রক্তে রাজপথ রঞ্জিত হয়েছে। বাংলার মানুষ মুক্তি চায়, বাংলার মানুষ বাঁচতে চায়, বাংলার মানুষ তারা আত আর অধিকার চায়। কিন্তু দুঃখখের বিষয় আজ দুঃখখের সঙ্গে বলতে ঙয়, ২৩ বছর করুন ইতিহাস, বাংলার অত্যাচার, বাংলার মানুষের রক্তের ইতিহাস, ২৩ বছর ইতিহাস, বাংলার ইতিহাস, এই দেশের মানুষে রক্তের দিয়ে রাজপত রঙ্গীত করার ইতিহাস
১৯৫২ সালে আমরা রক্ত দিয়েছি। ১৯৫৪ সালে নির্বাচনে জয়লাভ করেও আমরা গদিতে বসতে পারিনি। ১৯৫৮ সালে আয়ুব খাঁ মার্শাল-ল জারী কর ১০ বছর আমাদের গোলাম করে রেখেছে। ১৯৬৪ সালে ৬-দফা আন্দোলনের সময় আমাদের ছেলেদের গুলি করে হত্যা করা হয়েছে। ১৯৬৯ সালের আন্দোলনে আয়ুব খাঁর পতনের পরে ইয়াহিয়া এলেন। ইয়াহিয়া খান সাহেব বললেন দেশে শাসনতন্ত্র দেবেন—আমরা মেনে নিলাম। তারপর অনেক ইতিহাস হয়ে গেল, নির্বাচন হলো। আপনার জানেন, দোষ কি আমাদের?, আজকে তিনি আমি প্রেসিড়েন্ট ইয়াহিয়া খান সাহেবের সঙ্গে দেখা করেছি আপনি জানেন আলাপ আলোচনা করেন, আমি পাক শুধু বাংলার হয়, পাকিস্তানের মেজরিটি পার্টির নেতা হিসাবে তাকে অনুরোধ করেছিলাম ১৫ই ফেব্রুয়ারী তারিখে आपनि জাতীয় পরিষদের অধিবেশন দিতে। তিনি আমার কথা রাখলেন না, তিনি রাখলেন ভূট্টো সাহেবের কথা। আমরা বললাম ঠিক আছে, আমরা এসেমব্লিতে বসবো। আমরা আলাপ আলোচনা করবো, আমি বললাম, বক্তেতার মধ্য এসেমব্লির মধ্যে আলোচনা করবো—এমনকি এ পর্যন্তও বললাম, যদি কেউ ন্যায্য কথা বলে, আমরা সংখ্যায় বেশী হলেও একজনের মতেও যদি তা ন্যায্য কথা আমরা মেনে নেবো। আসুন, বসি, আমরা আলাপ করে শাসনতন্ত্র তৈরি করি। তিনি বললেন, পশ্চিম পাকিস্তানের মেম্বর যদি আসে তাহলে কসাইখানা হবে এসেমব্লি। তিনি বললেন, যো দিকে এসেমব্লতে আসে তাহলে পেশোয়ার থেকে করাচী পর্যন্ত দোকান জোর করে বন্ধ করা হবে। আমি বললাম, এসেমব্লি চলবে। তারপরে হঠাৎ ১ তারিখে এসেমব্লি বন্ধ করে দেওয়া হোল। কি পেলাম আমরা? যে আমার পয়সা দিয়ে অস্ত্র কিনেছি বহিঃশত্রুর আক্রমণ থেকে দেশকে রক্ষা করার জন্য, আজ সেই অস্ত্র ব্যবহার হচ্ছে আমার দেশের গরীব-দুঃখী আর্ত মানুষের বিরুদ্ধে, তার বুকের উপর হচ্ছে গুলী। (আমাर পাকিস্তানের সংখ্যাগুরু।)