समाज

समाज भनेको यस्तो समूह वा सङ्गठन हो जसमा धेरै मानिसहरूले नियमहरूको स्थापित गरी सँगै बस्नका लागि उपयुक्त वातावरण सिर्जना गर्दछन्। मानिसको सन्दर्भमा, धेरै मानिसहरूले लिखित वा अलिखित नियमहरू बनाउछन् भने यस्तो बसोबासलाई समाज भनिन्छ। मानवको अतिरिक्त निम्न स्तरका जनावरहरूको हकमा पनि समाज अस्तित्वमा रहेतापनि यस्तो समाज मानवको जस्तो संरचित हुँदैन। एकभन्दा धेरै मानिसहरूको समुदाय रहने समाजले एउटै रहन-सहन, व्यवस्था, धर्म आदि अँगाल्ने वा एकै स्थानमा बसोबास गर्ने मानिसहरूको समूहलाई पनि बुझाउँछ। समाज व्यक्ति व्यक्ति बिचको सम्बन्ध कायम गर्ने स्थल हो। व्यक्ति र समाजका बिच अन्योन्याश्रित सम्बन्ध रहँदै आएको हुन्छ। यसले कुनै विशेष उदेश्य लिएर निर्माण गरिएका सङ्घ, संस्थालाई पनि बुझाउने गर्दछ। समाजमा सदस्यहरू बीच पारस्परिक मित्रता, सहयोग, भावनात्मक सम्बन्धि रहेतापनि यसमा घृणा, लोभ, ईर्ष्या पनि उत्पन्न हुनसक्छ। तसर्थ, समाजमा सुव्यवस्था कायम गर्ने हितमा अधिकांश अवस्थामा केही नियमहरू अलिखित बनाइन्छ। अधिकांश अवस्थामा जसको उल्लङ्घन अत्यन्त अपमानजनक र समाजको नजरमा दण्डनीय हुन्छ। तर निस्सन्देह, सुन्दर र निष्पक्ष सामाजिक प्रणालीको लागि सद्भाव र सहयोगको नितान्त आवश्यक रहेको हुन्छ।

समाज

जर्मन समाजशास्त्री म्याम्स वेबरले समाजलाई सामाजिक सम्बन्धको जालोको रूपमा अर्थ्याएका छन्। समाज विषयबारे अध्ययन गर्ने शास्त्रलाई समाजशास्त्र भनिन्छ।

परिभाषाहरू

विभिन्न विद्वानहरूले समाजको विभिन्न परिभाषाहरू दिएका छन्- समाजको अवधारणाको ग्रीनको व्याख्या अनुसार, समाज एक ठूलो समूह हो जसको एक व्यक्ति सदस्य हुन सक्छ। समाज जनसंख्या, संगठन, समय, स्थान र स्वार्थले बनेको हुन्छ।

एडम स्मिथ - समाज एक कृत्रिम उपाय हो जुन मानवले पारस्परिक लाभको लागि सिर्जना गरेको हो।
डा. जेम्स: समाज शान्तिपूर्ण मानव सम्बन्धको राज्य हो।
प्रो. गिडिङ्स: समाज आफैमा एक संघ हो, यो एक संगठन हो र व्यवहार को योग हो, जसमा सहयोग गर्ने व्यक्तिहरु एक अर्का संग सम्बन्धित छन्।
प्रो. मैकाइवर: समाज भनेको मानिसले बनाएको सम्बन्ध हो, जुन उनीहरूले सिर्जना गर्न बाध्य हुनुपर्छ।

समाजका तत्वहरू

प्रो मैकाइवर को अनुसार, निम्नानुसार छन्:

1. चलन र परम्पराहरू
2. अधिकार
3. स्वतन्त्रता
4. काम गर्ने विधिहरू
5. आपसी सहयोग
6. समूह र उपसमूहहरू
7. मानव व्यवहार मा नियन्त्रण

छोटकरीमा, समाज एउटै क्षेत्रमा बनेको उद्देश्यपूर्ण समूह हो, यसका सदस्यहरू एकता र आपसमा बाँधिएका हुन्छन्।

समाजको विशेषताहरू

निम्न समाजका केही विशेषताहरू छन् जुन सामान्यतया सबै समाजशास्त्रीहरूले स्वीकार गरेका छन्-

1. एक भन्दा बढी सदस्य
2. म्याक्रो संस्कृति
3. क्षेत्रीयता
4. सामाजिक सम्बन्ध को दायरा
5. श्रम विभाग जिल्लामा सामाजिक सेवाको लागि प्रमाण चाहिन्छ।कसैलाई मद्दत गर्न।
6. सामाजिक आपसी सहयोग
7. सामूहिक काम

मूल्य, मान्यता र भूमिकाहरू

सामाजिक मूल्य र मन्यता समूहहरूद्वारा स्वीकार्य व्यवहारको साझा मानकहरू हुन्। सामाजिक मान्यता मानिसहरू बीचको अनौपचारिक समझदारी पनि हुनसक्ने भएकाले यसले समाजका सदस्यहरूको व्यवहारलाई नियन्त्रण गर्दछ भने यसले मानिसहरूलाई नियम र कानूनमा संहिताबद्ध हुन मद्दत गर्दछ। सामाजिक भूमिकाहरू भन्नाले समाजको मान्यता, कर्तव्य र व्यवहारका ढाँचाहरूलाई बुझ्न सकिन्छ जुन व्यक्तिको सामाजिक स्थितिसँग सम्बन्धित हुन्छ। कार्यात्मक विचारमा, व्यक्तिले सामाजिक भूमिकाहरूलाई अनुसरण गरि समाजिक संरचना निर्माण गर्दछ। साङ्केतिक अन्तर्क्रियावादअनुसार, व्यक्तिले भूमिकाहरू प्रदर्शन र संवाद गर्न प्रतीकहरू प्रयोग गर्ने गर्दछन्।