बाली (इन्डोनेसिया)

बाली (टापु)
भूगोल
द्वीपसमूह	तल्लो सुन्दा टापु समूह
प्रशासन
	इन्डोनेसिया

Bali

ᬩᬮᬶ (बालिनी)
Bali ᬩᬮᬶ (बालिनी)
Province
	चित्र:GarudaWisnuKencana head.jpg माथिबाट, बायादेखि दायातिर:; अमेद बिचबाट देखिएको सूर्यास्त र अगुङ पहाड, गरुड विष्णु केन्काना स्मारक, तनाह लट मन्दिर, बेसाकी मन्दिर, पेमुतेरानमा गरिएको स्कुबा डाइभिङ, कुता बिचको सूर्यास्त, परम्परागत झाँकीहरू
	छाप
	उपनाम(हरू): पुलाउ देवता (देवताको टापु), आइस ल्यान्ड अफ गड, आइस ल्यान्ड अफ पिस, विश्वको बिहान, हिन्दू धर्मको टापु, प्रेमको टापु
	आदर्श वाक्य(हरू): बाली द्वीप जय (बालेली भाषा); (अर्थ:प्रसिद्ध बाली टापु)
	Location of Bali in Indonesia (हरियोमा)
	निर्देशाङ्क: ८°३९′द॰ ११५°१३′पू॰ / ८.६५०°S ११५.२१७°Eनिर्देशाङ्कहरू: ८°३९′द॰ ११५°१३′पू॰ / ८.६५०°S ११५.२१७°E
Country	इन्डोनेसिया
Capital	Denpasar
सरकार
• Governor	I Made Mangku Pastika (PD)
• Vice Governor	I Ketut Sudikerta
क्षेत्रफल
• जम्मा	५,७८० किमी२ (२२३० वर्ग माइल)
जनसङ्ख्या (2014)
• जम्मा	४,२२५,३८४
• घनत्व	७३०/किमी२ (१९००/वर्ग माइल)
Demographics
• Ethnic groups	Balinese (90%), Javanese (7%), Baliaga (1%), Madurese (1%)
• Religion	हिन्दू (91.5%), मुस्लिम (8.4%), क्रिस्चियन (2.5%), बौद्ध (0.5%)
• भाषाहरू	भाषा (आधिकारिक), बालेली, बालेली मले
समय क्षेत्र	युटिसी+08 (WITA)
सवारी दर्ता	DK
HDI	0.724 (High)
HDI rank	5th out of 34 (2014) province of Indonesia
वेबसाइट	www.baliprov.go.id

बाली (इन्डोनेसियाली: पुलाउ बाली, प्रोभिन्सी बाली) इन्डोनेसियामा अवस्थित एक टापु तथा प्रदेश हो। बाली प्रदेशमा बाली टापु तथा नजिकैका अन्य नुसा पेनिदा, नुसा लेम्बोङान र नुसा चेनिङान जस्ता साना टापुहरू पनि समाहित छन्। यो टापु सुन्दा टापुसमूहको तल्लो भागमा सबैभन्दा पश्चिमी छेउमा रहेको छ। बालीको पश्चिममा जाभा टापु र पूर्वमा लोम्बक टापु रहेका छन्। यसको राजधानी सहर देन्पासर टापुको दक्षिणमा रहेको छ।

इन्डोनेसियाली हिन्दू अल्पसङ्ख्यकहरूको बाहुल्यता रहेको बालीमा सन् २०१० मा गरिएको जनगणना अनुसार ३८ लाख ९० हजार सात सय सन्ताउन्न^[५] मानिसहरू बसोबास गर्दथे। सन् २०१४ को जनवरीमा यहाँको जनसङ्ख्या करीब ४२ लाख २५ हजार पुगेको अनुमान गरिएको थियो।^[६] सन् २०१० को जनसङ्ख्याका अनुसार बालीमा कुल जनसङ्ख्याको ८३.५ प्रतिशत बालेलीहरूले हिन्दू धर्म अबलम्बन गरेको पाइएको थियो भने १३.४ प्रतिशतले मुस्लिम, २.५ प्रतिशतले क्रिस्चियन र ०.५ प्रतिशतले बौद्ध धर्म अबलम्बन गरेका थिए।^[७]

बाली एउटा प्रख्यात पर्यटकीय गन्तब्यको टापु हो। सन् १९८० को दशकदेखि पर्यटकहरूको सङ्ख्यामा उल्लेखनीय मात्रामा बृद्धि भएको पाइन्छ।^[८] यहाँको करीब ८० प्रतिशत ब्यापार व्यवसाय पर्यटनसँग सम्बन्धित रहेको छ। यो टापु परम्परागत तथा आधुनिक नृत्य, मूर्तिकला, चित्रकला, छाला तथा धातुका सामग्रीहरू तथा सङ्गीत जस्ता उच्चकोटीका कला तथा कला सामग्रीहरूका लागि प्रख्यात छ। प्रत्येक वर्ष आयोजना गरिने इन्डोनेसियाली अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सव बालीमा नै आयोजना गरिन्छ। सन् २०१७ को मार्चमा भ्रमणको लागि सुझाब दिने प्रख्यात वेबसाइट ट्रिपएड्भाइजरले बालीलाई विश्वको सबैभन्दा उत्तम गन्तब्यको रूपमा सूचीकृत गरेको थियो।^[९]