×২ আমরা বাঙালি আমরা বাঙালিরা যখনই ক্ষমতায় যাবার চেষ্টা করেছি, যখুন এই দেশের মালিক হবার চেষ্টা করেছি তখুন তারা আমাদের উপর ঝাপিয়ে পরেছেন। তারা আমাদের ভাই; আমি বলেছি তাঁদের কাছে এই কখা। জী আপনার কেন, আপনার ভয়েল ণোখে গুলি মারবেন, আপনাদের রাখা হয়েছে যদি বয়ুস সুত্তু আক্রমণ করে তার থেকে দেশেকে সক্ষা করার জন্য। তারপরে উনি ভোল্লেন জী আমার নামে বলেছেন, আমি নেখি বলেছিকার করেছি যে ১০ ই তারিখে রাউন্ড় টেবল কনফেরেন্স হবে। আমি উনাকে যে কখা দোবার চায় আমি তাকে তা বলিনাই টেলিফোনে আমার সঙ্গে তার কথা হয়। তাকে আমি বলেছিলাম, জনাব ইয়াহিয়া খান সাহেব, আপনি পাকিস্তানের প্রেসিডেন্ট, দেখে যান ढाकाय आसेन কিভাবে আমার গরীবের উপরে, আমার বাংলার মানুষের উপরে গুলী করা হয়েছে, কি করে আমার মায়ের কোল খালি করা হয়েছে। কে করে মানুষকে হত্যা করা হয়ছে আপনি আসুন, দেখুন, বিচার করুন তারপর আপনি ঠিক করুন, আমি এই কখা বলেছিলাম, হঠাৎ আমার সঙ্গে পরামর্শ না করে আর আমাদের সঙ্গে আলোচনা না করে পাঁচ ঘণ্টা গোপনে বৈঠক করে যে বক্তৃতে তিনি করেছেন, এবং যে বত্তিতে তিনি এসেমব্লি করেছেন, সমস্ত দোষ তিনি আমার উপরে দিয়েছেন, বাংলার মানুষের উপরে দিয়েছেন। अআমি বলছি ইবারের সংগ্রাম আমাদের মুক্তির সংগ্রাম, ইবারের সংগ্রাম স্বাধীনতার সংগ্রাম ভাইয়েরা আমার, ২৫ তারিখে এসেম্বলী কল করেছে। রক্তের দাগ শুকায় নাই। আমি ১০ তারিখে বলে দিয়েছি যে, ওই শহীদের রক্তের উপর পা দিয়ে কিছুতেই মুজিবুর রহমান যোগদান করতে পারে না। এসেম্বলী কল করেছে। আমার দাবি মানতে হবে: প্রথম, সামরিক আইন মার্শাল ল’ উইথ্ড্র করতে হবে, সমস্ত সামরিক বাহিনীর লোকদের ব্যারাকে ফেরত নিতে হবে, যেভাবে হত্যা করা হয়েছে তার তদন্ত করতে হবে, আর জনগণের প্রতিনিধির কাছে ক্ষমতা হস্তান্তর করতে হবে। তারপর বিবেচনা করে দেখবো, আমরা এসেম্বলীতে বসতে পারবো কি পারবো না। (এর পূর্বে)×২ এসেম্বলীতে বসা আমরা এসেম্বলীতে বসতে আমরা পারি না। জনগণের অদিকার আমাকে দেই নাই, ভাইয়ের আমার তোমার আমার উপর বিশ্বাস আছে? আমি প্রধানমন্ত্রীত্ব চাই না। আমরা এই দেশের মানুষের অধিকার চাই। আর যদি একটা গুলি চলে, আর যদি আমার লোকদের হত্যা করা হয়, তোমাদের কাছে আমার অনুরোধ রইল,- প্রত্যেক ঘরে ঘরে দুর্গ গড়ে তোল। তোমাদের যা কিছু আছে তাই নিয়ে শত্রুর মোকাবেলা করতে হবে, এবং জীবনের তরে রাস্তাঘাট যা যা আছে সব কিছু, আমি যদি হুকুম দিবার নাও পারি, তোমরা বন্ধ করে দেবে। তোমরা আমার ভাই, তোমরা ব্যারাকে থাকো, কেউ তোমাদের কিছু বলবে না। কিন্তু আর আমার বুকের উপর গুলী চালাবার চেষ্টা করো না। ভালো হবে না। সাত কোটি মানুষকে দাবায়ে রাখতে পারবা না। আমরা যখন মরতে শিখেছি, তখন কেউ আমাদের দমাতে পারবে না। যে পর্যন্ত আমার এই দেশের