काँगडा जिल्ला

काँगडा जिल्ला
हिमाचल प्रदेशको जिल्ला
माथि-बायाँबाट घडीको दिशामा: बैजनाथ शिव मन्दिर, दलाई लामा मन्दिरबाट म्याक्लियोड गंज, रणजितसिंह गेट, काँगडा किल्ला, मसरुर मन्दिरहरू, त्रिउन्डबाट धौलाधार पर्वतशृङ्खलाको दृश्य
हिमाचल प्रदेशमा स्थान
निर्देशाङ्क: ३२°१३′०″उ॰ ७६°१९′०″पू॰
देश	भारत
राज्य	हिमाचल प्रदेश
मुख्यालय	धर्मशाला
क्षेत्रफल
• जम्मा	५७३९ किमी२ (२२१६ वर्ग माइल)
उच्चतम उचाई	५९३० मिटर (१९४६० फिट)
न्यूनतम उचाई	५०० मिटर (१६०० फिट)
जनसङ्ख्या  (सन् २०११)
• जम्मा	१५१००७५
• घनत्व	२६३/किमी२ (६८०/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:३० (भारतीय मानक समय)
वेबसाइट	hpkangra.nic.in

काँगडा जिल्ला भारतीय राज्य हिमाचल प्रदेशको सबैभन्दा बढी जनसङ्ख्या भएको जिल्ला हो। धर्मशाला जिल्लाको प्रशासनिक सदरमुकाम हो।

इतिहास

सन् १८०५ मा गोर्खा सेनाको सहयोगमा छिमेकी पहाडी राज्यहरूले विद्रोह गरे। राजा संसार चन्दलाई सिख साम्राज्यका महाराजा रणजित सिंहको सहयोग लिन बाध्य पारियो। गोर्खा सेनालाई निष्कासित गरियो तर रणजित सिंहले काँगडा उपत्यकाको सबैभन्दा उर्वर भाग पनि कब्जा गरे, काँगडाका कटोचहरू र छिमेकी राजाहरूलाई जागीरदारको दर्जामा झारे। काँगडालाई सन् १८१० मा महाराजा रणजित सिंहको सिख साम्राज्यले कब्जा गरेको थियो।

काँगडा सन् १८४६ मा ब्रिटिस भारतको एक जिल्ला बनेको थियो, जब यो पहिलो अङ्ग्रेजी-सिख युद्धको समाप्तिमा ब्रिटिस भारतलाई सुम्पिएको थियो। ब्रिटिस जिल्लामा हालको काँगडा, हमीरपुर, कुल्लू र लाहुल र स्पीति जिल्लाहरू सामेल थिए। काँगडा जिल्ला ब्रिटिस प्रान्त पन्जाबको एक भाग थियो। जिल्लाको प्रशासनिक मुख्यालय सुरुमा काँगडामा थियो, तर १८५५ मा धर्मशालामा सारिएको थियो।

जनसाङ्ख्यिकी

२०११ को जनगणना अनुसार काँगडा जिल्लाको जनसङ्ख्या १,५१०,०७५ थियो। यस जिल्लाको जनघनत्व २६३ बासिन्दाहरू प्रति वर्ग किलोमिटर (६८०/वर्ग माइल) रहेको छ। सन् २००१ देखि २०११ को दशकमा यहाँको जनसङ्ख्या वृद्धिदर १२.७७ प्रतिशत थियो। ५.७१% जनसङ्ख्या सहरी क्षेत्रमा बस्छ। काँगडा जिल्लामा प्रति १० पुरुषमा १०१२ महिलाको लिंग अनुपात रहेको छ भने साक्षरता दर ८५.६७% रहेको छ। अनुसूचित जाति र अनुसूचित जनजातिहरू क्रमशः जनसङ्ख्याको २१.१५% र ५.६०% छन्।