बाणभट्ट

बाणभट्ट
पेशा	कवि, साहित्यकार, लेखक
कार्य	हर्षचरित, कादम्बरी

बाणभट्ट वा बाण भट्ट सातौं शताब्दीका एक संस्कृत गद्य लेखक र कवि थिए। उनी राजा हर्षवर्धनका "अस्थानकवि" थिए। उनका दुई प्रमुख ग्रन्थ हर्षचरितम् र कादम्बरी हुन्। हर्षचरितम् राजा हर्षवर्धनको जीवनी र कादम्बरी संसारको पहिलो उपन्यास हो। कादम्बरी बन्नुअघि नै बाणभट्टको मृत्यु भयो र उनका छोरा पुलिनभट्टले यसलाई पूरा गरे। दुवै ग्रन्थलाई संस्कृत साहित्यको महत्वपूर्ण ग्रन्थ मानिन्छ।

जीवनी

गद्य रचनाको क्षेत्रमा महाकवि बाणभट्टले संस्कृत कविताको क्षेत्रमा जति स्थान हासिल गरेका छन्, त्यही स्थान कालिदासले हासिल गरेका छन्। पछिका लेखकहरूले सर्वसम्मत रूपमा बाणको प्रशंसा गरेका छन्। कादम्बरीको प्रस्तावनामा र हर्षचरितका पहिलो दुई अध्यायमा बाणले आफ्नो वंशको विस्तृत जानकारी दिएका छन्। बाणको जन्म हालको बिहारको औरंगाबाद जिल्लामा रहेको वात्स्यायन गोत्रको भोजक परिवारमा हिरण्यवाहुको किनारमा रहेको प्रीतिकुटा गाउँमा चित्रभानु र राजादेवीमा भएको थियो। आफ्नो बुबाको मृत्यु पछि, बाणले केही समयको लागि घुमफिर जीवन बिताए तर पछि आफ्नै गाउँ फर्किए।

साहित्यिक जीवन

कादम्बरी र हर्षचरितम् बाहेक अन्य धेरै रचनाहरू पनि बाणको मानिन्छन्। तीमध्ये मार्कण्डेय पुराणको देवीमाहात्म्यमा आधारित दुर्गाको भजन चण्डीशतक हो। प्रायः ‘पार्वती परिणय’ नाटकलाई पनि बाणले रचना गरेको मानिन्छ। तर वास्तवमा यसका लेखक वामन भट्टन नामका पछिल्ला व्यक्ति हुन्। बाणको शब्दावली फराकिलो छ र उनले प्रायः शब्दका सबै समानार्थी शब्दहरू प्रयोग गर्छन्। उनले ‘ध्वनि’का लागि १९ शब्द प्रयोग गरेका छन्। त्यसैगरी, बाण विशेषण प्रयोगमा माहिर छन् र विशेषणको अन्त्य नहुने देखिन्छ। उज्जयिनी र दिवाकर मित्रको आश्रमको वर्णन जस्ता उनका विवरणहरू विस्तृत भए पनि निर्दोष, विविध र प्रभावशाली छन्।

कृतिहरू

• हर्षचरितम्
• कादम्बरी