মুক্তি না হবে খাজনা-ট্যাক্স বন্ধ করে দেওয়া হলো, কেউ দেবে না। দৃতিয় কথা, প্রত্যেক গ্রামে, প্রত্যেক মহল্লায়, প্রত্যক উিনিয়নে, প্রত্যক সাভ ড়িভিসনে আওয়ামী লীগের নেতৃত্বে সংগ্রাম পরিষদ গড়ে তুলুন এবং আমাদের যা কিছু আছে, তাই নিয়ে প্রস্তুত থাকো। মনে রাখবো রক্ত যখন দিয়েছি রক্তো আরো দেবো। এই দেশের মানুষকে মুক্ত করে ছাড়বোইঙ শাল্লা। এবারেরা সংগ্রাম আমাদের মুক্তির সংগ্রাম, এবারের সংগ্রাম স্বাধীনতার সংগ্রাম। আসসালামু আলাইকুম, জয় বাংলা |
भाइयर आमार, आज दुख्खो भाराकान्तो मोन निय आपनादेर सामने हाजिर होयेछि। आपनारा सबइ जानेन एबोङ बोझेन आमरा आमादेर जीवोन दिये चेष्टा कोरेछि। किन्तु दुख्खेर विषोय आज ढाका, चट्टोग्राम, खुलना, राजोशाही, रङ्पुरे आमार भाइयेर रक्ते राजपोथे रङ्गितो होयछि। आज बाङ्लार मानुष मुक्ति चाय, बाङ्लार मानुय बाँच्ते चाय, बाङ्लार मानुष तारा आत आर ओधिकार चाय। किन्तु दुख्नेर विषोय आज दुख्खेर सोङ्गे बोल्ते हय, २३ बछोरेर कोरुन इतिहास, बाङ्लार अत्तोचारेर, बाङ्लार मानुषेर रक्तेर इतिहास, २३ बच्छोर इतिहास, बाङ्लार इतिहास, यै देशेर मानुषे रक्तो दिए राजपतो रङ्गितो करार इतिहास,
आमरा बोल्लाम ठिक आछे, आमरा एसेम्ब्लिते बोस्बो। आमरा आलाप आलोचना कोरबो, आमि बोल्लाम, बोक्तितार मोध्धे एसेम्ब्लिर मोध्धे आलोचना कोरबो—एमनकि ए पोर्जोन्तोओ बोल्लाम, जोदि केउ न्यायो कथा बोले, आमरा सङ्ख्या बेशी हलेओ एकजनेर मतेओ जोदि ता न्यायो कथा आमरा मेने नेबो। आसुन, बोसी, आमरा आलाप कोरे शासोनतोन्त्रो तयर कोरि। तिनि बोल्लेन, पोश्चिम पाकिस्तानेर मेम्बर जोदि आसे ताहोले कसाइखाना हबे एसेम्ब्लि। तिनि बोल्लेन, जो दिके एसेम्ब्लिते आसे ताहोले पेशावर थेके कराची पोर्जोन्तो दोकान जोर कोरे बोन्धो करा हबे। आमि बोल्लाम, एसेम्ब्लिते चोल्बे। तारपोरे हठात १ तारिखे एसेम्ब्लि बोन्धो करे देवा होलो। कि पेलाम आमरा? जे आमार पोयसा दिये अस्त्रो किनेछि बहिशत्रुर आक्रमन थेके देशके रख्खा करार जोन्नो, आज सेइ अस्त्रो व्यावहार होच्छे आमार देशेर गोरीब-दुखी आर्तो मानुषेर विरुद्धे, तार बुकेर उपर होच्छे गुली। आमार पाकिस्तानेर सङ्ख्यागुरु, आमार पाकिस्तानेर सङ्ख्यागुरु आमरा बाङाली আমরা বাঙালিরা যখনই ক্ষমতায় जाबार चेष्टा कोरेछि, जखुनी यै देशेर मालिक हवार चेष्टा कोरेछि तखुनी तारा आमादेर उपर झापिए पोरेछेन। तारा आमेदेर भाइ; आमि बोलेछि ताँदेर काछे यै कथा। जी आपनारा केनो, आपनार भयल