भारतीय संविधान
भारत संसदीय व्यवस्थाको सरकार भएको एउटा स्वतन्त्र, सार्वभौमसत्ता सम्पन्न, समाजवादी लोकतन्त्रात्मक गणराज्य हो । यो गणराज्य भारतको संविधान अनुसार शासित छ। भारतको संविधान संविधान सभा द्वारा २६ नोभेम्बर, १९४९ मा पारित भयो तथा २६ जनवरी, १९५० देखि सुचारु भयो। २६ जनवरीको दिन भारतमा गणतन्त्र दिवसको रूपमा मनाइन्छ।
संक्षिप्त परिचय[सम्पादन गर्नुहोस्]
भारतको संविधान विश्वको सबैभन्दा ठूलो लिखित संविधान हो। यसमा ३९५ अनुच्छेद तथा १२ अनुसूचीहरू छन्। संविधानमा सरकारका संसदीय स्वरूपको व्यवस्था गरिएको छ जसको संरचना केही अपवादहरूका अतिरिक्त सङ्घीय छ। केन्द्रीय कार्यपालिकाको सांविधानिक प्रमुख राष्ट्रपति हुन्। भारतका संविधानको धारा ७९ का अनुसार, केन्द्रीय संसदको परिषदमा राष्ट्रपति तथा दुई सदन छन् जसलाई राज्यहरूको परिषद राज्यसभा तथा मानिसहरूको सदन लोकसभाका नामले जानिन्छ। संविधानको धारा ७४ (१) मा यो व्यवस्था गरिएको छ कि राष्ट्रपतिको सहायता गर्न तथा त्यसलाई सल्लाह दिनका लागि एक मन्त्रीपरिषद हुनेछ जसको प्रमुख प्रधान मन्त्री हुन्, राष्ट्रपति यस मन्त्रीपरिषदको सलाहका अनुसार आफ्नो कार्यहरूको निष्पादन गर्नेछ। यस प्रकार वास्तविक कार्यकारी शक्ति मन्त्रीपरिषदमा निहित छ जसको प्रमुख प्रधानमन्त्री छ जो वर्तमानमा नरेन्द्र मोदी छन्।
मन्त्रीपरिषद सामूहिक रूपबाट मानिसहरूका सदन (लोक सभा)का प्रति उत्तरदायी हो। प्रत्येक राज्यमा एक विधान सभा छ। जम्मू कश्मीर, उत्तर प्रदेश, बिहार, महाराष्ट्र, कर्नाटक र आध्र प्रदेशमा एक माथिल्लो सदन छ, जसलाई विधान परिषद भनिन्छ। राज्यपाल राज्यको प्रमुख हो। प्रत्येक राज्यको एक राज्यपाल हुनेछ तथा राज्यको कार्यकारी शक्ति त्यसमा विहित हुनेछ। मन्त्रीपरिषद, जसको प्रमुख मुख्य मन्त्री हो, राज्यपाललाई त्यसको कार्यकारी कार्यहरूका निष्पादनमा सलाह दिन्छ। राज्यको मन्त्रीपरिषद सामूहिक रूपबाट राज्यको विधान सभाका प्रति उत्तरदायी हो।
संविधानको सातौँ अनुसूचीमा संसद तथा राज्य विधायिकाहरूका बीच विधायी शक्तिहरूको वितरण गरिएको हो। अवशिष्ट शक्तिहरू संसदमा विहित छन्। केन्द्रीय प्रशासित भू- भागहरूलाई संघराज्य क्षेत्र भनिन्छ।
बाह्य कडीहरू[सम्पादन गर्नुहोस्]
- org/wiki/भारत_का_संविधान भारतको संविधान (नेपालीमा)[dead link]
- webvarta। com/samvidhan/index। htm भारतीय संविधान[dead link] (नेपालीमा)
- nic। in/coiweb/welcome। html अंतरजालमा भारतीय संविधान (नेपाली एवं अङ्ग्रेजीमा)[dead link]
- com/?p=१५४८ बडी कमीहरू छन् यस संविधान मा[dead link]
- google। co। in/books?id=JFSEc०NnGv०C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=true भारतको संविधान : एक परिचय[dead link] (गूगल पुस्तक ; लेखक - ब्रजकिशोर शर्मा)
