प्रोटोन

प्रोटोन

प्रोटोनको क्वाक सामग्री। The color assignment of individual quarks is arbitrary, but all three colors must be present. Forces between quarks are mediated by gluons.
वर्गीकरण	बेरियोन
संघटन	2 अप क्वाकहरू (u), 1 डाउन क्वाक (d)
सांख्यिकी	फर्मिओनिक
अन्योन्य क्रियाहरू	गुरुत्वाकर्षण, विद्युतचुम्बकीय, weak, strong
प्रतीक	Error no symbol defined, Error no symbol defined, Error no symbol defined, 11H+
प्रतिकण	यान्टिप्रोटोन
Theorized	विलियम प्राउट (सन् १८१५)
खोज गरिएको	Observed as H+ by Eugen Goldstein (1886). Identified in other nuclei (and named) by Ernest Rutherford (1917–1920).
द्रव्यमान	१.६७२६२१९२३६९(५१)×१०−२७किलोग्राम ९३८.२७२०८१३(५८)MeV/c2 १.००७२७६४६६८७९(९१)u
माध्य आयु	> २.१×१०२९वर्ष (stable)
विद्युत आवेश	+१e १.६०२१७६६२०८(९८)×१०−१९C
आवेश अर्धव्यास	०.८४१४(१९)fm
Electric dipole moment	< ५.४×१०−२४e⋅cm
Electric polarizability	१.२०(६)×१०−३fm3
Magnetic moment	१.४१०६०६७८७३(९७)×१०−२६J⋅T−1 १.५२१०३२२०५३(४६)×१०−३μB २.७९२८४७३५०८(८५)μN
Magnetic polarizability	१.९(५)×१०−४fm3
Spin	1/2
Isospin	1/2
Parity	+1
Condensed	I(JP) = 1/2(1/2+)

प्रोटोन संरचना

प्रोटोन (नेपाली: प्रोटोन) एक धनात्मक विद्युत आवेशयुक्त मूलभूत कण हो, जो परमाणुका न्युक्लियसमा न्युट्रोनका साथ पाइन्छन्। यसलाई p प्रतिक चिन्ह द्वारा दर्शाइन्छ। यसमा १.६०२E−१९ कोलम्बको धनावेश हुन्छ। यसको द्रव्यमान १.६७२६E−२७ किग्रा हुन्छ जो इलेक्ट्रोनको द्रव्यमानको लगभग १८३७ गुणा हुन्छ। प्रोटोन तीन प्राथमिक कण दुई अप-क्वार्क र एक डाउन-क्वार्क मिलेर बनेको हुन्छ। स्वतन्त्र रूपमा यो हाइड्रोजन आयोन H⁺को रूपमा पाइन्छ।

यस्को नाम ग्रीक शब्दावलीबाट लिइएको हो जसको अर्थ पहिलो भन्ने हुन्छ।

विवरण

प्रोटोन फॉर्मिऑन हुन्छन्, जसको स्पिन १/२ हुन्छ र यो तीन क्वार्कदेखि मिलेर बनेका हुन्छ अर्थात यो बेर्यॉन (हेड्रनको एक प्रकार )को रूपमा हो। यिनका दुई अप-क्वार्क एवं एक डाउन-क्वार्क आपसमा सशक्त बल ( strong force )देखि जोडिएका हुन्छन् जोग्लुअन द्वारा लागू हुन्छन्। प्रोटॉन र न्यूट्रॉनको जोडा न्युक्लिऑन भनिन्छ जो किपरमाणु न्युक्लियसमा नाभकीय बल ( nuclear force )देखि आपसमा बाँधिएका हुन्छन्। हायड्रोजन नैं एक मात्र यस्तो तत्त्व हो जसका परमाणु न्युक्लियसमा प्रोटॉन अकेरा पाइन्छ अन्यथा अन्य सबै परमाणुका न्युक्लियसमा प्रोटोन न्युट्रोनका साथ पाइन्छ। हायड्रोजन परमाणुका न्युक्लियसमा केवल एक प्रोटोन हुन्छ न्यूट्रॉन हुंदैन जबकि यसका दुई भारी समस्थानिक ड्युटेरियममा एक प्रोटॉन अनि एक न्युट्रोन एवं ट्रिटियममा एक प्रोटोन अनि दुई न्युट्रोन हुन्छन्।

स्थायित्व

प्रोटोन, इलेक्ट्रोन ( ऋणात्मक बिटा रेडियसन )को अवशोषण गर्न न्युट्रोनमा बदलिन्छ।

p⁺ + e^- → n^o + v_e

जहाँ p प्रोटोन, e इलेक्ट्रोन, n न्युट्रोन, र v_e इलेक्ट्रोन न्यूट्रीनो छ।

यस विपरित न्युट्रोन इलेक्ट्रोन (ऋणात्मक बीटा क्षय)को उत्सर्जन गर्न प्रोटोनमा बदलिन्छ।

n^o → p⁺ + e^- + v_e^-

प्रोटोनको अर्ध-आयु धेरै लामो हुन्छ (आजका ब्रह्माण्डको आयुदेखि पनि अधिक)

इतिहास

प्रोटोनको नामकरण ग्रीक शब्द प्रोटोस protosबाट भएको हो जसको अर्थ "प्रथम्" भन्ने हुन्छ। सन् १९२० मा रदरफोर्डले यसको खोज गरेका थिए।