मोखे गुली मारबेन, आपनादेर राखा होएछे जोदि बयुस सुत्तु आक्रमन करे तार थेके देशके रख्खा करार जोन्नो। तारपरे उनी बोल्नेन जी आमार नामे बोलेछेन, आमि नेखि बोलेछेकार कोरेछि जे दशोइ तारिखे राउन्ड टेबोल कनफेरेन्स हबे। आमि उनाके ये कथा दोबार चाय आमि ताके ता बोलिनाइ टेलिफोनने आमार सोङ्गे तार कथा हय। ताके आमि बोलेछिलाम, जनाब याह्या खान साहेब, आपनि पाकिस्तानेर प्रिसिडेन्ड, देखे जान ढाकाय आसेन किभाबे आमार गोरीबेर उपरु, आमार बाङ्लार मानुषेर उपरे गुली करा होयेछे, कि कोरे आमार मायेर कोल खालि करा होयेछे। के कोरे मानुषके होत्ता करा होएछे आपनि आसुन, देखुा, विचार करुन तरपरे आपनि ठिक करुन, आमि यइ कथा बोलेछिलाम, हठात आमार सोङ्गे पोरामोर्शो ना कोरे आर आमादेर सोङ्गो आलोचना ना कोरे पाँच घोन्टा गोपने वैठक करे जे रक्तेर तिनि करेछेन, एबोङ जे बोत्तेते तिनि एसेम्ब्लि कोरेछेन, समस्त दोष तिनि आमार उपरे दियेछेन, बाङ्लार मानुषेर उपरे दियेछेन। आमि पोरिस्कार कमिटीते बोलेछि एबारेर सोङ्ग्राम आमादेर मुक्तिर सोङ्ग्राम, एबारेर सोङ्ग्राम स्वाधीनतार सोङ्ग्राम भाइयेरा आमार पोचिस तारिखे एमेम्ब्लिते कल करेछे। रक्तेर दाग शुकाय नाइ। आमि १० तारिखे बोले दियेछि जे, ओइ सोहिदेर रक्तेर उपर पा दिये किछुतेइ मुजिबुर रहमान जोगदान करते पारे ना। एसेम्ब्ली कल करेछे। आमार दावि मानते हबे: प्रथोम, सामरिक आइन 'मार्शाल ल' उइथ्ड्र करते हबे, समस्त सामरिक वाहिनीर लोकदेर व्याराके फेरत निते हबे, जेभाबे, होत्ता करा हयेछे, तार तदन्त करते हबे, आर जनगनेर प्रोतिनिधिर काछे खमता हस्तान्तर करते हबे। तारपर बिबेचना करे देखबो, आमार एसेम्ब्लिते बोस्ते पारबो कि पारबो। (एर पूर्वे )×२ एसेम्ब्लिते बोसा आमरा एसेम्ब्लिते बोस्तो आमरा पारि ना। जनगनेर ओधिकार आमाके देइ नाइ, भाइयर आमार तोमार आमार उपर विश्वास आछे? आमि प्रोधानमोन्त्रीत्व चाइ ना। आमरा यै देशेर मानुषेर ओधिकार चाइ। आर जोदि एकटा गुलि चले, आर जोदि आमार लोकदेर होत्ता करा हये, तोमादेर काछे आमार ओनुरोध रइल,- प्रत्येक घरे धरे दुर्ग गडे तलो। आमादेर जा किछु आछे ताइ निये शत्रर मोकाबेला करते हबे, एबोङ जीवोनेर तरे रास्ताघाट जा जा आछे सब किछु, आमि जोदि हुकुम दिबार नाओ पारि, तोमरा बोन्धो करे देबे। तोमरा आमार भाइ, तोमरा ब्याराक थाके, किउ तोमादेर किछु बोलते ना। किन्तु आर आमार बुकेर उपर गुलि चलाबार चेष्टा करो ना। भालो हबे ना। सात कोटि मानुषके दाबाये