नालन्दा

नालन्‍दाविश्‍वको प्राचीन विश्‍वविद्यालय रहेको भारतको बिहार प्रान्तको पर्यटकीय स्‍थल एवम् नालन्दा जिल्लाको सदरमुकाम पनि हो। यहाँ पर्यटक विश्‍वविद्यालयको अवशेष, सङ्ग्रहालय, नव नालन्दा महाविहार तथा ह्वेनसांग मेमोरियल हल हेर्न सकिन्छ। यस बाहेक यसको छेउ-छाउमा पनि घुम्नको लागि धेरै पर्यटन स्‍थलहरू छन्। राजगीर, पावापुरी, गया तथा बोधगया यहाँबाट नजीकको पर्यटन स्‍थलहरू हुन।

स्थान

नालन्दा राजगीर शहरबाट लगभग उत्तरमा र पटनाबाट लगभग दक्षिणपूर्वमा अवस्थित छ, जुन NH ३१, २० र १२० मार्फत भारतको राजमार्ग सञ्जालसँग जोडिएको छ। यो बोधगया बाट लगभग उत्तरपूर्वमा अवस्थित छ - बिहारको अर्को महत्त्वपूर्ण बौद्ध स्थल। नालन्दा पुरातात्विक स्थल बरगाउँ (नालन्दा) गाउँको उत्तरपश्चिममा ठूलो क्षेत्रमा फैलिएको छ, र ऐतिहासिक मानव निर्मित ताल गिधी, पाणशोकर र इन्द्रपुष्करणीको बीचमा छ। इन्द्रपुष्करानी तालको दक्षिण किनारमा नव नालन्दा महाविहार छ - यसको स्मृतिमा स्थापना गरिएको विश्वविद्यालय। त्यस्तै गरी इन्द्रपुष्करानी तालको दक्षिण पश्चिम किनारमा नालन्दा खुला विश्वविद्यालय छ, जुन प्राचीन नालन्दा विश्वविद्यालयको नामबाट नामाकरण गरिएको राज्य विश्वविद्यालय हो।

व्युत्पत्ति

महाविहार (Mahāvihāra) संस्कृत र पाली शब्द एक महान विहार (शिक्षा केन्द्र वा बौद्ध मठ) को लागि हो र यो विहारहरूको मठ परिसरको वर्णन गर्न प्रयोग गरिन्छ।

७ औं शताब्दीको प्रारम्भिक ताङ राजवंश चिनियाँ तीर्थयात्री, Xuanzang अनुसार, स्थानीय परम्पराले व्याख्या गर्दछ कि ढाँचा:लिप्यंतरण (हिन्दी/मगही: नालंदा) नाम एक नाग (भारतीय धर्महरूमा सर्प देवता) बाट आएको हो जसको नाम नालन्द थियो। उहाँले "ना-आलम-दा" बाट "अन्तरविराम बिना दान" को वैकल्पिक अर्थ प्रदान गर्नुहुन्छ; यद्यपि, यो विभाजनको अर्थ यो होइन। हिरानन्द शास्त्री, एक पुरातत्वविद् जसले भग्नावशेषहरूको उत्खननको नेतृत्व गरेका थिए, यस क्षेत्रमा ढाँचा:लिप्यन्तरण (कमल-डाँठ) को प्रशस्ततालाई यो नामको श्रेय दिन्छन् र विश्वास गर्छन् कि नालन्दाले त्यसपछि "कमल-डाँठ दिने" को प्रतिनिधित्व गर्नेछ। तारानाथ को १७औं शताब्दीको काम सहित केही तिब्बती स्रोतहरूमा, नालन्दलाई नलेन्द्र भनिएको छ, र सम्भवतः तिब्बती साहित्यमा पाइने नाला, नालका, नलकाग्रामको पर्यायवाची छ।