बाली टापु सबैभन्दा उच्च जलचर जैविक विविधता भएको क्षेत्र कोरल त्रिकोणको एक भाग हो।^[१०] यो क्षेत्रमा मात्रै ५०० भन्दा बढी प्रजातिका खपटा हुने जीवहरू पाइन्छ। तुलनात्मक रूपमा भन्दा यो सङ्ख्या पूरै क्यारेबियाली क्षेत्रमा पाइने यस्ता जीवहरूभन्दा सात गुणा बढी हो।^[११] सन् २०११ को आसियान सम्मेलन, सन् २०१३ को एपेक बैठक तथा सन् २०१३ को मिस वर्ल्ड प्रतियोगिता बालीमा आयोजना गरिएका थिए। बालीमा रहेको सुबाक सिंचाइ प्रणाली युनेस्कोको विश्व सम्पदा सूचीमा सुचीकृत गरिएको छ।^[१२]

इतिहास

बाली इसा पूर्व २००० मा स्थापना भएको थियो। बाली टापुको पश्चिममा रहेको चेकिक गाउँमा भेटिका ढुङ्गाका सामग्रीहरूले यो कुराको पुष्टी गरेका छन्।^[१३]^[१४] दक्षिणपूर्वी एसिया तथा ओसिनियाबाट बसाइँ सरेर गएका अस्ट्रेलोएसियाली मानिसहरूले यहाँ बस्तीको स्थापना गरेका थिए।^[१५]^[१६] सांस्कृतिक तथा भाषागत रूपमा बालीका नागरिकहरू इन्डोनेसियाली टापुसमूह, मलेसिया, फिलिपिन्स तथा ओसिनियाका मानिसहरू जस्तै देखिन्छन्।^[१७]

प्राचिन बालीमा हिन्दू धर्म मान्नेहरूका नौ उपसमूहमा बाँडिएका थिए: पासुपत, भैरव, शिव सिद्धान्त, वैष्णव, बौद्ध, ब्रह्मा, ऋषी, सोरा तथा गणपत्य। प्रत्येक उपसमूहको आ-आफ्नो मुल देवताहरू थिए।^[१८]

बालीमा फेला परेका सन् ८९६ तथा सन् ९११ का शिलालेखहरूमा राजाहरूको बारेमा उल्लेख गरिएको पाइन्न। सन् ९१४ मा राजा केशरीवर्माका बारेमा उल्लेख गरिएको थियो। शिलालेखहरूले बाली एक अलग भाषाशैली भएको स्वतन्त्र राष्ट्र थियो र त्यहाँ बौद्ध तथा शैव धर्म एक साथ अस्तित्वमा रहेका तथ्यलाई समेत उजागर गर्दछन्।^[१९]^{:129,144,168,180}

बालीको संस्कृति भारतीय, चिनिया र विशेष गरी हिन्दू सस्कृतिबाट प्रभावित छ। यसको सुरुवात इस्वी सम्बतको पहिलो सताब्दीबाट भएको मानिन्छ। बाली द्वीपको (बाली टापु) नाम विभिन्न शिलालेखहरूमा भेटिएको छ। सन् ९१४ मा श्री केसरी वर्मदेवले लेखेको ब्लान्जोङको स्तम्भ शिलालेखमा "वालीद्वीप" उल्लेख गरिएको छ। यही समयमा नै बालीका मानिसहरूले सुबाक नामको अत्यन्तै जटील सिंचाइ प्रणाली विकास गरेका थिए। धानबालीका लागि उपयुक्त ओसिलो जमिन बनाउन विकास गरिएको यो प्रणालीलाई युनेस्कोले विश्व सम्पदा सूचीमा राखेको छ।