राखते पारबो ना। आमरा जखुन मरते शिखेछि, तखुन केउ आमादेर दमाते पारबे ना। जे पोर्जोन्तो आमार एइ देशेर मुक्ति ना हबे खाजना-ट्याक्स बोन्धो करे देवा होलो, केउ देबेन्ना। तबे आमि ओनुरोध कोरछि आपनार आमादेर भाइ, आपनार देशके एकमाने जाहान्नामे ध्वङ्श करे दिएन् ना, जीवोनेर आर कोनो दिन आपनादेर मुख देखादेखि हबे ना, जोदि आमरा शान्तिपूर्नोभाबे आमादेर फयसला करते पारि, ताहोले अन्तपोक्के भाइभाइ सरे बाँच्ते असम्भो बनाय आछे। सेइ जोन्नो आपनादेर ओनुरोध कोरछि आमार यै देशे आपनारा मिलिटारी शासोन चलाबार चेष्टा कोरबेन्ना दृतियो कथा प्रत्येक ग्रामे, प्रत्येक मोहोल्लाय, प्रत्येक इउनियने, प्रत्येक साभ डिभिसने आमारी लीगेर नेतृत्ते सोङ्ग्राम परिषद् गडे तुलुन एबोङ आमादेर जा किछु आछे, ताइ निषे প্রস্তুত थाको। मोनि राखबा रक्त जखुन दियेछि रक्तो आरो देबो। एइ देशेर मानुषके मुक्ति करे छाड्बोइङ शाल्ला। एबारेर सोङ्ग्राम आमादेर मुक्तिर सोङ्ग्राम, एबारेर सोङ्ग्राम स्वाधीनतार सोङ्ग्राम। आपनार आमार उपर विश्वास निस्चोइ राखेन, जीवोने आमार रक्तेर विनिमय आपनादेर सोङ्गे बेइमानी कोरि नाइ। आस्सालामु आलाइकुम जोय बाङ्ला |
"म आज एक दुःखी मन लिएर तपाईहरूको अगाडि हाजिर भएको छु। तपाई सबै जना यो कुरा जान्नुहोस् र बुझ्नुहोस् कि मैले मेरो जीवन यसमा दिने चेष्टा गरिरहेको छु। तर दुःखको विषय आज ढाका, चट्टोग्रामफ खुलना, राजोशाही, रङ्पुर हाम्रा बाङाली जनताको रगतद्वारा रङ्गीत भएको थियो। बाङ्लाका मानिस बाँच्न चाहन्छन्, बाङ्लाका मानिसहरू तिनको मौलिक अधिकार चाहन्छन् तर दुःखको विषय आज दुःखीत हुँदै भन्नु पर्छ कि आज २३ वर्षको बीचमा रचिएको इतिहास, बाङ्लाको इतिहास, यो देशका मानिसहरूको बलिदानका कारण राजपथहरू रङ्गीत भएको इतिहास साक्षी छन्। हामीले सन् १९५२ मा बलिदान दिएका थियौँ। सन् १९५२ मा आयोजित निर्वाचनमा विजय भएतापनि हामीलाई सत्तामा बस्नबाट बञ्चित बनाइयो। सन् १९५८ मा अयूब खानले पुरै दिशमा सामरिक कानुन जारी गर्दै १० वर्षसम्म हामीलाई गुलाम बनाएर राखेकम थिए। सन् १९६४ को ६ दफा आन्दोलनको समयमा हाम्रा छोराहरूको हत्या गरिएको थियो। सन् १९६९ मा अयूब खानको पतन भएपछि याह्या खानले सरकारको सत्ता ओगटेका थिए। उनले भनेका थिए यस देशमा शासनतन्त्र दिन्छौँ, गणतन्त्र दिन्छौँ जसमा हामी सहमत भयौँ त्यसपछिका दिनहरूमा थुप्रै इतिहास तथा घटनाहरू घटे निर्वाचन पनि भयो। तपाई सबैजना बुझ्नुहोस् हाम्रो दोष के छ?
मैले राष्ट्रपति याह्या खान साहेबसँग भेट गरेको थिएँ, तपाईहरू बुझ्नुहोस् र छलफल गर्नुहोस्। पूर्वी पाकिस्तान बाङ्ला भओस्, पाकिस्तानको मेजरिटी पार्टीको नेता हिसाबले उनलाई अनुरोध गरेको थिएँ कि १५ फेब्रुअरीका दिन तपाईले राष्ट्रिय परिषद्मा अधिवेशन दिनुपर्छ भनेर तर उनले मैले भनेको कुरा त्यहाँ प्रस्तुत गरेनन् उनले भुट्टोको कुरा त्यहाँ प्रस्तुत गरेका थिए। मैले भने ठिकै छ, म सभामा बस्छु र छलफल गर्छु। यदि कसैले सत्य बोल्छ भने हामी त्यसलाई स्वीकार गर्छौँ। उनले भने कि यदि पश्चिम पाकिस्तानबाट कुनै एक सदस्य सभामा आउँछ भने सम्मेलन कसाइखाना हुन्छ। उनले भने यदि सभा भयो भने पिशावरदेखि कराचीसम्मका सबै पसलहरू जबर्जस्ती बन्ध गराइने छ। मैले भने म सभामा आउँछु तर अचानक १ ताखिकको सम्मेलन रद्द गराइएको थियो। हामीले के पायौँ? हाम्रो पैसाले देशमा हातहतियारहरू खरिद गरिएका छन् देशलाई रक्षा गर्नका लागि तर तिनै हातहतियारहरू आज हाम्रो देशका गरीव दुःख तथा आर्त मानिसहरू विरुद्धमा प्रयोग भैरहेका छन्, हामी माथि गोली चलाइएको छ। जब हामी बाङालीहरू सत्तामा आउन कोशिस गरेका छौँ तर उनीहरूले यो देशको स्वामित्व प्राप्त गर्ने कोसिस गरेका छन्, हामी माथि खनिएका छन्। टेलिफोनमा हाम्रो वार्ता भएको थियो मैले भने, महोदय याह्या खान तपाई पाकिस्तानको राष्ट्रपति हुनुहुन्छ, ढाका आउनुहोस् हेर्नुहोस् कसरी हाम्रा गरीब मानिसहरू माथि गोली चलाइएको छ। घरघरबाट मानिसहरू लखेटिएको छ, खाली गरिएको छ कसरी मानिसहरूको हत्या गरिरहेका छन्। आउनुहोस् हेर्नुहोस्, विचार गर्नुहोस् अनि यसलाई सुल्झाउनुहोस्। मैले यिनै कुराहरू गरेको थिएँ तर अचानक मसँग परामर्श नगरि पाँच घण्टाको गोप्य बैठक गरियो र सभामा उनले समस्त दोष हामीलाई दिए, बाङाली मानिसहरूको माथि थुपारे। मैले त्यसैले भन्छु "यस समयको सङ्घर्ष हाम्रो स्वतन्त्रताको हो, यस यमसको हाम्रो सङ्घर्ष स्वाधीनताको सङ्घर्ष हो"। मेरा भाइहरू, २५ तारिखमा सभा बोलाइएको थियो जतिबेला रगतका दागहरू सुक्न भ्याएका थिएनन्। हाम्रो दावीलाई मान्ने पर्छ। सर्वप्रथम सामरिक कानुन फिर्ता लिनु पर्ने हुन्छ, समस्त सामरिक वाहिनीलाई तत्काल सैनिक किल्लामा फिर्ता पठाउन पर्छ, जसरी हत्या गरिएको छ ति सहिदका लाशहरूलाई जाँच गरिनु पर्छ र जन प्रतिनिधिको हातमा क्षमता हस्तान्तरण गरिनु पर्छ। त्यसपछि हामी विवेचना गर्छौँ। जनगणको अधिकार हामीलाई हस्तान्तरण गरिएन, मेरा भाइहरू तिमीहरूले म प्रति विश्वास गर्छौ? म प्रधानमन्त्रीत्व चाहन्न, यो देश मानिसहरूलाई अधिकार