सन्दर्भ सामग्रीहरू

↑ "Bali to Host 2013 Miss World Pageant", Jakarta Globe, २६ अप्रिल २०१२, मूलबाट १२ जनवरी २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२। |deadurl= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)
↑ Suryadinata, Leo; Arifin, Evi Nurvidya & Ananta, Aris (२००३), Indonesia's Population: Ethnicity and Religion in a Changing Political Landscape, Institute of Southeast Asian Studies, आइएसबिएन 9812302123।
↑ Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut (2010 Census). bps.go.id
↑ "Luas Wilayah dan Letak Geografis Pulau Bali dan Kabupaten/Kota Tahun 2013", BPS Provinsi Bali, मूलबाट ३ सेप्टेम्बर २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ अगस्ट २०१४। |deadurl= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ सेप्टेम्बर २०१४ मिति
↑ "Indonesia (Urban City Population): Provinces & Cities – Statistics & Maps on City Population", Citypopulation.de, १ मे २०१०, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२।
↑ Ni Komang Erviani (१७ डिसेम्बर २०१२), "Bali faces population boom, now home to 4.2 million residents", Bali Daily via The Jakarta Post, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२।
↑ "Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut" [Population by Region and Religion Bali Province], Sensus Penduduk 2010, Badan Pusat Statistik।
↑ Vickers, Adrian (२०१३-०८-१३), Bali: A Paradise Created (अङ्ग्रेजीमा), Tuttle Publishing, आइएसबिएन 9781462900084।
↑ "Bali named as best destination in the world by TripAdvisor", Nzherald.co.nz, मार्च २२, २०१७, अन्तिम पहुँच अप्रिल ३०, २०१७।
↑ Dudley, Nigel; Stolton, Sue (२०१०-०८-१२), Arguments for Protected Areas: Multiple Benefits for Conservation and Use (अङ्ग्रेजीमा), Routledge, आइएसबिएन 9781136542923।
↑ "Species diversity by ocean basin", NOAA Coral Reef Conservation Program, ९ मे २०१४, मूलबाट १२ मे २०१४-मा सङ्ग्रहित। |deadurl= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १२ मे २०१४ मिति
↑ Evans, Kate (२०१२-०६-२७), "World heritage listing for Bali's 'Subak' tradition", ABC News (en-AUमा), अन्तिम पहुँच २०१७-०९-१४।
↑ Taylor, p. 12
↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Lonely नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन
↑ Taylor, pp. 5, 7
↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Hinzler नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन
↑ उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Hinzler2 नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन
↑ "The birthplace of Balinese Hinduism", The Jakarta Post, २८ अप्रिल २०११, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२।
↑ Cœdès, George (१९६८), The Indianized states of Southeast Asia, University of Hawaii Press, आइएसबिएन 9780824803681।

[1] "Bali to Host 2013 Miss World Pageant", Jakarta Globe, २६ अप्रिल २०१२, मूलबाट १२ जनवरी २०१३-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२। |deadurl= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता)

[2] Suryadinata, Leo; Arifin, Evi Nurvidya & Ananta, Aris (२००३), Indonesia's Population: Ethnicity and Religion in a Changing Political Landscape, Institute of Southeast Asian Studies, आइएसबिएन 9812302123।

[census2010-3] Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut (2010 Census). bps.go.id

[4] "Luas Wilayah dan Letak Geografis Pulau Bali dan Kabupaten/Kota Tahun 2013", BPS Provinsi Bali, मूलबाट ३ सेप्टेम्बर २०१४-मा सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच ३१ अगस्ट २०१४। |deadurl= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण ३ सेप्टेम्बर २०१४ मिति

[5] "Indonesia (Urban City Population): Provinces & Cities – Statistics & Maps on City Population", Citypopulation.de, १ मे २०१०, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२।

[6] Ni Komang Erviani (१७ डिसेम्बर २०१२), "Bali faces population boom, now home to 4.2 million residents", Bali Daily via The Jakarta Post, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२।

[7] "Penduduk Menurut Wilayah dan Agama yang Dianut" [Population by Region and Religion Bali Province], Sensus Penduduk 2010, Badan Pusat Statistik।

[8] Vickers, Adrian (२०१३-०८-१३), Bali: A Paradise Created (अङ्ग्रेजीमा), Tuttle Publishing, आइएसबिएन 9781462900084।

[9] "Bali named as best destination in the world by TripAdvisor", Nzherald.co.nz, मार्च २२, २०१७, अन्तिम पहुँच अप्रिल ३०, २०१७।

[10] Dudley, Nigel; Stolton, Sue (२०१०-०८-१२), Arguments for Protected Areas: Multiple Benefits for Conservation and Use (अङ्ग्रेजीमा), Routledge, आइएसबिएन 9781136542923।

[11] "Species diversity by ocean basin", NOAA Coral Reef Conservation Program, ९ मे २०१४, मूलबाट १२ मे २०१४-मा सङ्ग्रहित। |deadurl= प्यारामिटर ग्रहण गरेन (सहायता) वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण १२ मे २०१४ मिति

[12] Evans, Kate (२०१२-०६-२७), "World heritage listing for Bali's 'Subak' tradition", ABC News (en-AUमा), अन्तिम पहुँच २०१७-०९-१४।

[13] Taylor, p. 12

[Lonely-14] उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Lonely नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन

[15] Taylor, pp. 5, 7

[Hinzler-16] उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Hinzler नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन

[Hinzler2-17] उद्दरण त्रुटी: अवैध <ref>चिनो; Hinzler2 नामको सन्दर्भका लागि कुनै पाठ प्रदान गरिएको छैन

[18] "The birthplace of Balinese Hinduism", The Jakarta Post, २८ अप्रिल २०११, अन्तिम पहुँच ३० डिसेम्बर २०१२।

[indianized-19] Cœdès, George (१९६८), The Indianized states of Southeast Asia, University of Hawaii Press, आइएसबिएन 9780824803681।

[१]

[२]

[३]

[५]

[६]

[७]

[८]

[९]

[१०]

[११]

[१२]

[१३]

[१४]

[१५]

[१६]

[१७]

[१८]

[१९]