चाहिन्छ र जसरी एक गोली चल्छ, जसरी हाम्रा छोराहरूको हत्या गरिन्छ त्यसको प्रतिउत्तर दिनका लागि म सबैसँग अनुरोध गर्छु कि प्रत्येक घरलाई सैनिक किल्ला बनाउनुहोस्। सैनिकहरूलाई किल्लमा फर्काइनु पर्छ तर तिमीहरू किन केही बोल्दैनौँ तर हाम्रो माथि गोली चलाउने चेष्टा कहिलेपनि नगर्नु। राम्रो हुँदैन। सात करोड मानिसहरूलाई दबायर राख्न सक्दैनौँ तिमीहरू। जबसम्म हाम्रो देश स्वतन्त्रता हुँदैन तबसम्म हामी कुनै प्रकारका करहरू तिर्दैनौँ सबै बन्ध गरिदिन्छौँ। त्यसैले म अनुरोध गर्छु मेरा भाइहरू तपाईहरू देशलाई ध्वङ्स हुनबाट बचाउनुहोस्। हाम्रो देशमा कुनै प्रकारका सैन्य शासन चलाउने चष्टा गरेको हामी सहन सक्दैनौँ। दोस्रो भनाइ, प्रत्येक गाउँ, प्रत्येक मोहल्ला, प्रत्येक सङ्घ, प्रत्येक सउपविभाग आवामी लीगको नेतृत्वमा सङ्ग्राम परिषद् गठन भएको। मन भित्र लिनुहोस् कि रगत पहिला पनि दिएका थियौँ अझै दिन्छौँ तर यो देशका मानिसहरूलाई अल्लाहको कसम मुक्ति दिएरै छाड्छौँ। तपाईहरू म माथि विश्वास राख्नुहोस् जीवनमा म रगतको विनिमयलाई लिएर तपाईहरूसँग बेइमानी गर्दिनँ। यस समयको सङ्घर्ष हाम्रो स्वतन्त्रताको हो, यस यमसको हाम्रो सङ्घर्ष स्वाधीनताको सङ्घर्ष हो। आस्सालामु आलाइकुम जोय बाङ्ला।" | |
स्वीकृति तथा प्रतिक्रियाहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
सन् २०१७ को अन्तिम तिर संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठन युनेस्कोले बङ्गबोन्धुले दिएको ७ मार्च भाषणलाई एक ऐतिहासिक दस्तावेज को रूपमा मान्यता प्रदान गरेको थियो। यस भाषण सहित कुल ७७ महत्त्वपूर्ण भाषणहरूलाई सोही दिन संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठन एक ऐतिहासिक दस्तावेजको रूपमा मान्यता दिएको थियो।[५] संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठन विश्वभरिका महत्त्वपूर्ण दस्तावेजहरूलाई संरक्षण गर्ने एक अन्तर्राष्ट्रिय सङ्गठन हो। हालसम्म कुल ४२७ ऐतिहासिक भाषणहरू युनेस्कोको विश्व अन्तर्राष्ट्रिय दस्तावेजिकरणमा सङ्ग्रहित छन् जसमा ७ मार्चको भाषण पनि सामेल छ।[६]
यसको प्रतिक्रियामा प्रधानमन्त्री शेख हासिनाले यसकन्ह तुलना इतिहासको प्रतिशोधको रूपमा गरेकी थिइन किनभने स्वतन्त्रता प्राप्त गरेको लामो समयसम्म यस भाषणको प्रचार प्रसारलाई प्रतिबन्धित पारिएको थियो।बङ्गोबोन्धुलाई युनेस्कोद्वारा यस भाषणको मान्यताबाट सम्मानित गरिएको थियो उनी भन्न सक्छन् कि अब उनीसँग विश्वभरिका सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण भाषणहरू सूचीमा छन् भन्दै शबिप्रबिर शिक्षक जाफर इकबालले प्रतिक्रिया दिएका थिए। शेख मुजिबुर रहमानले यस भाषण दिँदै निकै सावधानी अपनाएका थिए।[७] सर्वप्रथम त उनले पनि स्वतन्त्रताको घोषणा पनि गरेका थिए भने उनलाई विच्छिन्नतावादी भनेर पनि आलोचना गरिएको थिएन। उनले पाकिस्तानलाई ठेस पुर्याउने दायित्व पनि लिएका थिएनन भन्दै वाणिज्यमन्त्री तोफायेल आहमेदले सचिवालयमा प्रतिक्रिया दिएका थिए।
आफ्नो सतर्क रणनीतिको कारण पाकिस्तानी सेना याह्या खानको आदेशमा जनसभा माति आक्रमण गर्न तैयारी अवस्थामा थिए तर उनीहरू यस कार्यमा विफल बनेका थिए। पाकिस्तानी सेनावाहिनीको एक गुप्तचर निकायको एक प्रतिवेदनमा पनि शेख मुजिबुर रहमानलाई एक चलाख व्यक्तित्वको रूपमा उल्लेख गरिएको थियो। शेख मुजिबुर रहमानले निकै चलाखी पूर्ण देशलाई स्वतन्त्रता घोषित गरिदिए तर हामीले यसको प्रतिरोध गर्न सकेनौँ भन्दै पाकिस्तानी सेनावाहिनीको एक गुप्तचर निकायका एक कार्यकर्ताले आफ्नो धारणा व्यक्त गरेका थिए।[८]
ढाका विश्वविद्यालयका एक अध्यापक सैयद अनोवार होसेनले डयचे भेलेलाई बताएका थिए कि सन् २०१५ मा एक क्यानडेली अध्यापकले विश्वभरिका ऐतिहासिक भाषणहरूलाई लिएर एक पुस्तक प्रकाशित गरेका थिए जहाँ शेख मुजिबुर रहमानको ७ मार्चको भाषण पनि सामेल थियो।[८]
सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
- ↑ বাংলাদেশের স্বাধীনতা যুদ্ধ - দলিল পত্র ১৫শ খণ্ড
- ↑ "বঙ্গবন্ধুর ৭ মার্চের ভাষণ ঐতিহাসিক দলিল: ইউনেস্কো"। দৈনিক প্রথম আলো।
- ↑ आहमद, हेलाल उद्दीन, "সাতই মার্চের ভাষণ", बाङ्लापिडिया (बङ्गालीमा)।
- ↑ ४.० ४.१ "ঐতিহাসিক সাতই মার্চের ভাষণ ধারণ করেছিলেন আবুল খায়ের"। প্রিয়.কম (बाङ्ला भाषा)। २३ नोभेम्बर २०१७। सङ्ग्रह मिति २३ जुन २०१९।
- ↑ "ইউনেস্কোর তালিকায় বঙ্গবন্ধুর ৭ মার্চের ভাষণ"। বিবিসি বাংলা। ३१ अक्टोबर २०१७। सङ्ग्रह मिति १९ नोभेम्बर २०१७।
- ↑ "৭ মার্চের ভাষণকে প্রতিশোধ বললেন শেখহাসিনা"। bdnews24। १९ नोभेम्बर २०१७। सङ्ग्रह मिति १९ नोभेम्बर २०१७।
- ↑ "৭ মার্চের ভাষণ একটি মহাকাব্য : জাফর ইকবাল"। এনটিভি। १८ नोभेम्बर २०१७। सङ्ग्रह मिति १९ नोभेम्बर २०१७।
- ↑ ८.० ८.१ "বিশ্ব প্রামাণ্য ঐতিহ্য ৭ মার্চের ভাষণ"। ডয়চে ভেলে। १८ नोभेम्बर २०१७। सङ्ग्रह मिति १९ नोभेम्बर २०१७।
बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
| बाङ्लादेशको स्वतन्त्रता युद्ध |  | |
|---|---|---|
| शेख मुजिब प्रशासन | ||
| परिवार | ||
| उत्तराधिकारी | ||
| प्रसिद्ध व्यक्ति | ||
